Γιατί η παγωμένη Γροιλανδία θα μετατραπεί σε καυτό γεωπολιτικό έπαθλο

Η Γροιλανδία συνιστά αρκτικό νησιωτικό κράτος το οποίο ανήκει στην Δανία, όμως απολαμβάνει εκτεταμένη αυτοδιάθεση διαθέτοντας δική της κυβέρνηση και κοινοβούλιο. Ο συνολικός πληθυσμός της νήσου υπολογίζεται το 2020 σε 56.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι περίπου 12.000 διαμένουν στην πόλη Νουούκ η οποία είναι και η πρωτεύουσα. Γεωγραφικά είναι τοποθετημένη στη Βόρεια Αμερική, πλησίον του Βόρειου Παγωμένου Ωκεανού κι ως εκ τούτου το 81% περίπου της επιφάνειάς της καλύπτεται μόνιμα από πάγο.

Το συγκεκριμένο νησί απασχολούσε μέχρι πρότινος τη διεθνή κοινή γνώμη κυρίως ως ταξιδιωτικός προορισμός ή για περιβαλλοντικούς λόγους αφού, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί εξαιρετικό δείκτη για την κλιματική αλλαγή. Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί λιώσιμο των πάγων, με συνέπεια την πρόκληση αλυσιδωτών αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Τον βαθύ προβληματισμό των επιστημόνων, διαφόρων ΜΚΟ κι οργανισμών, αλλά και της παγκόσμιας κοινής γνώμης για το κλίμα δεν συμμερίζονται διάφορες κυβερνήσεις κι επιχειρήσεις. Το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική γεννά ευκαιρίες τόσο σε επίπεδο εμπορίου όσο και σε επίπεδο ενέργειας όπως θα δούμε παρακάτω. Συνεπώς, λόγω της θέσης της η Γροιλανδία εντάσσεται στο γεωπολιτικό σύστημα της Αρκτικής, το οποίο έχει προσελκύσει πρόσφατα το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων του διεθνούς συστήματος των κρατών.

Πιο συγκεκριμένα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ στις 10/06/20 άνοιξε εκ νέου το Προξενείο της στην Γροιλανδία, όπως ανακοίνωσε ο ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο. Η κίνηση της Ουάσινγκτον μόνο τυχαία δεν είναι, καθώς αποτελεί συνέχεια της πολιτικής ενίσχυσης της αμερικανικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή της Αρκτικής. Στην Αρκτική εντείνεται ο ανταγωνισμός τόσο με τη Ρωσία, όσο και με την Κίνα για τον έλεγχο της περιοχής αυτής και την βιώσιμη ανάπτυξή της.

Πεδίο ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων

Μόλις έναν χρόνο πριν, ο πρόεδρος Τραμπ είχε προτείνει σε δηλώσεις του την αγορά από τις ΗΠΑ ολόκληρης της νήσου κάτι που απέρριψε η δανική κυβέρνηση απερίφραστα χαρακτηρίζοντάς της ως «αλλόκοτη πρόταση». Η αντίδραση του Αμερικανού προέδρου στη λογικά αρνητική απάντηση της δανικής κυβέρνησης, ήταν να ακυρώσει μια προγραμματισμένη του επίσκεψη στην Κοπεγχάγη χαρακτηρίζοντας τον Δανό πρωθυπουργό ως «αγενή». Το μίνι διπλωματικό επεισόδιο εκτονώθηκε κατόπιν με τη διαμεσολάβηση των υπουργών Εξωτερικών των δύο κρατών.

Η ομολογουμένως περίεργη πρόταση του Αμερικανού προέδρου αντικατοπτρίζει το γεγονός πως η Αρκτική συνολικά έχει μετατραπεί, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της ταχείας τήξης των πάγων, σε ένα πεδίο εκτεταμένου γεωπολιτικού ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων. Κανείς δεν μπορεί να λησμονήσει πως το 2007 η ρωσική εξερευνητική αποστολή στον Βόρειο Πόλο, κατόρθωσε να τοποθετήσει τη ρωσική σημαία στο βυθό, προκαλώντας αίσθηση στην παγκόσμια κοινή γνώμη με το εν λόγω εγχείρημα (το οποίο κάθε άλλο από παράλογο ήταν).

Με τον τρόπο αυτόν η Ρωσική Ομοσπονδία έκανε ξεκάθαρη την πρόθεσή της να κυριαρχήσει στην Αρκτική ως η Δύναμη που κατέχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή που βρέχεται από τον Βόρειο Ωκεανό. Αυτήν την πράξη προφανώς δεν είδαν με καλό μάτι τα έτερα μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, δηλαδή οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Δανία και η Ισλανδία. Η στρατηγική θέση της Γροιλανδίας είναι αδιαμφισβήτητη, με τις ΗΠΑ να διατηρούν ορισμένες στρατιωτικές βάσεις στο νησί. Όμως το νησί έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον κι άλλων δυνάμεων που δεν ανήκουν στα Αρκτικά κράτη κι αναφερόμαστε φυσικά στην Κίνα.

Ύψιστης σημασίας για τις ΗΠΑ

Η απαρχή ενασχόλησης του Πεκίνου με την Γροιλανδία ανάγεται το 2016, κατά το οποίο μια εταιρία επιχείρησε να αγοράσει μια παλιά αμερικανική βάση με τη Δανία να απορρίπτει την συμφωνία. Παρόμοια τύχη είχε και η συμφωνία με μια κινεζική κοινοπραξία για την κατασκευή νέου αεροδρομίου στο νησί το 2018. Παρ’ όλες τις κινεζικές αποτυχίες είναι δεδομένο πως το Πεκίνο θα συνεχίσει να επιχειρεί τη διείσδυσή στο στρατηγικής σημασίας νησί, το οποίο βρίσκεται στο κατώφλι της αμερικανικής ηπείρου, για τον έλεγχο της Αρκτικής.

Το νησί είναι εξαιρετικής σημασίας για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ καθώς φιλοξενεί ήδη στο έδαφός του τη στρατιωτική βάση Thule κι ένα από τα πλέον νευραλγικά συστήματα παρακολούθησης/ έγκαιρης προειδοποίησης του στρατού των ΗΠΑ (έδρα της 12ης μοίρας διαστημικής προειδοποίησης για την παρακολούθηση εισερχόμενων διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων και δορυφόρων σε περιγήινες τροχιές).

Παράλληλα, η εν λόγω βάση διαθέτει αεροδρόμιο και ναύσταθμο ικανό να φιλοξενήσει πολεμικά σκάφη. Γίνεται συνεπώς εύκολα αντιληπτό πως η συγκεκριμένη στρατιωτική εγκατάσταση των ΗΠΑ δίνει πλεονέκτημα στην Ουάσινγκτον σε περίπτωση σύγκρουσης στην Αρκτική με άλλες δυνάμεις. Όταν μιλούμε για άλλες δυνάμεις αναφερόμαστε κυρίως στη Ρωσία που γειτνιάζει με την περιοχή και με την Κίνα η οποία ενώ δεν γειτνιάζει με την Αρκτική εντούτοις διατηρεί ζωηρά συμφέροντα.

Η κινεζική πρωτοβουλία Belt Road Initiate (BRI) ή αλλιώς ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού που προβλέπει τεράστια επενδυτικά έργα στην Ασία, Αφρική κι Ευρώπη δεν θα μπορούσε να μην συμπεριλάβει την Αρκτική. Το 2017 οι κινεζικές αρχές δημοσιοποίησαν την έκθεση “Όραμα για τη θαλάσσια συνεργασία υπό την πρωτοβουλία One Belt One Road” το οποίο αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ Δυτικής Ευρώπης και Κίνας μέσω της Αρκτικής συμπληρώνοντας τους εμπορικούς δρόμους με τη Μέση Ανατολή, Κεντρική Ασία, Αφρική.

Γεωπολιτικές ευκαιρίες και κλιματική αλλαγή

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ιδιαιτέρως ορατές στο εξαιρετικά εύθραυστο περιβάλλον του Βορείου Πόλου στον οποίο παρατηρείται γρήγορη τήξη των πάγων. Το τελευταίο συνεπάγεται αύξηση της θαλάσσιας στάθμης με ανυπολόγιστες συνέπειες για τις παράκτιες περιοχές ολόκληρου του πλανήτη αλλά ταυτόχρονα συνιστά μια ευκαιρία. Πιο συγκεκριμένα, η τήξη των πάγων θα διευκολύνει το άνοιγμα θαλασσίων περασμάτων τα οποία θα διευκολύνουν σε νέες εναλλακτικές και ταχύτερες ναυτιλιακές διαδρομές δηλαδή σε νέους και γρηγορότερους εμπορικούς δρόμους οι οποίοι θα συμβάλλουν καίρια στη μείωση του κόστους μεταφοράς ενέργειας και αγαθών.

Παράλληλα, το λιώσιμο των πάγων επιτρέπει την πρόσβαση σε νέα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων. Οι δύο αυτοί παράγοντες καθιστούν το κατά τα άλλα οξύ περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αρκτική ως ευκαιρία για δυνάμεις όπως η Κίνα της οποίας η ευημερία και ανάπτυξη εξαρτάται απόλυτα από εξωτερικό εμπόριο και την απρόσκοπτη εισαγωγή ενέργειας[8].

Για τους παραπάνω λόγους οι κινέζοι χαρακτηρίζουν τη χώρα τους ήδη σε near-artic power κι έχουν αναθέσει σε εξειδικευμένους οργανισμούς να βρουν νέες διαδρομές για το εμπόριό τους μέσω των πάγων της Αρκτικής. Παράλληλα συμμετέχουν στο Αρκτικό Συμβούλιο ως κράτος-παρατηρητής, ενώ κατόρθωσαν να ιδρύσουν δύο επιστημονικές-ερευνητικές βάσεις και θα αναλάβουν την κατασκευή του δικτύου επικοινωνιών της νήσου.

Οι κινήσεις αυτές συνιστούν πάγια τακτική του Πεκίνου όταν πρόκειται να διεισδύσει σε μια νέα περιοχή αφού ενδιαφέρεται έντονα τόσο για την εκμετάλλευση των μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, φυσικού αερίου και των πολύτιμων μετάλλων της Αρκτικής αλλά και για την απόκτηση των μεγάλων αποθεμάτων σπάνιων γαιών που έχουν ανακαλυφθεί στην Γροιλανδία και των οποίων το μονοπώλιο παγκοσμίως διατηρεί το Πεκίνο.

Το κινεζικό ενδιαφέρον για την Γροιλανδία μοιραία θα φέρει την Κίνα αντιμέτωπη με τον βασικό ανταγωνιστή του Πεκίνου, τις ΗΠΑ. Κατά συνέπεια η Γροιλανδία δύναται να αποτελέσει, όπως ολόκληρη η περιοχή της Αρκτικής, το νέο πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων τις επόμενες δεκαετίες.

Οι ενέργειες της Μόσχας

Ο έτερος μεγάλος παίκτης στην περιοχή είναι η Ρωσική Ομοσπονδία η οποία, εκτός από την σημαία της στο βυθό του Βορείου Παγωμένου Ωκεανού, έχει προβεί και σε άλλες πρακτικότερες ενέργειες με σκοπό την εδραίωση της παρουσίας της στην περιοχή. Ο παγοθραυστικός στόλος της Μόσχας είναι μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο στόλο όλων των υπολοίπων δυνάμεων μαζί ενώ ο ρωσικός στόλος της Βόρειας θάλασσας είναι ένας από τις ισχυρότερους πολεμικούς στόλους της χώρας.

Παράλληλα, η χώρα επαναλειτουργεί εγκαταλειμμένες ή δημιουργεί νέες στρατιωτικές βάσεις πλησίον της περιοχής της Αρκτικής κι εκπαιδεύει τις δυνάμεις της για επιχειρήσεις στις ακραίες συνθήκες του Βορρά. Οι ενέργειες αυτές του ρωσικού κράτους βρίσκονται σε απόλυτη σύμπνοια με τους ενεργειακούς κολοσσούς της χώρας, όπως είναι η Gazprom, οι οποίοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την εκμετάλλευση των νεοανακαλυφθέντων ενεργειακών κοιτασμάτων στην περιοχή.

Οι φιλοδοξίες της Μόσχας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες στην περιοχή γεγονός που μοιραία θα την φέρει σε αντιπαράθεση τόσο με κράτη φύσει ανταγωνιστές όπως είναι οι ΗΠΑ και ο Καναδάς αλλά ίσως και με νυν συμμάχους όπως είναι η Κίνα. Όμως στην περίπτωση της Γροιλανδίας η Ρωσία μάλλον θα απέχει από τον ανταγωνισμό μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας καθώς, όπως σημειώσαμε παραπάνω, διαθέτει άλλα γεωγραφικά ερείσματα στην περιοχή εξαιρετικά εκτεταμένα λόγω της θέσης της.

Εν κατακλείδι, η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει δραματικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο όμως στην περίπτωση της Αρκτικής εκτός από καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος συνιστά και μια τεράστια ευκαιρία που δεν αφήνει αδιάφορες τις Μεγάλες Δυνάμεις. Οι τελευταίες σταδιακά στρέφουν το ενδιαφέρον τους στην Γροιλανδία σε έναν αγώνα δρόμου για την εξασφάλιση επιρροής. Δεν αργεί η μέρα στην οποία το κατά τα άλλα παγωμένο νησί, όπως συνολικά η Αρκτική, θα βρίσκεται εντελώς στο επίκεντρο των γεωπολιτικών εξελίξεων.