Γιατί ο Φιντάν προκάλεσε τη μήνη του Ιράν

Ακολούθως, προειδοποίησε την Τεχεράνη στην περίπτωση που παρέχει στήριξη στους Κούρδους της Συρίας, λέγοντας πως «εάν η [ιρανική] πολιτική συνεχίσει με αυτόν τον τρόπο, δεν νομίζω ότι θα είναι η σωστή πολιτική. Εάν, υποστηρίζοντας μια ομάδα σε άλλη χώρα, προσπαθείς να προκαλέσεις αναστάτωση σε μια τρίτη χώρα – άλλες χώρες μπορούν επίσης να σε ενοχλήσουν υποστηρίζοντας ομάδες στη χώρα σου. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορείς να κρύψεις. Κι άλλοι έχουν επίσης την ίδια τεχνογνωσία και τις ίδιες δυνατότητες που έχεις. Οι άνθρωποι που μένουν σε γυάλινα σπίτια δεν πρέπει να πετούν πέτρες». Η ανωτέρω δήλωση του Χακάν Φιντάν εκλήφθηκε στο Ιράν ως κεκαλυμμένη απειλή της Τουρκίας να στηρίξει ή να υποδαυλίσει αποσχιστικά κινήματα στο ιρανικό έδαφος.

Παρενθετικά, κρίνεται σκόπιμο σε αυτό το σημείο να διευκρινιστεί ότι η τουρκόφωνη ιρανο-αζέρικη κοινότητα της χώρας, την οποία ίσως να υπονόησε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών στην προκειμένη περίπτωση και την οποία η Άγκυρα προσπαθεί ενεργά να προσεταιριστεί με διάφορα προπαγανδιστικά μέσα, είναι περισσότερο γλωσσική μειονότητα παρά εθνοτική κι είναι επίσης αρκετά καλά ενσωματωμένη, έχοντας μάλιστα σταθερά έντονη παρουσία στα κορυφαία πολιτειακά αξιώματα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.

Ως προς τούτο, δε, χαρακτηριστικές είναι περιπτώσεις του Αλί Χαμενεΐ και του Μασούντ Πεζεσκιάν, του ανώτατου ηγέτη και του πρόεδρου του Ιράν αντίστοιχα, οι οποίοι είναι αμφότεροι κατά το ήμισυ Ιρανο-αζέροι. Άλλωστε, δεν υπάρχει ενεργό αποσχιστικό αντάρτικο από Ιρανο-αζέρους. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι το Ιράν δεν ανησυχεί και δεν επαγρυπνά για τυχόν τουρκικές επιβουλές στη συγκεκριμένη κοινότητα.

Ιράν καλεί Φιντάν

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Χακάν Φιντάν προβαίνει σε επικριτικές παρατηρήσεις εναντίον του Ιράν. Τους τελευταίους μήνες το έχει πράξει επανειλημμένα. Ωστόσο, τούτη τη φορά ήταν περισσότερο από ποτέ απροκάλυπτος κι ευθύς στην επιτίμησή του. Ίσως ανησυχεί ή διαβλέπει ότι το Ιράν ενδέχεται να επιχειρήσει να ματαιώσει τα τουρκικά φιλόδοξα σχέδια στη Συρία.

Δύο ημέρες μετά τη συνέντευξη του Χακάν Φιντάν, δηλαδή στις 28 Φεβρουαρίου, ήρθε η πρώτη επίσημη αντίδραση του Ιράν διά στόματος του εκπρόσωπου του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικών, του Εσμαήλ Μπαγαΐ, ο οποίος τόνισε σκωπτικά ότι «η αγνόηση των ορατών και κρυφών χεριών των ΗΠΑ και του Ισραήλ στις περιφερειακές εξελίξεις είναι σοβαρό λάθος» της Τουρκίας. Ύστερα, τόνισε ότι η πρόσφατη κατάληψη (επιπλέον) εδαφών της Συρίας από το Ισραήλ είναι «οι συνέπειες μιας εσφαλμένης πολιτικής» της Άγκυρας. Τέλος, καυτηρίασε τη δίβουλη περιφερειακή πολιτική της Τουρκίας, εκτοξεύοντας υπονοούμενα ότι «το Ιράν παραμένει σταθερό στις θέσεις αρχών του και δεν αλλάζει τις πολιτικές από τη μια μέρα στην άλλη».

Στις 3 Μαρτίου, αναφέρθηκε ξανά στο εν λόγω προκύψαν ζήτημα, σημειώνοντας ότι «δυστυχώς, τα λόγια που ακούστηκαν επανειλημμένα (από την Τουρκία) ήταν άκρως μη εποικοδομητικά, κι ήταν απαραίτητο το Ιράν να δηλώσει αποφασιστικά και ξεκάθαρα τη θέση του σε αυτό το θέμα. Ίσως είναι απαραίτητο για τους Τούρκους φίλους μας να σκεφτούν περισσότερο την πολιτική του σιωνιστικού καθεστώτος στη Συρία και στην περιοχή». Επιπλέον, επισήμανε ότι «είναι απαραίτητο για τους Τούρκους φίλους μας να σκεφτούν περισσότερο τα αποτελέσματα και τις συνέπειες των πολιτικών τους».

Την ίδια ημέρα, ο βοηθός του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών και συνάμα Γενικός Διευθυντής του Τμήματος Μεσογείου κι Ανατολικής Ευρώπης του ιρανικού Υπουργείου Εξωτερικών πραγματοποίησε συνάντηση με τον Τούρκο πρέσβη στην Τεχεράνη, για να εκφράσει την έντονη δυσαρέσκεια της χώρας του για τις δηλώσεις του Χακάν Φιντάν. Υπό αυτό το πνεύμα, προειδοποίησε ότι «τα κοινά συμφέροντα και των δύο χωρών κι οι ευαίσθητες περιφερειακές συνθήκες επιβάλλουν την αποφυγή ψευδών δηλώσεων και μη ρεαλιστικών αναλύσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαφωνίες κι εντάσεις στις διμερείς σχέσεις».

H Τουρκία ανταπέδωσε στις 4 Μαρτίου, καλώντας στο Υπουργείο Εξωτερικών της τον Ιρανό επιτετραμμένο στην Άγκυρα. Ο, δε, εκπρόσωπος του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών σε ενημέρωσή του για το σχετικό ζήτημα σημείωσε ότι εσχάτως οι Ιρανοί αξιωματούχοι επικρίνουν δημοσίως τη χώρα του σε συχνότερο βαθμό. Έπειτα, στηλίτευσε την Τεχεράνη, παρατηρώντας ότι «τα θέματα εξωτερικής πολιτικής δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιούνται ως εργαλείο για την εσωτερική πολιτική».

Σημειώνεται ότι κι οι δύο πλευρές απέφυγαν να κάνουν λόγο για επίσημες κλήσεις των διπλωματών για εξηγήσεις, αντιθέτως πρόκριναν τον πιο ήπιο κι ανεπίσημο όρο «συνάντηση».

Σε συνέντευξή του στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) στις 7 Μαρτίου, ο Αμπάς Αραγτσί, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, απάντησε στις τουρκικές μομφές, ξεκαθαρίζοντας αιχμηρά πως «δεν νομίζω ότι κανείς αμφιβάλλει ότι οι εξελίξεις στη Συρία επηρεάστηκαν άμεσα από την Τουρκία και μερικές άλλες χώρες, κι επομένως τα προβλήματα που έχουν προκύψει τώρα, όπως η εκτεταμένη κατοχή συριακού εδάφους από το Ισραήλ, η καταστροφή όλης της αμυντικής κι επιστημονικής υποδομής της Συρίας από το Ισραήλ κι όλες οι συγκρούσεις που υπάρχουν, φυσικά, την ευθύνη [για αυτά] φέρουν αυτοί που πραγματοποίησαν αυτές τις αλλαγές κι εξελίξεις».

Τις δηλώσεις του Χακάν Φιντάν σχολίασε κι η εκπρόσωπος της ιρανικής κυβέρνησης, η οποία ανέφερε ότι «από τη σκοπιά μας, αυτό το ζήτημα ήταν μη εποικοδομητικό κι ελπίζω να μη δούμε την επανάληψή του». Επίσης, παραδέχθηκε ότι «έχουμε ζητήματα με την Τουρκία σχετικά με τη Συρία, κι ελπίζουμε ότι αυτά τα ζητήματα θα αντιμετωπιστούν με σύνεση».

Από τη μεριά του, ο εκπρόσωπος της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας κι Εξωτερικής Πολιτικής του ιρανικού κοινοβουλίου, ο επιφανής βουλευτής Εμπραχίμ Ρεζαΐ, απάντησε στις επισημάνσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, προειδοποιώντας ότι «το Ιράν δεν θα περιμένει μια πέτρα να σπάσει το παράθυρό του – θα διαλύσει πρώτα το σπίτι του επιτιθέμενου».

Ιδιαιτέρως καυστικός απέναντι στην Τουρκία ήταν ο Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, ο ανώτατος σύμβουλος διεθνών υποθέσεων του Ιρανού ανώτατου ηγέτη κι ο μακροβιότερος διατελέσας υπουργός Εξωτερικών της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν (1981-1997). Συγκεκριμένα, διατράνωσε ότι «αναμένουμε από τους Τούρκους αξιωματούχους να τηρούν διπλωματική ευγένεια στις ομιλίες τους και να αποφεύγουν να επαναλαμβάνουν αβάσιμες κατηγορίες… Ορισμένοι Τούρκοι αξιωματούχοι πρέπει να γνωρίζουν ότι η επανάληψη μη ρεαλιστικών και παρεμβατικών ισχυρισμών δεν θα βοηθήσει τις διμερείς σχέσεις…

Η Τουρκία θα πρέπει να προειδοποιηθεί ότι αν κάποιοι στην Τουρκία πιστεύουν ότι μπορούν να αποδυναμώσουν τη θέση του Ιράν στην περιοχή, επαναλαμβάνοντας λανθασμένες θέσεις που έχουν επηρεαστεί από ξένες δυνάμεις, κάνουν μεγάλο λάθος. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι το Ιράν παραμένει σταθερό στις αρχές του και θα απαντήσει κατάλληλα σε κάθε ασέβεια… οι Τούρκοι αξιωματούχοι θα πρέπει να απέχουν από δηλώσεις που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν αυτές τις σχέσεις. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι ανοικτή σε επικοινωνία και διάλογο, αλλά δεν θα μείνει ποτέ σιωπηλή μπροστά σε αβάσιμη ρητορική».

Οργισμένη ήταν κι η αντίδραση των ιρανικών ΜΜΕ, και μάλιστα από όλες τις πολιτικές αποχρώσεις.

Μία αναμενόμενη διπλωματική κρίση

Οφείλεται να επισημανθεί ότι το διπλωματικό επεισόδιο δεν έλαβε χώρα σε ένα κενό αέρος, ούτε είναι ένα αναπάντεχο γεγονός. O γράφων σε πρόσφατο άρθρο του ανέλυσε διεξοδικά τη διαφαινόμενη ραγδαία επιδείνωση των ιρανο-τουρκικών σχέσεων με αφορμή τις καταιγιστικές εξελίξεις στη Συρία. Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι η Τεχεράνη θεωρεί την Άγκυρα ως έναν από τους κύριους υπαίτιους για τη μετεωρική πτώση του καθεστώτος Άσαντ, η οποία αποτέλεσε ένα μεγάλο στρατηγικό πλήγμα για το Ιράν, καθότι επέφερε την αναδίπλωση του στρατηγικού του βάθους, ήτοι την κατάρρευση της ιρανικής χερσαίας γέφυρας προς την Ανατολική Μεσόγειο.

Με άλλα λόγια, η μπααθική Συρία λειτουργούσε ως ο πολύτιμος συνδετικός κρίκος του Άξονα της Αντίστασης, εξασφαλίζοντας την εδαφική συνέχεια της εν λόγω συμμαχίας και, συνεκδοχικά, διευκολύνοντας την ιρανική επιμελητειακή υποστήριξη της Χεζμπολά, η οποία στο αμυντικό δόγμα του Ιράν είχε μέχρι πρότινος το ρόλο της πρώτης γραμμής άμυνας εναντίον του εβραϊκού κράτους. Γι’ αυτό, άλλωστε, το Ιράν πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος και φέρεται να δαπάνησε περίπου 20-50 δισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία δεκατρία χρόνια, για να διατηρήσει στην εξουσία τον Άσαντ.

Υπενθυμίζεται ότι η περιφερειακή πολιτική ασφαλείας του Ιράν, η επονομαζόμενη προωθημένη άμυνα, εξαρτάται καταλυτικά από την κτήση αδιάλειπτου στρατηγικού βάθους στην περιφέρεια μέχρι τα σύνορα του κύριου αντιπάλου του, του Ισραήλ. Αυτό πλέον έχει υποσκαφθεί σημαντικά από τις πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας στη Συρία. Συνεπώς, ο γράφων ισχυρίσθηκε ότι το Ιράν δεν θα αφήσει τη νεότευκτη τουρκική υπεροχή στη Συρία να «τη βγάλει καθαρή» έτσι απλά.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, η Τεχεράνη δύναται να κινητοποιήσει τοπικά δίκτυα επιρροής που εξακολουθεί να διατηρεί στην πολύπαθη αραβική χώρα. Επίσης, ο γράφων κατέδειξε ότι έχουν προστεθεί τον τελευταίο καιρό κι άλλες σοβαρές εστίες προστριβών στις –παραδοσιακά λυκοφιλικές και διαμερισματοποιημένες– διμερείς τους σχέσεις, οι οποίες ενδέχεται να οξύνουν ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό τους.

Γι’ αυτό, λοιπόν, ο γράφων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το επόμενο διάστημα είναι αρκετά πιθανό το Ιράν να λειτουργήσει αυξημένα ως φθορέας των τουρκικών συμφερόντων στη Συρία αλλά και στην ευρύτερη περιοχή μέσω τρίτων δρώντων, στο πλαίσιο μιας σκληρότερης εξισορρόπησης της Τουρκίας στην περιφερειακή σκακιέρα, προκειμένου να αποσοβήσει μια πλήρη ανατροπή του συσχετισμού ισχύος υπέρ της Άγκυρας. Υπό αυτό το πνεύμα, εκτιμάται ότι το Ιράν δεν θα διστάσει να στηρίξει οργανώσεις που συγκρούονται με την Τουρκία, όπως επί παραδείγματι τους Κούρδους της Συρίας. Εξάλλου, το Ιράν έχει για δεκαετίες πράξει κάτι ανάλογο με το PKK, το οποίο, σημειωτέον, διατηρεί στενές σχέσεις με το YPG.

Παράλληλα, δεν αποκλείεται το Ιράν να ενεργοποιήσει απομεινάρια διάφορων ντόπιων πολιτοφυλακών που οργάνωσε τα προηγούμενα χρόνια στη Συρία κι οι οποίες απαρτίζονταν κυρίως από Σύρους αλαουίτες, χριστιανούς και σιίτες. Κάτι τέτοιο έχουν υπονοήσει υψηλόβαθμοι Ιρανοί αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων κι ο Αλί Χαμενεΐ.

Μάλιστα, το πρακτορείο ειδήσεων Φαρς, που συνδέεται με τους Φρουρούς της Επανάστασης, είχε πριν από λίγες ημέρες ένα δημοσίευμα που αναφέρει ότι διάφορες συριακές ένοπλες ομάδες σχημάτισαν την οργάνωση ομπρέλα “Ισλαμική Αντίσταση στη Συρία”, η οποία έχει ως διακηρυγμένο σκοπό «να αντιμετωπίσει τις αμερικανικές-ισραηλινές-τουρκικές συνωμοσίες για τον διαμελισμό της Συρίας με την αρωγή της τωρινής παραστρατιωτικής ομάδας που κυβερνά τη Δαμασκό». Μάλιστα, το σύμβολο της “Ισλαμικής Αντίστασης στη Συρία” μοιάζει πολύ με εκείνο των Φρουρών της Επανάστασης και της Χεζμπολά, δηλαδή απεικονίζει μια προτεταμένη γροθιά να κραδαίνει ένα καλάσνικοφ.

Ένας υπόγειος πόλεμος

Πέρα τούτων,  ο Μασούντ Πεζεσκιάν, ο πρόεδρος του Ιράν, αποκάλυψε τις προάλλες ότι η Άγκυρα έχει «παγώσει» ιρανικά κεφάλαια σε δολάρια, συμμορφούμενη με τις νέες κυρώσεις της διοίκησης Ντόναλντ Τραμπ εναντίον της Τεχεράνης. Εν ολίγοις, η Τουρκία έχει μπλοκάρει τον επαναπατρισμό ιρανικών εσόδων από πωλήσεις πετρελαίου. Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη, καθώς τα προηγούμενα χρόνια η Τουρκία συνέδραμε το Ιράν στην παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων.

Τούτων λεχθέντων, το διπλωματικό επεισόδιο που δημιουργήθηκε με τις δηλώσεις του Χακάν Φιντάν απλώς φέρνει στη δημόσια θέα κάτι που ήδη υποφώσκει το τελευταίο χρονικό διάστημα, ήτοι η εκτράχυνση των ιρανο-τουρκικών σχέσεων και κατ’ επέκταση η κλιμάκωση του ανταγωνισμού τους. Πλέον, τούτο καθίσταται όχι μόνο ευδιάκριτο αλλά και καταφανές. Εν ολίγοις, ήταν θέμα χρόνου να επισυμβεί ένα διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ τους.

Εντούτοις, οι δύο χώρες δεν αναμένεται να έρθουν σε ευθεία στρατιωτική σύγκρουση. Προσώρας, δεν τους συμφέρει να φέρουν τις διμερείς τους σχέσεις στο απόλυτο έρεβος, καθώς έχουν σημαντικές οικονομικές αλληλεπιδράσεις. Ταυτόχρονα,  όμως, αυτό δεν τους αποτρέπει από το να ανταγωνίζονται έντονα σε άλλους φακέλους πολιτικής, καθόσον έχουν κατορθώσει να διαμερισματοποιήσουν ψυχρά και κυνικά τις διακρατικές τους σχέσεις.

Ως εκ τούτου, διαφαίνεται ότι το Ιράν θα συνεχίσει να φθείρει με έμμεσο τρόπο την τουρκική περιφερειακή παρουσία, εξοπλίζοντας κι εργαλειοποιώντας μη κρατικούς δρώντες, για να λειτουργήσουν εις βάρος των συμφερόντων και των στρατιωτικών θέσεων της Τουρκίας, με σημαντική διαφορά όμως ότι τούτη τη φορά είναι αρκετά πιθανό να το επιχειρήσει με περισσότερη ένταση ένεκα των γεγονότων στη Συρία και την ανάδυση κι άλλων πεδίων αντιπαράθεσης.