Η Αγία Σοφία, η “κατάκτηση” και ο ιδεολογικός θρησκευτικός πόλεμος

Σαν άλλος “πορθητής”, ο Ταγίπ Ερντογάν σφράγισε με την παρουσία του την πρώτη μουσουλμανική τελετή στην Αγία Σοφία μετά από 86 ολόκληρα χρόνια. Μονάχα 14 ημέρες, ύστερα από το πράσινο φως που έδωσε τουρκικό ανώτατο δικαστήριο για την μετατροπή του μουσείου σε τζαμί. Η όλη προσευχή διήρκησε δυόμιση ολόκληρες ώρες, έχοντας αδιαμφισβήτητο πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο, σε ένα σόου αντάξιο των νέο οθωμανικών του οραματισμών, το οποίο παρέπεμπε σε καλοστημένη παράσταση.

Η κορύφωσή της ήταν η ανάγνωση του κορανίου από τον ίδιο τον Ερντογάν, φορώντας στο κεφάλι τον χαρακτηριστικό λευκό σκουφάκι (τακέ), ενώ δεν έλειψε και η επίσκεψή του στον τάφο του Μωάμεθ του Πορθητή. Ο “σουλτάνος” ολοκλήρωσε τον διαχωρισμό του από την κληρονομιά του Μουσταφά Κεμάλ, ανακηρύσσοντας τον εαυτό του συνεχιστή του Μωάμεθ.

Η όλη διαδικασία είχε έντονο προπαγανδιστικό χαρακτήρα, με σκοπό να προβληθεί ο Τούρκος πρόεδρος σαν ηγέτης των απανταχού μουσουλμάνων, αυτός που επιστρέφει στους πιστούς ένα ιστορικό μνημείο, προϊόν κατάκτησης. Η έννοια της κατάκτησης ήταν διάχυτη και στο κήρυγμα που ακολούθησε και στα σύμβολα που επιλέχθηκαν. Για εκείνους που διατηρούσαν αμφιβολίες, ο ανώτατος ιμάμης Αλί Ερμπάς απευθύνθηκε στους πιστούς από άμβωνος κρατώντας το οθωμανικό ξίφος και κηρύττοντας το μίσος.

Σύμφωνα με την οθωμανική παράδοση, το σπαθί που κρατείται στο δεξί χέρι, όπως έγινε στην περίπτωση αυτή, συμβολίζει αυτό που προκαλεί φόβο στον εχθρό. Ο ιμάμης μίλησε για την εκπλήρωση του ονείρου της κατάκτησης της Αγίας Σοφίας. «Η λαχτάρα του έθνους μας που είχε γίνει βαθιά πληγή τελειώνει. Οι πόρτες του τζαμιού της Αγίας Σοφίας όπως και στα άλλα τζαμιά της χώρας θα είναι ανοιχτές για όλους τους υπηρέτες του Αλλάχ. Όσοι αγγίζουν τα θεμελιώδη αγαθά και τις αξίες είναι καταραμένοι».

Σε άλλο σημείο είπε: «Έχουμε και πόλεμο και ειρήνη. Εσείς διαλέξτε ποιο από τα δυο θέλετε». Στο τέλος κράδαινε το ξίφος στον αέρα, ουρλιάζοντας: «όποιος τολμήσει να αγγίξει αυτό το κτίριο, θα καεί»! Περίοπτη θέση είχαν και τα πράσινα λάβαρα τοποθετημένα στο εσωτερικό του ναού, τα οποία και συμβολίζουν την κατάκτηση της Πόλης από τους Οθωμανούς, ενώ οι τρεις λευκοί ημισέληνοι στο εσωτερικό τους αντιπροσωπεύουν την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.

Η κατάκτηση ήταν συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης ιστορίας. Οι Δυτικοί επιδόθηκαν σε κατακτήσεις, συχνά αιματηρές. Υποτίθεται, όμως, ότι η ανθρωπότητα έχει κάνει ένα βήμα μπροστά. Ακόμα και όσοι προβαίνουν σε ενέργειες που παραπέμπουν σε κατάκτηση, αποφεύγουν επιμελώς να αναφερθούν στον όρο αυτό, ο οποίος ισοδυναμεί με βαρβαρότητα.

Η Αγία Σοφία ως όχημα

Μοναδική εξαίρεση στις ημέρες μας φαίνεται να είναι ο Ερντογάν και η νέο-οθωμανική Τουρκία του. Πράγματι νέο-οθωμανική, αν αναλογιστεί κανείς ότι αντιγράφει την οθωμανική ιδεολογία και πρακτική. Για τους Οθωμανούς, η παραγωγή πλούτου δεν πήγαζε από την ανάπτυξη της οικονομίας, αλλά από την κατάκτηση. Γι’ αυτό και όταν η αυτοκρατορία σταμάτησε να κατακτά άρχισε η παρακμή της. Ο Ερντογάν με όλη αυτή τη φιέστα ξανασηκώνει το σύμβολο της κατάκτησης, αναγορεύοντας αυτό τον όρο σε ιδεολόγημα-κλειδί. Κατά μία έννοια, όλος αυτός ο συμβολισμός αντανακλά και τις πολιτικές προθέσεις του στο σημερινό πραγματικό κόσμο.

Για τον Ερντογάν και τους οπαδούς του, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί αποτελεί ένα ορόσημο που δεν περιορίζεται στην επιστροφή της μουσουλμανικής λατρείας στο μνημείο. Προβάλλει όχι μόνο την Τουρκία ως ισχυρό μουσουλμανικό έθνος και κέντρο του μετα-οθωμανικού χώρου, αλλά και τον ίδιο ηγέτη του Ισλάμ. Αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινής γνώμης και της Δύσης, με την οποία οι σχέσεις του δεν είναι στο καλύτερο σημείο τους, ο Τούρκος πρόεδρος χτίζει το αφήγημα του, ως απάντηση στη λαβωμένη δημοφιλία του.

Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά τα ποσοστά αποδοχής του. Τελευταίες δημοσκοπήσεις εμφανίζουν το ποσοστό του κυβερνώντος κόμματος να έχει φτάσει στο 30%. Αυτό δεν τον εμπόδισε, όμως, να κηρύξει ένα σύγχρονο, συμβολικό ή πιο σωστά ιδεολογικό θρησκευτικό πόλεμο. Χρησιμοποιεί ως όχημα την Αγία Σοφία και την μετατροπή της σε τζαμί για να συμβολίσει την έννοια της κατάκτησης. Το ιστορικό κέντρο του Χριστιανισμού μετατρέπεται σε “δικό μας ιερό”.

Αυτό ήταν και το μήνυμα που πρωταγωνίστησε στα προπαγανδιστικά ψηφιακά βίντεο που κυριαρχούν το Διαδίκτυο και προβάλλονται διαρκώς από τα φιλοκυβερνητικά κανάλια, υπενθυμίζοντας τη συντριβή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς. Μένει να δούμε αν ο Αραβικός Κόσμος θα ανταποκριθεί, πέραν των παραδοσιακών συμμάχων του. Προς το παρόν, αν κρίνει κανείς από την παρθενική εμφάνιση, απουσίαζαν οι ξένοι ηγέτες (με δύο εξαιρέσεις), παρά το κάλεσμά που τους απηύθυνε ο Ερντογάν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Τούρκος πρόεδρος έχει μεγάλες βλέψεις για κάποιον που κουβαλά έναν μεγάλο ασθενή: μία Τουρκία στα πρόθυρα της πτώχευσης.