Γρίφος οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για το Κουρδικό στην Τουρκία

Η μόνη συγκεκριμένη κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η άδεια που έδωσε η Άγκυρα στον ανιψιό του Οτσαλάν, να τον επισκεφθεί στη φυλακή, μετά από 4,5 χρόνια. Ο ανιψιός του δήλωσε ότι, ο Οτσαλάν διαθέτει τη δύναμη να τερματίσει τη σύγκρουση «εφόσον οι συνθήκες είναι κατάλληλες». Ο Ερντογάν – ευχαρίστησε τον Μπαχτσελί – χαρακτήρισε την πρόταση του ως «παράθυρο ευκαιρίας» και υποσχέθηκε «καλές ειδήσεις» για την ασφάλεια στα σύνορα με τη Συρία και το Ιράκ. Εν τω μεταξύ, το PKK ανέλαβε την ευθύνη για τη πρόσφατη ένοπλη επίθεση στην Άγκυρα.

Σύμφωνα με αναλυτές, οι συνομιλίες μεταξύ της Άγκυρας και των Κούρδων ανταρτών για μια νέα ειρηνευτική διαδικασία, είναι πρόωρες και σύνθετες, καθώς η ένοπλη σύγκρουση διαρκεί πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Αυτή η μακροχρόνια αντιπαράθεση έχει ενισχύσει το έλλειμμα εμπιστοσύνης και την καχυποψία, καθιστώντας δύσκολη – προς το παρόν τουλάχιστον – την επίτευξη μιας βιώσιμης συμφωνίας.

Η πρόσφατη πρόταση του ηγέτη του Κόμματος Εθνικιστικής Κίνησης (MHP), Ντεβλέτ Μπαχτσελί, για τον τερματισμό της σύγκρουσης αναζωπύρωσε τις ελπίδες, αλλά και τις επιφυλάξεις, δεδομένου του ιστορικού αποτυχίας προηγούμενων ειρηνευτικών προσπαθειών. Ωστόσο, το ό,τι προήλθε από τον εθνικιστή Μπαχτσελί, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.

Οι πολιτικές ατζέντες των δύο πλευρών διαφέρουν ριζικά: Το PKK ζητά περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και αυτονομία για τον κουρδικό πληθυσμό, ενώ η τουρκική κυβέρνηση αποσκοπεί στη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας και στον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης. Περισσότερα από 40.000 άτομα έχουν σκοτωθεί στη σύγκρουση της Τουρκίας με το PKK (που επίσης χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική οργάνωση από τους Δυτικούς συμμάχους της Άγκυρας).

Σιγή ιχθύος από την Άγκυρα

Παρά την πρόσφατη κινητικότητα και τον θόρυβο που προκλήθηκαν γύρω από το κουρδικό ζήτημα, το τελευταίο διάστημα, η Άγκυρα τηρεί σιγή σχετικά με τον τρόπο που θα μπορούσε να επιτευχθεί μια ειρηνική λύση. Κάποιοι επισημαίνουν ότι, σε μια εποχή γεμάτη πολέμους και κρίσεις στην περιοχή, είναι αναμενόμενο η Τουρκία να στοχεύει στην εξάλειψη της τρομοκρατίας, γεγονός που δεν θεωρείται καθόλου ασυνήθιστο.

Καθοριστικοί παράγοντες που καθιστούν ευμετάβλητη τη δυναμική των διαπραγματεύσεων είναι η κοινή γνώμη και τα πολιτικά κόμματα, τα οποία φαίνεται ότι είναι διχασμένα με την κουρδική πολιτική και το PKK, γεγονός που εντείνει τον κίνδυνο κοινωνικών εντάσεων και ασκεί πιέσεις στη διαδικασία ειρήνευσης. Επιπλέον, εξετάζεται ο ρόλος του Οτσαλάν και η ικανότητά του να επηρεάζει το PKK από τη φυλακή, σχετικά με το βαθμό στον οποίο μπορεί να έχει ουσιαστική επιρροή.

Συνυπολογίσιμοι παράγοντες στο σκεπτικό της Άγκυρας είναι, η διευρυνόμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και η ανησυχία της για την παρουσία των ανταρτών στο βόρειο Ιράκ και την Συρία, καθώς επίσης και το γεγονός ότι, μια ειρηνευτική λύση θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση των Κούρδων και σε άλλες περιοχές. Παράλληλα, η Άγκυρα πιέζει τη Βαγδάτη για μεγαλύτερη συνεργασία στην καταπολέμηση των μαχητών που βρίσκονται στο βόρειο Ιράκ, όπου οι επιθέσεις των τουρκικών πολεμικών αεροσκαφών και drones έχουν προκαλέσει σημαντικές απώλειες στο PKK.

Από την άλλη, μια ειρηνευτική συμφωνία θα μπορούσε να μειώσει το βάρος για τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας, ανακουφίζοντας από την κόπωση και ενισχύοντας την οικονομία, κυρίως στη νοτιοανατολική περιοχή με κουρδικό πληθυσμό, ενώ θα συνέβαλλε στη μείωση των κοινωνικών εντάσεων. Επιπλέον, οι δυτικοί σύμμαχοι της Τουρκίας, όπως το ΝΑΤΟ, θα μπορούσαν να στηρίξουν μια ειρηνική λύση, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνοδευτεί από μεταρρυθμίσεις, αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα σχέδια για την υλοποίησή τους.

Η πολιτική κίνηση του Μπαχτσελί, μπορεί να αποβλέπει στην εξασφάλιση στήριξης του φιλοκουρδικού κόμματος DEM για μελλοντικές συνταγματικές αλλαγές, ενισχύοντας τις πιθανότητες εκ νέου υποψηφιότητας του Ερντογάν στις εκλογές το 2028. Παράλληλα, θα αποτελέσει ένδειξη για τις προθέσεις της τουρκικής κυβέρνησης, καθώς οι πολιτικές ισορροπίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση το τοπίο αναμένεται να ξεκαθαρίσει, με μεγάλη πιθανότητα, μετά τις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές.

Πόλωση για το κουρδικό ζήτημα

Σε μια κίνηση που αιφνιδίασε πολλούς, ο ηγέτης του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP), Ντεβλέτ Μπαχτσελί, κατά την ομιλία του στην ολομέλεια του τουρκικού Κοινοβουλίου, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να μιλήσει ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν ενώπιον της Εθνοσυνέλευσης, στη συνεδρίαση του Κόμματος Ισότητας των Λαών και Δημοκρατίας (DEM). Η τοποθέτηση αυτή προκάλεσε αίσθηση και προκάλεσε έντονες συζητήσεις.

Την ίδια ημέρα, ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), Οζγκιούρ Οζέλ, πρότεινε την αναγνώριση της ισοτιμίας για τους Κούρδους πολίτες στην Τουρκία, διευκρινίζοντας ότι δεν αναφέρεται στη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Ωστόσο, η φράση του Οζέλ «υπόσχεση από το κράτος» προκάλεσε αντιδράσεις στο πολιτικό σκηνικό, ενώ η επεξήγηση του Οζέλ φάνηκε ανεπαρκής για να αποσοβήσει τη ζημιά (σ.σ. η φράση του Οζέλ “devlet vaat etme” σημαίνει «δέσμευση του κράτους» ή «υπόσχεση από το κράτος» και αναφέρεται σε μια επίσημη διαβεβαίωση ή υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίσει συγκεκριμένα δικαιώματα, παροχές ή υποστήριξη προς τους πολίτες ή συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες).

Τα ευρήματα άμεσης δημοσκόπησης του “Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών” αποτυπώνουν έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια. Στην έρευνα, όταν οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για την άποψή τους σχετικά με την πρόταση του Μπαχτσελί, το 73,5% δήλωσε ότι δεν συμφωνεί, με μόλις το 18,2% να υποστηρίζει τη θέση του ηγέτη του MHP. Στους ψηφοφόρους του MHP, μόνο το 27,2% τάχθηκε υπέρ της πρότασης, ενώ το ποσοστό του κόμματος MHP έπεσε από το 11,7% στο 7,5%.

Το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) υπέστη, επίσης, φθορά. Από το 32,7%, το ποσοστό του μειώθηκε στο 26,9%, ενώ η υποστήριξη στην πρόταση του Οζέλ βρέθηκε στο 20% περίπου των ψηφοφόρων του κόμματος. Αντιθέτως, το κυβερνών κόμμα, AKP, τηρώντας προσεκτικότερη στάση – απέφυγε αρχικά να πάρει θέση – δεν είχε πολιτικό κόστος και διατήρησε τα ποσοστά του στο 32.1%.

Αξιοσημείωτο είναι ότι, οι δύο προεδρικοί υποψήφιοι του κόμματος CHP, ο Μανσούρ Γιαβάς και ο Εκρέμ Ιμάμογλου, υιοθέτησαν διαφορετικές απόψεις. Ο Γιαβάς εξέφρασε την αντίθεσή του στις δηλώσεις του Μπαχτσελί και του Οζέλ, ενώ ο Ιμάμογλου προτίμησε να αποφύγει να πάρει θέση, κάτι που φαίνεται να είναι μια “ασφαλής” επιλογή στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία. Τα δε εθνικιστικά κόμματα σημείωσαν σημαντική αύξηση ψήφων: Το Κόμμα Νίκης (Zafer Partisi) αύξησε το ποσοστό του από 4,7% σε 8,4% και το Καλό Κόμμα (İyi Parti) επίσης, σημείωσε άνοδο, από 3,6% σε 6,2%.

Ερωτηθέντες για το τι θα έπρεπε να κάνει το κράτος με τον Οτσαλάν, το 45,5% των συμμετεχόντων πρότεινε την επαναφορά της θανατικής ποινής, ενώ το 33,2% υποστήριξε την ισόβια κάθειρξη. Συνολικά, το 80% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι δεν επιθυμεί τον Οτσαλάν να έχει οποιονδήποτε ρόλο στη δημόσια ζωή. Στην πρόταση του Οζέλ (σ.σ. ισότιμοι πολίτες οι Κούρδοι στην Τουρκία) το 73,2% των συμμετεχόντων στη δημοσκόπηση απάντησε «όχι», ενώ το 70.3% των ψηφοφόρων του CHP δεν συμφώνησε με την πρόταση του αρχηγού του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος.