Γιατί ο Ερντογάν παίζει χωρίς αντίπαλο στην Τουρκία

Ο φημισμένος Τούρκος συγγραφέας Γιακούπ Καντρί Καραοσμάνογλου προκάλεσε αίσθηση με το βιβλίο “Γιαμπάν”, που εκδόθηκε το 1930. Το βιβλίο διαδραματίζεται στην υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει για ήρωα έναν ανώτατο Οθωμανό αξιωματικό, που καταφεύγει σε ένα χωριό της Ανατολίας για να αποφύγει την σύλληψη του από τους Βρετανούς. Το βιβλίο είναι ουσιαστικά αυτοβιογραφικό. Ο Καραοσμάνογλου, γόνος επιφανούς οθωμανικής δυναστείας, είχε καταφύγει σε ένα απομακρυσμένο χωριό στην Τουρκία το 1918.

Ο ήρωας του βιβλίου, ουσιαστικά ο ίδιος ο συγγραφέας, περιγράφει την απόλυτη περιφρόνηση του για τους Τούρκους χωρικούς. Σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του βιβλίου σημειώνει “ξέρω πως κάνουν έρωτα οι γάτες, αλλά δεν μπορώ να διανοηθώ πως κάνουν έρωτα αυτοί οι χωριάτες”. Από τότε μέχρι και σήμερα υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα στην Τουρκία. Από την μία πλευρά η κοσμική ελίτ των μεγάλων πόλεων και από την άλλη οι λαϊκές μάζες των μουσουλμάνων της Ανατολίας.

Την δεκαετία του ’60 το 70% του πληθυσμού ζούσε στα χιλιάδες χωριά που είναι διάσπαρτα στην τουρκική επικράτεια. Υπήρξε ένα κύμα εσωτερικής μετανάστευσης, καθώς πολλοί χωρικοί κατέφυγαν στις μεγάλες πόλεις προς αναζήτηση εργασίας. Αυτός ο κόσμος λατρεύει στην κυριολεξία τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν. Είναι ο δικός τους άνθρωπος. Ο Ερντογάν έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια, μέσα σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, όπως η πλειοψηφία των Τούρκων.

Τα αποτελεσμάτα των τουρκικών εκλογών αποτυπώνουν έντονα αυτό το χάσμα. Ο επικεφαλής της κοσμικής αντιπολίτευσης (CHP) Μουχαρέμ Ινζτέ, επικράτησε μόνο στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη και στα τουρκικά παράλια. Παρά τα φαινόμενα νοθείας που σημειώθηκαν, ο Ιντζέ δεν είναι αφελής. Γνωρίζει πως δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει ισχυρά ερείσματα στην υπόλοιπη χώρα. Είναι ο βασικός λόγος που δεν αμφισβήτησε το αποτέλεσμα, όπως είχε απειλήσει να πράξει αρχικά.

“Ξένο σώμα” το CHP

Μπορεί το CHP να πραγματοποίησε μία θεαματική συγκέντρωση στην Σμύρνη, αλλά είναι φανερό πως στην συντριπτική επικράτεια της χώρας είναι “ξένο σώμα”. Εδώ και πολλά χρόνια η αξιωματική αντιπολίτευση αρνούνταν να αντικρίσει την πραγματικότητα. Για παράδειγμα στις εκλογές του 2007, ο τότε αρχηγός του CHP Ντενίζ Μπαϊκάλ, είχε δεσμευτεί με έπαρση πως αν χάσει από τον Ερντογάν “θα κολυμπήσει μέχρι την Ρόδο”!

Τότε το CHP εξασφάλισε μόλις 22%. Ο Μπαϊκάλ ήταν για ώρες “εξαφανισμένος”, αρνούμενος να κάνει οποιαδήποτε δήλωση. Προφανώς κανείς στην Τουρκία δεν περίμενε ότι θα πραγματοποιούσε την προεκλογική του δέσμευση. Αναμένονταν απλώς το αυτονόητο, η παραίτηση του. Και όμως ο Ντενίζ Μπαϊκάλ παρέμεινε στην ηγεσία του κόμματος, σαν να μην είχε μεσολαβήσει ένα κάκιστο εκλογικό αποτέλεσμα.

Αποχώρησε από την ηγεσία του CHP το 2010, όταν αποκαλύφθηκαν οι εξωσυζυγικές του σχέσεις με σύζυγο βουλευτή του. Τα πράγματα δεν πήγαν καλύτερα με τον νέο αρχηγό του κόμματος, τον Κεμάλ Κιλιντσάρογλου. Ο Κιλιντσάρογλου όντως είναι πιο συμπαθής σε σχέση με τον διεφθαρμένο προκάτοχο του. Όμως ως αλεβίτης δεν είχε πολλά περιθώρια επιτυχίας, σε μία χώρα που το 60% των πολιτών της προσδιορίζονται ως “σουνίτες μουσουλμάνοι”.

Ο νέος προεδρικός υποψήφιος του CHP, ο Μουχαρέμ Ιντζέ, προσπάθησε να κινηθεί σε άλλος μήκος κύματος. Είχε ένα λαϊκό προφίλ, προσιτό στον μέσο Τούρκο. Ο ίδιος είναι πιστός μουσουλμάνος, γεγονός ασυνήθιστο για έναν προεδρικό υποψήφιο των κεμαλιστών. Ήταν μία απόπειρα των κομματικών επιγόνων του Ατατούρκ να προσεγγίσουν τις λαϊκές μάζες της Ανατολίας, τις οποίες παραδοσιακά περιφρονούσαν.

Γιατί δεν έκανε την διαφορά

Έκανε κάποια θαρραλέα ανοίγματα στους Κούρδους, ζητώντας την αποφυλάκιση του Κούρδου ηγέτη Ντεμιρτάς. Υποσχέθηκε βελτίωση της οικονομίας και των σχέσεων της Τουρκίας με την Δύση. Μπορούμε να πούμε πως ο Ιντζέ υιοθέτησε την μεταρρυθμιστική ατζέντα των πρώτων ετών της κυβέρνησης Ερντογάν. Δεν κατάφερε όμως τελικά να κάνει την διαφορά, αν και μοιάζει βέβαιο πως θα διαδεχτεί τον Κιλιντσάρογλου.

Το οικονομικό θαύμα της Τουρκίας συνδέθηκε με τον Ερντογάν, όχι με το CHP. Ήταν το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ που έβγαλε εκατομμύρια Τούρκους από το περιθώριο και δημιούργησε τα νέα “οικονομικά τζάκια”. Παρά την επιδείνωση των οικονομικών δεικτών, τα στρώματα αυτά εξακολουθούν να εμπιστεύονται τον Ερντογάν. Αποδείχτηκε πως ο Τούρκος πρόεδρος ευφυώς προκήρυξε πρόωρες εκλογές, για να μην φτάσει η επιδείνωση της οικονομίας στις τσέπες των Τούρκων ψηφοφόρων.

Η οικονομία δεν αποδείχτηκε “δυνατό χαρτί” για την τουρκική αντιπολίτευση. Ήταν εμφανές πως δεν είχε κάποιο συγκροτημένο σχέδιο για την οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας. Ο Ιντζέ θα μπορούσε ίσως να “στριμώξει” τον Τούρκο πρόεδρο σε ένα τηλεοπτικό debate. Αυτό το ήξερε ο Ερντογάν, για αυτό απέφυγε να αναμετρηθεί με τον αντίπαλο του σε πρώτο πρόσωπο.

Πρέπει να σημειώσουμε πως στις βουλευτικές εκλογές ο μηχανισμός του CHP, έδωσε “γραμμή” στους οπαδούς του να ψηφίσουν το κουρδικό κόμμα του φυλακισμένου Ντεμιρτάς. Η είσοδος του κουρδικού HDP στην τουρκική βουλή, θα μπορούσε να στερήσει την αυτοδυναμία για το κόμμα του Ερντογάν. Το σενάριο αυτό δεν επαληθεύτηκε. Παρά την είσοδο του HDP στην βουλή, το κυβερνών κόμμα μπορεί άνετα να σχηματίσει κυβέρνηση.

Η λυκοφιλία Ερντογάν-Μπαχτσελί

Ρόλο κλειδί διαδραμάτισε η συμμαχία του ΑKP με το κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP), μία συμμαχία που αποδείχτηκε σωτήρια για τον Τούρκο πρόεδρο. Το MHP είναι το κόμμα των Γκρίζων Λύκων, των διαβόητων εθνικιστών της τουρκικής άκρας δεξιάς. Η αποστασία της Ακσενέρ δεν δημιούργησε προβλήματα στο MHP, παρόλο που και το κόμμα της “λύκαινας” εξασφάλισε την είσοδο του στο τουρκικό κοινοβούλιο.

Ο ηγέτης των εθνικιστών, ο Νταβέντ Μπαχτσελί, υπήρξε στο πρόσφατο παρελθόν σφοδρός επικριτής του Ερντογάν. Μετά τον θρίαμβο του AKP στις εκλογές του 2007, το MHP συζητούσε την συνεργασία με τους κεμαλιστές του CHP. Βουλευτές των εθνικιστών είχαν τότε χαρακτηρίσει τους Τούρκους “αχάριστους”, οι οποίοι ξεπουλήθηκαν στον Ερντογάν “για λίγα ψιλά”.

Και όμως είναι το ίδιο κόμμα που μερικά χρόνια μετά μετατράπηκε στον πιο νευραλγικό σύμμαχο του Ερντογάν, υπό την ηγεσία πάλι του Μπαχτσελί. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την στάση του Τούρκου εθνικιστή πολιτικού οπορτουνιστική. Ο Μπαχτσελί προφανώς αδημονεί να αλώσει τον κρατικό μηχανισμό, μετά την διάλυση του δικτύου του ιμάμη Γκιουλέν από τον Ερντογάν. Επίσης συμπλέει με τον Τούρκο πρόεδρο στην σκληρή αντιμετώπιση των Κούρδων.

Ο επικεφαλής του MHP μπορεί να ισχυριστεί, ότι παραμένει πιστός στην κληρονομία του συνταγματάρχη Αλπαρσλάν Τουρκές, του ιστορικού ιδρυτή του κόμματος. Ο ισχυρισμός αυτός μοιάζει περίεργος. Ο Τουρκές είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο πραξικόπημα του 1960 που ανέτρεψε τον Μεντερές, τον πολιτικό “πρόγονο” του Ερντογάν.

Ενός ανδρός αρχή

Ο Τουρκές φιλοδοξούσε τότε να μετατρέψει την Τουρκία σε ένα καθεστώς που θα θύμιζε περισσότερο την νασερική Άιγυπτο. Όμως για τον στρατηγό Γκιουρσέλ, τον επικεφαλής του γενικού επιτελείου στρατού, προείχε η αποκαταστάση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Στην αντιπαράθεση αυτή επικράτησε ο Γκιουρσέλ, όχι ο Τουρκές. Το σύνταγμα που ακολούθησε μετά το πραξικόπημα του 1960, θεωρείται το πιο δημοκρατικό της νεότερης τουρκικής ιστορίας.

Αυτή η ιστορική λεπτομέρεια ίσως μας εξηγεί καλύτερα την σύμπραξη Ερντογάν-Μπαχτσελί. Το νικηφόρο αποτέλεσμα της Κυριακής ανοίγει τον δρόμο για να αποκτήσει ο Ερντογάν ένα τεράστιο εύρος εξουσιών, που δεν είχε διαννοηθεί ούτε ο Κενάν Εβρέν. Ένα καθεστώς που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο “τουρκικός δρόμος” στον φασισμό. Αντί για την διάκριση των εξουσιών, θα επιβάλεται η βούληση ενός ισχυρού ηγέτη, όπως επιθυμούσε ο Τουρκές.

Ο Μουχαρέμ Ιντζέ προειδοποίησε πως μετά το αποτέλεσμα των εκλογών πως “η Τουρκία δεν είναι πλέον δημοκρατική χώρα, μετατρέπεται στην αρχή του ενός ανδρός“. Ο Ντενίζ Μπαϊκάλ το μακρινό 2007 χαρακτήριζε το AKP “απειλή για την τουρκική δημοκρατία“. Το βασικό όμως πρόβλημα για τους κεμαλιστές είναι πως μπορεί να δικαιώθηκαν ιστορικά, αλλά δεν έχουν ακόμα δικαιωθεί στις συνειδήσεις των Τούρκων ψηφοφόρων.