Γιατί ο Ερντογάν δεν βάζει χέρι στην Αρμενία

Ο Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε σε ομιλία του ότι “οι Έλληνες στρατιώτες έκαψαν την Σμύρνη“. Ο Τούρκος Πρόεδρος κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τους Kεμαλιστές προκατόχους του. Πάγια θέση τους είναι ότι η πυρπόληση της Σμύρνης έγινε από τον ελληνικό στρατό, κατά την αποχώρηση του από το μικρασιατικό μέτωπο.

Όταν ακόμα και Έλληνες ιστορικοί χαρακτήρισαν τα τραγικά γεγονότα στην Σμύρνη ως “συνωστισμό”, δεν πρέπει να αιφνιδιαζόμαστε από τον ανιστόρητο ισχυρισμό του Ερντογάν. Πόσο μάλλον όταν είναι αναμενόμενες οι εθνικιστικές εξάρσεις στην Τουρκία, λόγω της προεκλογικής περιόδου. Όμως σε διαφορετικό μήκος κύματος ήταν η δήλωση του για την επέτειο της γενοκτονίας των Αρμενίων.

Ο Τούρκος Πρόεδρος δήλωσε “πως το τουρκικό έθνος συμμερίζεται τους πόνους των Αρμενίων“, χωρίς φυσικά να μιλήσει για γενοκτονία. Πάλι ο Ερντογάν κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ο ιδρυτής της τουρκικής Δημοκρατίας είχε χαρακτηρίσει την εξόντωση των Αρμενίων ως “μία επαίσχυντη πράξη” των Νεότουρκων.

Βλέπουμε πως ο Ερντογάν επιλέγει να κρατήσει χαμηλούς τόνους έναντι της Αρμενίας, αν και έχει συμμαχήσει με τους Γκρίζους Λύκους, το κόμμα της τουρκικής άκρας δεξιάς. Η Τουρκία δεν δεσμεύεται πλέον από την συνθήκη ειρήνης που υπέγραψε με την Αρμενία ο Ερντογάν ως πρωθυπουργός το 2009. Η κυβέρνηση του Σερζ Σαρκισιάν ακύρωσε μονομερώς την ιστορική συνθήκη ειρήνευσης τον περασμένο Μάρτιο. Έναν μήνα μετά ο Αρμένιος πρωθυπουργός αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά από μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που σημειώθηκαν στην Αρμενία. Παρόλα αυτά ο Ερντογάν αποφεύγει να εκμεταλλευτεί το κενό εξουσίας που υπάρχει στην χώρα.

Η Τουρκία είναι στρατηγικός σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν,το οποίο διεκδικεί από την Αρμενία το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η διαφιλονικούμενη περιοχή υπήρξε πεδίο σφοδρών πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Αζέρων και Αρμενίων την δεκαετία του ’90. Παρόλο που ο Ερντογάν εμφανίζεται ως ο προστάτης των απανταχού μουσουλμάνων, παρατηρούμε πως σιωπά για τα “εθνικά δίκαια” των επίσης μουσουλμάνων Αζέρων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Παρεμένει “παγωμένη” η σύγκρουση

Η Αρμενία βρίσκεται υπό την απόλυτη επιρροή της Μόσχας, ακόμα και μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ. Στον πόλεμο της δεκαετίας του ’90 η Ρωσία υποστήριξε την Αρμενία, ενώ η Τουρκία το Αζερμπαϊτζάν. Οι συγκρούσεις σταμάτησαν το 1994, χωρίς να υπογραφεί συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Οι Αζέροι εξακολουθούν να διεκδικούν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, παρόλο που η πλειονότητα των κατοίκων είναι Αρμένιοι. Η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει πως η περιοχή όντως αποτελεί τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, χωρίς όμως να προκρίνει την στρατιωτική επίλυση του ζητήματος.

Είναι μία από τις αναρίθμητες “παγωμένες συγκρούσεις” του μετακομμουνιστικού Καυκάσου. Τον Απρίλιο του 2016 υπήρξε μία προσωρινή αναζοπύρωση των πολεμικών συγκρούσεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ήταν όμως η περίοδος που είχαμε την κρίση στις σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας, με αφορμή την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού στην Συρία. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Ερντογάν απέστειλε την περιβόητη επιστολή συγνώμης στον Ρώσο Πρόεδρο. Από τότε οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ρωσία έχουν πάρει την μορφή στρατηγικής συμμαχίας.

Σε τετοιο σημείο ώστε ο Ερντογάν επιμελώς να αποφεύγει να εκμεταλευτεί την επιρροή της Άγκυρας στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του Καυκάσου. Αναφερόμαστε στην Τσετσενία, στην Ινγκουσετία, στους μουσουλμάνους της Κριμαίας και φυσικά στο ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Είναι ο λόγος που δεν υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να επαναληφθούν οι συγκρούσεις του 2016 ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.
Ούτε το σενάριο μίας μονομερής στρατιωτικής εισβολής του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μοιάζει πιθανό. Ο Αζέρος Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ έχει άριστες σχέσεις με την Τουρκία και την Δύση, αλλά φροντίζει να διατηρεί καλές σχέσεις και με την Ρωσία. Είναι αρκετά έξυπνος για να έχει το τέλος του Μιχαήλ Σαακασβίλι στην Γεωργία.

Ο τότε πρόεδρος της Γεωργίας αποπειράθηκε το 2008 να καταστείλει στρατιωτικά τις αυτονομιστικές τάσεις της Οσετίας και της Αμπχαζίας, δύο ρωσόφιλων επαρχιών της χώρας. Ακολούθησε η στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας, η οποία μακροπρόθεσμα έφερε την πτώση του Σαακασβίλι. Ο Ιλχάμ Αλίεφ έχει δείξει πως διαβάζει σωστά τις ισορροπίες στον Καύκασο, όπως ακριβώς ο πατέρας του Χαϊντάρ. Επομένως δεν θα επιχειρήσει να μπει “σφήνα” στην συμμαχία Μόσχας-Άγκυρας.

Η Ρωσία δεν βλέπει “έγχρωμη επανάσταση” στην Αρμενία

Ο φιλορώσος πρωθυπουργός Σερζ Σαρκισιάν κυβερνούσε την Αρμενία αδιαλείπτως από το 2007, τα τελευταία χρόνια ως πρόεδρος. Στα μέσα Απριλίου ανακοίνωσε την πρόθεση του να μεταπηδήσει στην πρωθυπουργία της χώρας. Προκλήθηκε λαϊκός ξεσηκωμός στην Αρμενία, με την αντιπολίτευση να τον κατηγορεί για διαφθορά και αυταρχισμό.

Είναι ίσως ο λόγος που ο Σαρκισιάν ακύρωσε προηγουμένως την συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία. Εκμεταλευόμενος τα αντιτουρκικά αισθήματα των Αρμένιων, υπολόγιζε πως δεν θα συναντούσε αντιδράσεις στα σχέδια του να μακροημερεύσει στην εξουσία. Επίσης υπολόγιζε λανθασμένα στην στήριξη της Ρωσίας για την καταστολή των κινητοποίησεων. Η Μόσχα χαρακτήρισε τις διαδηλώσεις “εσωτερικό ζήτημα της Αρμενίας”, αρνούμενη οποιαδήποτε εμπλοκή. Τότε ο Σαρκισιάν συνειδητοποίησε πως δεν είχε άλλη επιλογή από την παραίτηση, η οποία ανακοινώθηκε την περασμένη Δευτέρα.

Για την ώρα η Μόσχα τηρεί χαμηλούς τόνους για το ζήτημα της Αρμενίας. Αποφεύγει να μιλήσει για “έγχρωμη επανάσταση” και για “υποκινούμενες” από την Δύση διαδηλώσεις. Θεωρεί πως ο φιλορωσικός προσανατολισμός της χώρας δεν κινδυνεύει από την πτώση του Σαρκισιάν. Δεν υπάρχουν αντιρωσικά αισθήματα στον αρμενικό λαό, όπως στην Γεωργία ή την Ουκρανία.

Με μόλις 3 εκατομμύρια πληθυσμό, η Αρμενία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται υπαρξιακή απειλή από την συμμαχία της Τουρκίας με το Αζερμπαϊτζάν. Επομένως όποια κυβέρνηση και να σχηματιστεί στην Αρμενία έχει ανάγκη να διατηρήσει στενές σχέσεις με την Ρωσία. Όσο υπάρχει ανοιχτή η “πληγή” του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κανένας Αρμένιος πρωθυπουργός δεν θα τολμήσει να συγκρουστεί με την Μόσχα.

Νέο πεδίο του Ψυχρού Πολέμου η Αρμενία;

Η Δύση έχει πάρει το μάθημα της από την κρίση της Ουκρανίας και την εισβολή των Ρώσων στην Γεωργία. Δεν είδαμε πρεσβευτές δυτικών χωρών να χαιρετίζουν τις αντιπολιτευόμενες κινητοποιήσεις στην Αρμενία. Η ΕΕ αρκέστηκε σε κάποιες προφορικές δηλώσεις συμπαράστασης στους διαδηλωτές. Επομένως η πολιτική κρίση στην Αρμενία μοιάζει όντως “ένα εσωτερικό ζήτημα” και όχι ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης της Ρωσίας με την Δύση.

Πρέπει να επισημανθεί πως παρά την αντιρωσική ρητορική της, η κυβέρνηση Τραμπ επιθυμεί διαύλους επικοινωνίας με την Ρωσία. Η αμερικανική κυβέρνηση “άδειασε” μεγαλοπρεπώς την πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Νίκι Χέιλι, η οποία είχε προαναγγείλει πως θα υπάρξουν νέες κυρώσεις των ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας. Ο Λευκός Οίκος απέδωσε τις δηλώσεις της Χέιλι σε “σύγχυση”, δηλώνοντας πως δεν εξετάζει την επιβολή νέων κυρώσεων εις βάρος της Μόσχας. Όταν ο Τραμπ είναι έτοιμος να αποσυρθεί από την Συρία, μοιάζει παράδοξο να ενδιαφερθεί για την τύχη μίας μετασοβιετικής δημοκρατίας.

Όσον αφορά την Αρμενία είναι καθοριστική η στάση που θα κρατήσει η ηγετική φιγούρα της αντιπολίτευσης, ο δημοσιογράφος Νικόλ Πασινιάν. Για τον Πασινιάν δεν αρκεί η παραίτηση του Σαρκισιάν, αλλά προέχει το ξήλωμα του διεφθαρμένου καθεστώτος του. Αποκάλεσε τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό Καραπετιάν “αχυράνθρωπο” και δηλώνει σε όλους τους τόνους πως είναι έτοιμος να κυβερνήσει. Η Μόσχα εξακολουθεί να συστήνει “διάλογο” και “αυτοσυγκράτηση”.

Ο Πασινιάν γνωρίζει πως η Αρμενία δεν συνορεύει με τις ΗΠΑ ή την Γερμανία, αλλά με την Ρωσία. Πρέπει να έχει υπόψιν του την γεωπολιτική πραγματικότητα. Ο Ρώσος Πρόεδρος έστειλε ήδη ένα προειδοποιητικό μήνυμα λέγοντας πως οι αλλαγές στην Αρμενία πρέπει να προχωρήσουν στο “πλαίσιο του συντάγματος”. Αν ο Πασινιάν καταφέρει και σχηματίσει κυβέρνηση οφείλει να υπολογίσει τα συμφέροντα της Μόσχας. Σε αντίθετη περίπτωση δεν αποκλείεται να δούμε νέες συγκρούσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, χωρίς η στήριξη της Αρμενίας από την Ρωσία να θεωρείται πλέον δεδομένη.