Γιατί η Σερβία “συνυπογράφει” με τα Σκόπια τη Συμφωνία των Πρεσπών

“Για τη Σερβία είναι πολύ σημαντική η Συμφωνία των Πρεσπών, γιατί οι δύο χώρες μας θα συνδεθούν ακόμα περισσότερο”. Σε αυτή τη χαρακτηριστική δήλωση προχώρησε ο Σέρβος πρωθυπουργός, ενώπιον μάλιστα του Έλληνα ομολόγου του, τον περασμένο Δεκέμβριο. Σύμφωνα με τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς, η Συμφωνία Αθήνας-Σκοπίων θα αποτελέσει μία “γέφυρα” ανάμεσα στην Ελλάδα και στη Σερβία.

Η στάση της σερβικής κυβέρνησης, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται αντιφατική. Πόσο μάλλον όταν οι σχέσεις Σερβίας-ΠΓΔΜ κάθε άλλο παρά ειδυλλιακές μπορούν να περιγραφούν. Τον Αύγουστο του 2017 το Βελιγράδι, εντελώς αιφνιδιαστικά, απομάκρυνε το προσωπικό της πρεσβείας του στα Σκόπια. Κατήγγειλε “επιθετικές επιχειρήσεις πληροφοριών” από τις μυστικές υπηρεσίες της ΠΓΔΜ, εις βάρος της Σερβίας.

Στην πολιτική κρίση που συντάραξε τα Σκόπια τον Απρίλιο του 2017, Μόσχα και Βελιγράδι είχαν υποστηρίξει τους εθνικιστές του VMRO, όχι τον σημερινό πρωθυπουργό Ζάεφ. Ο “άτυπος” διοργανωτής της εισβολής που πραγματοποίησαν οι οπαδοί του VMRO στο σκοπιανό Κοινοβούλιο ήταν ο ίδιος ο ακόλουθος της σερβικής πρεσβείας. Κοινό μυστικό είναι πως ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς θεωρεί τον Ζόραν Ζάεφ “δοτό πρωθυπουργό”. Συμπλέει απόλυτα με τον μεγαλύτερο πολέμιο της Συμφωνίας των Πρεσπών, τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η Μόσχα έχει πολλάκις καταγγείλει πιέσεις της Δύσης και χρηματισμούς βουλευτών, προκειμένου η Συμφωνία των Πρεσπών να ψηφιστεί από τη βουλή των Σκοπίων. Όμως, ποτέ της η σερβική κυβέρνηση δεν υιοθέτησε τους ισχυρισμούς των Ρώσων για την αμφιλεγόμενη Συμφωνία. Είναι αλήθεια πως οι σχέσεις Μόσχας-Βελιγραδίου παραμένουν σε άριστα επίπεδα, όπως έδειξε η αποθεωτική υποδοχή των Σέρβων στον Πούτιν, κατά την επίσκεψή του στη χώρα.

Το Κόσοβο “καίει” τον Βούτσιτς

Όμως, η κυβέρνηση Βούτσιτς επιθυμεί ισορροπημένες σχέσεις και με τις ΗΠΑ, προκειμένου να περιορίσει την εξάρτησή της από τη Μόσχα. Εξάλλου, οι προτεραιότητες του Σέρβου πρωθυπουργού διαφέρουν από αυτές του Βλαντιμίρ Πούτιν. Η προτεραιότητα του Βελιγραδίου δεν είναι να αποτρέψει την ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ, ούτε φυσικά το όνομα της γειτονικής μας χώρας.

Αυτό που “καίει” τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς είναι το ζήτημα του Κοσόβου και η έξαρση του αλβανικού εθνικισμού στα Βαλκάνια. Ο Σέρβος πρωθυπουργός, από κοινού με την Ουάσινγκτον, υποστηρίζουν μία λύση για το Κόσοβο, που περιλαμβάνει την ανταλλαγή εδαφών ανάμεσα στην Πρίστινα και το Βελιγράδι. Το σχέδιο αυτό προκαλεί οργισμένες αντιδράσεις στους αλβανόφωνους του Κοσόβου.

Η ιδέα ενός “ενιαίου και αδιαίρετου” Κοσσυφοπεδίου είναι πάρα πολύ δημοφιλής στον αλβανικό εθνικισμό. Ένα αλβανικό Κόσοβο, το οποίο μελλοντικά θα ενωθεί με τη “μητέρα πατρίδα”, την Αλβανία. Αυτό δεν αποτελεί μία μεγαλοϊδεατική φαντασίωση ορισμένων εθνικιστικών κύκλων των Αλβανών. Το 2025 θα αποτελέσει μία γεωπολιτική πραγματικότητα, μιας και θα πραγματοποιηθεί ουσιαστικά η ένωση της Αλβανίας με το Κοσσυφοπεδίο. Ήδη στα μέσα Δεκεμβρίου, το Κόσοβο συγκρότησε μονομερώς στρατό, προκαλώντας την οργή του Βελιγραδίου.

Η πρόθεση της σερβικής κυβέρνησης είναι να προσαρτήσει τα εδάφη του Κοσόβου, όπου οι Σέρβοι πλειοψηφούν. Επομένως, για το Βελιγράδι προέχει η σταθερότητα των Σκοπίων, ειδικότερα να περιοριστούν οι αποσχιστικές τάσεις του αλβανόφωνου πληθυσμού τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε κάποιον βαθμό με την ένταξη στο ΝΑΤΟ, την οποία υποστηρίζουν σε συντριπτικό βαθμό οι αλβανόφωνοι.

Η διφορούμενη στάση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς

Πάγια θέση της Σερβίας ήταν η διατήρηση της ακεραιότητας των Σκοπίων, ακόμα και κατά τη διάρκεια του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου πολέμου. Όντως, ο πρώην Σέρβος πρόεδρος Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς είχε κάνει μία τυχοδιωκτική πρόταση στον τότε Έλληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στα μέσα του ’90. Περιλάμβανε την από κοινού στρατιωτική εισβολή Σέρβων και Ελλήνων στα Σκόπια και τον διαμοιρασμό εδαφών του κρατιδίου ανάμεσα στην Αθήνα και στο Βελιγράδι. Μάλιστα, ο εκλιπών Σέρβος ηγέτης είχε προτείνει στον Μητσοτάκη μία συνομοσπονδία Γιουγκοσλαβίας-Ελλάδας!

Προφανώς, αυτό το ευφάνταστο σχέδιο δεν είχε την παραμικρή δυνατότητα επιτυχίας και ο Μιλόσεβιτς το ήξερε πολύ καλά. Η ίδια η τροπή του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου πολέμου το αποδεικνύει. Ο γιουγκοσλαβικός (στην ουσία σερβικός) στρατός, δεν έριξε ούτε έναν πυροβολισμό έναντι των Σκοπίων, τη στιγμή που οι μάχες μαίνονταν στο Βούκοβαρ και στο Σαράγεβο. Ο Μιλόσεβιτς είχε εστιάσει στα μέτωπα της Κροατίας και της Βοσνίας, λόγω της ισχυρής μειονοτικής παρουσίας των Σέρβων.

Η εθνολογική κατάσταση των Σκοπίων εξηγεί τη στάση του τότε Σέρβου ηγέτη. Στα Σκόπια ο σερβικός πληθυσμός αντιστοιχούσε μόλις στο 2% του συνολικού πληθυσμού. Μία εισβολή των Σέρβων στα Σκόπια θα τους έφερνε αντιμέτωπους με το σύνολο του πληθυσμού, ειδικότερα με την κοινότητα των αλβανόφωνων. Ο Σέρβος πρόεδρος είχε ήδη ανοίξει πολλαπλά πολεμικά μέτωπα, με πιο κομβικό όλων αυτό του Κοσόβου.

Ο Μιλόσεβιτς έγινε πολύ δημοφιλής στους Σέρβους, όταν κατάργησε την αυτονομία του Κοσόβου το 1989. Το Κοσσυφοπέδιο κατέχει περίοπτη θέση στη μυθολογία του σερβικού εθνικισμού. Είναι ο λόγος που ο Μιλόσεβιτς επεδίωκε τον έλεγχό του πάση θυσία. Τα Σκόπια δεν ήταν στις προτεραιότητές του. Αυτό απέδειξε η απολύτως ειρηνική απόσχιση της “Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας” από τη γιουγκοσλαβική ομοσπονδία.

Το λάθος της Ελλάδας με τη Σερβία

Ο Μιλόσεβιτς αποκαλούσε περιφρονητικά τη Βοσνία “κατασκεύασμα του Τίτο”. Δεν είχε όμως πρόβλημα με τη “Δημοκρατία της Μακεδονίας”, ένα κατεξοχήν ιδεολογικό κατασκεύασμα του ιστορικού ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας. Το λάθος της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής είναι ότι αρκέστηκε στις προφορικές βεβαιώσεις του τότε Σέρβου ηγέτη και παγιδεύτηκε στις ιδεοληψίες της “πατροπαράδοτης ελληνοσερβικής φιλίας”.

Σύμφωνα όμως με μία ρήση στην εξωτερική πολιτική δεν υπάρχουν φιλίες, αλλά μόνο συμφέροντα. Η ανεπιφύλακτη φιλοσερβική στάση της Ελλάδας δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Ακόμα και στο Μακεδονικό, που η Αθήνα ανέμενε τη στοιχειώδη κατανόηση του Βελιγραδίου. Στα μέσα του ’90, η σερβική κυβέρνηση αναγνώρισε τελικώς τα Σκόπια ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας”.

Η ιστορία μοιάζει σήμερα να επαναλαμβάνεται. Η κυβέρνηση εμμένει στην ψήφιση της Συμφωνίας των Πρεσπών, που αναγνωρίζει τα Σκόπια ως “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”. Υποτιμάει τους κινδύνους από την αναγνώριση “μακεδονικής εθνότητας” και “μακεδονικής γλώσσας”, κινδύνους που δεν υποτίμησε η Βουλγαρία. Να θυμίσουμε πως η Βουλγαρία έχει αναγνωρίσει τα Σκόπια ως “μακεδονικό κράτος”, αλλά αρνείται κατηγορηματικά την αναγνώριση της μακεδονικής εθνότητας.

Η ελληνική κυβέρνηση μοιάζει να αρκείται στις καλές προθέσεις του Ζόραν Ζάεφ. Όπως όμως θύμισε η ιστορία με τον Μιλόσεβιτς, οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Υπάρχει ο κίνδυνος τα Σκόπια, μόλις κερδίσουν την ένταξη στο ΝΑΤΟ, να ξεκινήσουν να τροποποιούν μονομερώς διατάξεις της Συμφωνίας. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως όλα αυτά είναι κινδυνολογίες και να αντιτείνει την ψύχραιμη στάση του Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Αλλά, όπως εξηγήσαμε, ο Σέρβος πρωθυπουργός έχει άλλες προτεραιότητες.