Γιατί θα έρθει η ώρα του λογαριασμού και για το καθεστώς Ερντογάν

Σε πρόσφατο άρθρο του στην Αλ Μόνιτορ, ο Τούρκος αναλυτής και συγγραφέας Τζενγκίζ Τσαντάρ κάνει μια πολύ πειστική αποτίμηση, θεωρώντας ότι ο Ερντογάν έχει πετύχει τον σκοπό του, να δημιουργήσει καθεστώς. Ο αρθρογράφος δεν είναι θιασώτης του “σουλτάνου”. Είναι αυτοεξόριστος. Απλά αποτιμά ότι πέτυχε τον σκοπό του, χρησιμοποιώντας το “πραξικόπημα” για να εμπεδώσει την κυριαρχία του. Το καθεστώς Ερντογάν, πάντως, δεν έχει εδραιωθεί πλήρως, παρ’ όλες τις δολιότητες που κατά καιρούς έχει διαπράξει.

Ο Ερντογάν δεν αρέσκεται στην ύπαρξη επιφάσεων δημοκρατικών θεσμών. Στο κάτω-κάτω που ήταν χαμένη η δημοκρατία και την βρήκαν οι Τούρκοι; Η αλήθεια είναι ότι η δημοκρατία δεν είναι και πολύ συμβατή με την παραδοσιακή πολιτική κουλτούρα τους. Από την άλλη, ο Τούρκος πρόεδρος τα καταφέρνει με τον λαό του. Φαραωνικά έργα, σπατάλες, χρηματοδότηση της πολεμικής βιομηχανίας, η οποία, όμως, έχει σε μεγάλο βαθμό πουληθεί στο Κατάρ και το Αζερμπαϊτζάν. Κάποιοι υπαινίσσονται ότι και το Πακιστάν τσοντάρει το κατιτίς.

Πολλοί ιστορικοί βλέπουν ως αιτία της αποτυχίας του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία την κατασπατάληση των πόρων σε πολλές κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα ο κατακερματισμός τελικά να μην ωφελήσει κανένα τομέα. Και στο τέλος ούτε “τα τρένα δεν έφταναν στην ώρα τους” όπως καυχιόταν το φασιστικό καθεστώς.

Ο Ερντογάν, δεν είναι καν Μουσολίνι ή Χίτλερ. Τα μεγαλεπήβολα έργα σχεδιάζονται και πραγματοποιούνται σε ασφυκτικούς χρόνους. Οι μελέτες δεν ενδιαφέρουν τόσο, όσο αν ο εργολάβος είναι μέλος της “αυλής”. Ο Ερντογάν δεν μπορούσε να προβλέψει τον Covid, αλλά μπορούσε να υποψιαστεί ότι το τεράστιο αεροδρόμιο στην Κωνσταντινούπολη γινόταν λίμνη όταν έβρεχε πολύ. Τώρα θέλει κανάλι για να κάνει την Κωνσταντινούπολη νησί!

Φαραωνικά έργα από το καθεστώς Ερντογάν

Οι διώξεις του κατάφεραν να στερήσουν την κρατική μηχανή από έμπειρα στελέχη της. Η προηγούμενη σύμπραξή του με τον αυτοεξόριστο στις ΗΠΑ ιμάμη Γκιουλέν άφησε έκθετους όλους εκείνους, κυρίως μεσαίας και ανώτερης τάξης, που έσπευσαν τότε να δηλώσουν κάποιου είδους νομιμοφροσύνη στους τότε κυρίαρχους. Έτσι, χτίζει πυρηνικό αντιδραστήρα πάνω σε γεωλογικό ρήγμα, φτιάχνει κανάλι το οποίο θα διαλύσει το οικοσύστημα του Μαρμαρά και τον υδροφόρο ορίζοντα 15 εκατομμυρίων ανθρώπων, δημιουργεί αεροδρόμια χωρίς σύστημα αποστράγγισης κ.ο.κ.

Η κατάσταση αυτή θυμίζει τις προσπάθειες του Γριγκόρι Ποτέμκιν. Προκειμένου να δείξει πόσο αποτελεσματικές ήταν οι πολιτικές αφομοίωσης των πληθυσμών στη νότια Ρωσία δημιουργούσε χωριά-προσόψεις με καλοζωισμένους δουλοπάροικους προς οπτική τέρψη επισκεπτόμενων αξιωματούχων. Έτσι, ο Ερντογάν πέτυχε αυτό που ήθελε τουλάχιστον όσον αφορά το ευχάριστο γι’ αυτόν, θεαθήναι. Στην πραγματικότητα θα κληροδοτήσει ένα σωρό προβλημάτων, τα οποία θα αποβούν κυκεώνας για τους διαδόχους του.

Τα ταμεία άδειασαν και αποθεματικά δεν υπάρχουν εξ αιτίας της αλόγιστης σπατάλης σε αμφιλεγόμενα έργα και της άστατης οικονομικής πολιτικής, την οποία ο ίδιος κατηύθυνε, καρατομώντας όποιον τολμούσε να υποδείξει μια διαφορετική πολιτική. Η κατάσταση αυτή ανάγκασε τον Ερντογάν να ξεπουλάει τα “ασημικά” της χώρας σε Κουβέιτ και Κίνα. Τα πολυδιαφημισμένα αμυντικά εργοστάσια και ναυπηγεία δεν ανήκουν πλέον σε Τούρκους, αλλά τα διαχείριζονται ξένοι, οι οποίοι υπαγορεύουν το τι θα φτιάξουν και πως θα διατεθούν.

Εξωτερικές περιπέτειες

Οι περιπέτειες στο εξωτερικό αφήνουν επίσης μια πολύ άσχημη κληρονομιά, η οποία θα ακολουθεί τους διαδόχους του για δεκαετίες. Κατά πρώτον οι περιπέτειες του Ερντογάν έχουν μια διττή υπόσταση. Υπάρχουν εκείνες που δεν επηρεάζουν τις συμμαχίες και δεν τεστάρουν την ανοχή της διεθνούς κοινότητα, ή τουλάχιστον όχι στον βαθμό που να εγείρουν κάποιες ουσιαστικές αντιδράσεις.

Οι άλλες περιπτώσεις έχουν να κάνουν με την υποκίνηση εκτροπών σε όμορες χώρες για την απόσπαση εδαφών εις βάρος της διεθνούς νομιμότητας. Αυτή η πολιτική του Ερντογάν αποσταθεροποιεί τα συμφέροντα άλλων παικτών. Η εξαγωγή τζιχαντιστών μισθοφόρων  σε τρίτες χώρες (Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ) δεν είναι κάτι που βλέπουν με καλό μάτι οι εκτός Τουρκίας.

Αποτέλεσμα της πολιτικής του είναι ότι να έχει στρέψει εναντίον του πρώην περιφερειακούς συμμάχους της Τουρκίας, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα. Η εμμονή του να εμφανίζεται ως προστάτης των απανταχού μουσουλμάνων υπονομεύει τον ρόλο της Σαουδικής Αραβίας ως τοποτηρητή και προστάτη των ιερών τόπων της Μέκκας και της Μεδίνας. Η δε εμμονή του με την Χαμάς και την Ιερουσαλήμ υπονομεύει και την Ιορδανία και το Ισραήλ.

Στην προσπάθεια εμπέδωσης του δικού του μοντέλου και της υστεροφημίας του, ο Ερντογάν έχει εγγράψει βαθιές παρακαταθήκες για το μέλλον που θα απασχολούν τους διαδόχους του και την τουρκική κοινωνία επί δεκαετίες. Όπως και ο Μουσολίνι αγνόησε την Κοινωνία των Εθνών στις δικές του περιπέτειες, έτσι και ο Ερντογάν έχει επιδείξει απέραντη περιφρόνηση για τον ΟΗΕ και το Διεθνές Δίκαιο, μη διστάζοντας να εμπλακεί σε σωρεία μετώπων στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, ακόμα και στην Κίνα και στη Νότιο Αμερική.

Τραβάει πολύ το σκοινί…

Δεν είναι ακόμη εμφανή τα σημάδια ότι η Τουρκία έχει υπερβεί τα όρια της διεθνούς κοινότητας, καθώς η μεν Δύση αντιδρά αποσπασματικά, αδύναμα και μεμονωμένα, η δε Ρωσία διατηρεί μια επαμφοτερίζουσα στάση ως προς τον προαιώνιο εχθρό της ενόψει της ζημιάς που η Τουρκία μπορεί ακόμη να προκαλέσει τους έως τώρα συμμάχους της. Τέλος, η Κίνα επενδύει απορροφώντας μια οικονομία σε κρίση.

Αναπόφευκτα, όμως, ο εκάστοτε επεκτατικός σουλτάνος, φύρερ, ντούτσε, ή καουντίγιο φτάνει κάποια στιγμή στο σημείο όπου οι επαναπαυμένοι και αδρανείς θεατές εγείρονται έναντι των παραλόγων απαιτήσεων του και αντιδρούν δυναμικά. Ο Χίτλερ δεν περίμενε ότι οι Βρετανοί και οι Γάλλοι θα τιμήσουν την υπόσχεσή τους προς την Πολωνία, έχοντας εξάγει τα λάθος συμπεράσματα από τις υπαναχωρήσεις τους στα θέματα της Ρηνανίας, της ένωσης με την Αυστρία και τον διαμελισμό και την σταδιακή απορρόφηση της Τσεχοσλοβακίας.

Με τον ίδιο τρόπο ο Ερντογάν είδε Δύση και Ρωσία να αντιδρούν ελάχιστα στις περιπέτειές του σε Συρία, Λιβύη, Ανατολική Μεσόγειο και Αζερμπαϊτζαν. Το γεγονός αυτό εξέθρεψε τον ναρκισσισμό του που τον κάνει να πιστεύει ότι είναι ο άνθρωπος-κλειδί σε αυτή την ιστορική συγκυρία. Και τούτο παρά το γεγονός ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις μετα το πραξικόπημα απώλεσαν μεγάλο αριθμό στελεχών, με αποτέλεαμα να συρρικνωθεί το αξιόμαχό τους. Σε ομιλία για την επέτειο του πραξικοπήματος, ο ίδιος ο Χουλουσί Ακάρ έχει αναφέρει ότι η τουρκική αεροπορία έχασε το 80% του εκπαιδευμένου προσωπικού της.

Ο Τζενγκίζ Τσαντάρ έχει δίκιο. Ο Ερντογάν πέτυχε να πλάσει ένα καθεστώς κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του οράματός του. Αλλά για την Τουρκία και τον υπόλοιπο κόσμο θα αποβεί μάλλον μια πηγή μεγάλων κακών και απέραντης θλίψης. Κάποια στιγμή οι προκλήσεις του θα φτάσουν στο απροχώρητο και τότε οι αντιδράσεις θα είναι σφοδρότατες. Αλλά εν τω μεταξύ, ίσως η Κύπρος και η Ελλάδα παίξουν τον ρόλο της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας. Στο κάτω-κάτω το γεγονός ότι η χιτλερική Γερμανία συνετρίβη το 1945 ελάχιστα παρηγόρησε τους Τσεχοσλοβάκους και Πολωνούς.