H παραμορφωτική προβολή της τουρκικής ισχύος

Η Τουρκία παρουσιάζεται εντός του ελληνικού πλαισίου ανάλυσης μέσα από έναν παραμορφωτικό φακό που αυξάνει την κρίσιμη εθνική μάζα της γείτονος, πολλαπλασιάζει τα υλικά φορτία ισχύος και μεταμορφώνει τον ενδημικό ναρκισσισμό της σε μια απροσδιόριστη εννοιολογική μάζα οντολογικής υπεροπλίας.  Κι όμως, όσοι γνωρίζουμε τα της Τουρκίας, όσοι έχουμε επισκεφθεί τα ενδότερα του κράτους, μακριά από τον κοσμοπολιτισμό της Κωνσταντινούπολης και την ευθυγραμμισμένη αστική πειθαρχία της Άγκυρας, γνωρίζουμε πως η εικόνα που προβάλλεται εντός των τειχών είναι τουλάχιστον «μαγική».

O Robert Jervis στο Perception and Misperception in International Politics αναδεικνύει τις διαδικασίες αυτές που η αντίληψη [Perception] μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη προσέγγιση [Misperception] και επομένως σε λανθασμένη εφαρμογή στo σχεδιασμό της Υψηλής Στρατηγικής ενός κράτους.

Η παραμορφωτική προβολή της Τουρκίας

Στην ελληνική περίπτωση έχουμε αντιστροφή της διαδικασίας. Η παρουσίαση για τα φορτία ισχύος της Τουρκίας, γενικά για το μέγεθος που καταλαμβάνει το κράτος αυτό στο διεθνές στερέωμα και ο ρόλος που επιτελεί στις διεθνείς υποθέσεις, εκκινεί από το επίπεδο της λανθασμένης αντίληψης με αποτέλεσμα να παγιώνεται μια πεποίθηση που τείνει να λάβει τα χαρακτηριστικά συλλογικής αποδοχής της υπερβολής. Ο μέσος Έλληνας σήμερα θεωρεί την Τουρκία μεγάλη περιφερειακή δύναμη με προοπτικές περαιτέρω ανόδου, ενώ οι διαρκείς αναφορές στον πληθυσμό της Τουρκίας, ή στην έκταση της διεγείρουν τον ημέτερο απλουστευτικό επαγωγικό αντανακλαστικό «Μεγάλο κράτος /μικρό κράτους/κατευνασμός του “γίγαντα”».

Είναι κομβικής σημασία σήμερα που το διεθνές σύστημα έχει εισέλθει σε μια νέα συνθήκη πολικότητας να αναλύσουμε κάποιες βασικές συντεταγμένες για την Τουρκία. Αυτό είναι απαραίτητο ώστε να παραχθεί ένα αντίρροπο στην υποβολιμαία διαδικασία Ψυχολογικών Επιχειρήσεων που διεξάγονται στον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας και έχουν ως κύριο στόχο την οικοδόμηση ηττοπάθειας και παθητικότητας απέναντι στον εμφατικό τουρκικό αναθεωρητισμό. 

Ερώτημα πρώτο. Είναι η Τουρκία μεγάλο κράτος; Η ερώτηση είναι τοποθετημένη σε α-θεωρητική, επομένως λανθασμένη βάση. Στη Θεωρία των Διεθνών Σχέσεων οι παράγοντες που τοποθετούνται εντός του πλαισίου της ανάλυσης υπόκεινται σε διαρκή ποσοτικό και ποιοτικό συγκριτικό έλεγχο. Επομένως, ναι η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Αλβανία και ναι έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από τη Μάλτα, όπως και από τη Βρετανία αλλά σε καμία των περιπτώσεων η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρείται “μεγαλύτερη” της Βρετανίας κλπ. 

Μπορεί η Τουρκία να γίνει Μεγάλη Δύναμη;

Ερώτημα δεύτερο. Μπορεί η Τουρκία να γίνει μια Μεγάλη Δύναμη; Ασφαλώς και μπορεί αν αναπτύξει μια σειρά “έξυπνων πολιτικών” και αν καταστεί πυρηνική δύναμη. Αυτό το τελευταίο είναι μια σημαντική παράμετρος που ο δυτικός κόσμος δείχνει να έχει τοποθετήσει στο μέλλον, ενώ το πρόβλημα για όλους μας είναι άμεσο και χρήζει αποφασιστικών βημάτων. Η Τουρκία έχει ως στόχο να γίνει πυρηνική δύναμη.

Μια τέτοια εξέλιξη θα κάνει το πυρηνικό Ιράν να μοιάζει ένα δυστοπικό παραμύθι του Άντερσεν ως προς την αρνητική ένταση των άμεσων και έμμεσων αποτελεσμάτων. Η Τουρκία οδεύει στο να γίνει πυρηνική δύναμη υπό τη Ρωσική ποδηγέτηση. Δηλαδή αυτό σημαίνει ότι μέσα σε μια ημέρα η Βορειοατλαντική Συμμαχία θα έχει στο εσωτερικό της ένα κράτος που ο ενεργειακός βηματοδότης της θα ελέγχεται από τη δεύτερη σε ισχύ δύναμη του Αυταρχικού Πόλου. 

Για να επιστρέψω όμως στο αρχικό ερώτημα που το άρθρο αυτό θέτει, η Τουρκία μπορεί να γίνει Μεγάλη Δύναμη αν αναπτύξει μια σειρά “έξυπνων πολιτικών”, αν δηλαδή γίνει ένα Έξυπνο Κράτος, ακολουθώντας το θεωρητικό μονοπάτι που έχω ορίσει ως Θεωρία Έξυπνων Κρατών σε πρόσφατη επιστημονική μου μονογραφία και σε αρθρογραφία μου αντιστοίχως. Ποιοι είναι οι παράγοντες αυτοί που επενεργούν θετικά για την Τουρκία στο να γίνει ένα έξυπνο κράτος και ποιοι λειτουργούν ως εμπόδιο;

Ηγεσία

Ουδείς πρέπει να υποτιμά το σημαντικό ρόλο που ο Ερντογάν έπαιξε στη βελτίωση της οικονομικής και διπλωματικής συνθήκης που διέπει την Τουρκία σήμερα, σε σχέση με το Κεμαλικό παρελθόν. Ο Ερντογάν είναι ένας έξυπνος και ικανός πολιτικός αλλά το γεγονός της ολοκλήρωσης του πολιτικού του κύκλου σημαίνει πως η Τουρκία θα εισέλθει σε πορεία ισχυρών αναταραχών τόσο κατά την περίοδο που επίγονοι και ανταγωνιστές θα μάχονται για τη διαδοχή, όσο και μετά αφού είναι δεδομένο πως θα περάσουν πάρα πολλές δεκαετίες για να εμφανιστεί ένας πολιτικός παράγοντας στην Τουρκία που θα μπορεί να ασκεί ανεμπόδιστη θεσμικά και πολιτικά διακυβέρνηση για πάνω από είκοσι χρόνια.

Όποιος κι αν είναι ο επόμενος του Ερντογάν, ο ίδιος θα λείψει στην Τουρκία. Όπως θα λείψει και σε εμάς αφού, ας είμαστε ειλικρινείς, μας προσέφερε εκουσίως σημαντικές ευκαιρίες να ενισχύσουμε τη θέση και τις σχέσεις μας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή αλλά εμείς για διαφόρους λόγους δεν καταφέραμε να αξιοποιήσουμε πλήρως τα δεδομένα αυτά.

Οικονομία

Είναι σημαντικό να διαχωρισθεί η κεμαλική περίοδος, κυρίως από το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν, από αυτή αντιστοίχως του Τουρκικού πολιτικού Ισλάμ. Ο Ερντογάν επέτυχε για μεγάλο χρονικό διάστημα αύξηση των ξένων επενδύσεων, περιορισμό του πληθωρισμού με ταυτόχρονη εξισορρόπηση των ρευστών νομισματικών διακυμάνσεων και μείωση έως το 2017 της ψαλίδας μεταξύ φτωχών και πλούσιων Τούρκων.

Όλα αυτά ασφαλώς δεν πρέπει να οδηγήσουν στο συμπέρασμα πως η τουρκική οικονομία έχει πλέον εισέλθει σε μια ζώνη ευμάρειας. Οι πιέσεις στο εθνικό νόμισμα συνεχίζουν να είναι μεγάλες σε περιόδους καθοδικών επενδυτικών κύκλων σε διεθνές επίπεδο. Η εθνική οικονομία στηρίζεται σε “new money επενδυτές” που στηρίζουν το Πολιτικό Ισλάμ και στηρίζονται απ’ αυτό. Το δεδομένο αυτό υποσημειώνει τον έντονο οικονομικό κρατισμό που αποστερεί από την εθνική οικονομία το δυναμισμό της ανεξάρτητης λειτουργίας της αγοράς από τις πολιτικές εξελίξεις. Παράλληλα, η αύξηση του κόστους δανεισμού επηρεάζει και τους μίκρο-οικονομικούς δείκτες με αποτέλεσμα η Τουρκία να βιώνει το διαρκή κίνδυνο του να σκάσει η φούσκα των στεγαστικών δανείων στα μεγάλα αστικά κέντρα, μια διαδικασία που μέχρι στιγμής αποφεύγεται εξαιτίας των κρατικών οικονομικών παρεμβάσεων.

Επίσης, υπάρχει ένα σημαντικό κενό στην Τουρκική εθνική αγροτική πολιτική. Οι σχεδιασμοί αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής κρίσης είναι μικρής κλίμακας, χαρακτηρίζονται από ξεπερασμένες προτάσεις, ενώ τα τουρκικά αγροτικά προϊόντα χάνουν τη μάχη στο επίπεδο της ποιότητας και στην εφαρμογή των αποδεκτών μέτρων καλλιέργειας και διανομής που έχει θέσει η Ε.Ε. Τέλος, ένα εξόχως σημαντικό ζήτημα που οι αναλυτές τείνουν να μην λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψη είναι το σεισμογενές έδαφος του κράτους και οι περιοδικά αυξημένες σε ένταση σεισμικές δονήσεις που εκτός της απώλειας χιλιάδων ζωών δημιουργούν και βαθιές οικονομικές πληγές. Χαρακτηριστικά, οι σεισμοί του Φεβρουαρίου του 2023 είχαν πάνω από 50,000 νεκρούς, 107,000 βαριά τραυματίες, 2 εκατομμύρια άστεγους, ενώ το κόστος ανοικοδόμησης σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ανέρχεται στα $18,5 δισεκατομμύρια.

Για να γίνει δε το πρόβλημα πλήρως κατανοητό αξίζει να σημειωθεί ότι το 70% του τουρκικού πληθυσμού ζει σε ζώνες πρώτης και δεύτερης σεισμικής δραστηριότητας! Όλα τα παραπάνω στοιχεία συγκλίνουν στο να ρίξουν το φως σε μια οικονομία που επιβιώνει αλλά δεν μεγαλουργεί. Με άλλα λόγια, που δεν θυμίζει σε τίποτα την οικονομία μιας Μεγάλης Δύναμης. 

Εθνική Ενότητα

Η εθνική ενότητα του κράτους είναι υπό διαρκή αποδόμηση. Κι αυτό έχει να κάνει με το ότι οι σημερινοί κυβερνήτες του κράτους αμφισβητούν ευθέως και συστηματικά τα δομικά υλικά πάνω στα οποία χτίστηκε η Τουρκία. Αλλά αν θέλουμε να διεισδύσουμε ακόμη πιο βαθιά στο τουρκικό συλλογικό ένστικτο, μια τέτοια εξέλιξη είναι αναμενόμενη από την πρώτη στιγμή δημιουργίας της σύγχρονης Τουρκίας που βιώνει μια διαρκή χαρμολύπη εξαιτίας της απώλειας του αυτοκρατορικού status και την υποχρεωτική απόκτηση νεοτερικής ταυτότητας με την οποία μεγάλα τμήματα του πληθυσμού αισθάνονται, τουλάχιστον, άβολα έως και ασύμβατα.

Αν σε αυτή την κομβική τομή μεταξύ Κεμαλισμού και Πολιτικού Ισλάμ προστεθεί το τεράστιο πρόβλημα της περιφέρειας που αισθάνεται πως βρίσκεται σε διαφορετικό κοινωνικό-οικονομικό και πολιτιστικό βηματισμό απ’ ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα του κέντρου και των παραλίων του Αιγαίου, αλλά και της ύπαρξης της Αλεβίτικης και της Κουρδικής κοινότητας που λειτουργούν de facto ως υποσυλλογικότητες εντός του συλλογικού πλαισίου με διακριτά όρια και εμφανείς συνειδησιακές διαφοροποιήσεις, τότε γίνεται κατανοητό ότι ένα από τα βασικά στοιχεία για τη δυνατότητα αναβάθμισης του κράτους σε ανώτατα επίπεδα, η εθνική ενότητα, είναι ρευστή και διαρκώς υπό δοκιμασία.

Οι σκηνές κατά τη διάρκεια της αποφοίτησης των νεαρών Αξιωματικών από την Ακαδημία Στρατού Ξηράς στην Άγκυρα που με γυμνά σπαθιά στον αέρα ορκίστηκαν στον Κεμάλ Ατατούρκ και στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, είναι μια υπενθύμιση σε όλους όσοι τείνουν να μη βλέπουν τις χτυπητές αδυναμίες του κράτους αυτού που ξεκινούν απ’ τον ίδιο τον πυρήνα συλλογικής συγκρότησης του. Αν το έθνος-κράτος στηρίζεται πάνω σε ένα καθημερινό δημοψήφισμα σύμφωνα με τον Έρνστ Ρενάν αναφορικά με την επιβίωση του ή όχι, τότε το Τουρκικό βαθύ κράτος κάθε ημέρα καταφεύγει στην καλπονοθεία για να διατηρήσει μια ανύπαρκτη εθνική ενότητα.

Έξυπνη αποτροπή

Εν κατακλείδι, η Τουρκία δεν είναι ο γίγαντας που παρουσιάζεται στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους ως μια θολή αντανάκλαση στο εγχώριο Σπήλαιο των Ιδεών. Οι αδυναμίες της είναι δομικές και σημαντικού εύρους. Αν ελέγξουμε την προβολή Ψυχολογικών Επιχειρήσεων εντός της ελληνικής κοινωνίας υπέρ της τουρκικής ισχύος, μελετήσουμε σωστά τη γείτονα και καταφεύγουμε σε ορθολογικές επιστημονικές αναλύσεις τότε ο σχεδιασμός στρατηγικών για την Έξυπνη Αποτροπή της μπορεί να οικοδομηθεί σε ορθολογικές βάσεις.

Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι κέρδος τόσο για την Ελλάδα όσο και για τη λειτουργία του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσο όμως η Ελλάδα συνεχίζει να οχυρώνεται πίσω από τη λαθερότητα και τον αντιεπιστημονισμό του “μικρού κράτους”, τόσο η Τουρκία θα φαντάζει εξ’ αντανακλάσεως στο παραμορφωτικό κάτοπτρο ως ο γίγαντας που δύναται να μας καταπιεί, με αποτέλεσμα να δικαιολογείται ο Κατευνασμός και να οδηγούμαστε στην αποδόμηση του εθνικού μας κύρος και γοήτρου.