Η αντισυστημική ψήφος και ο Ψαλιδοχέρης του ΔΝΤ

Η κίνηση του προέδρου Ματαρέλα να αναθέσει σε ένα πρώην στέλεχος του ΔΝΤ, (γνωστός σαν Ψαλιδοχέρης) τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης έχει προκαλέσει, παροξύνοντας το πολιτικό κλίμα στην Ιταλία. Το μόνο κέρδος για το συγκρότημα εξουσίας που συμπλέει με το ευρωιερατείο, είναι ότι εξασφάλισε χρόνο λίγων μηνών. Η κυβέρνηση Κοταρέλι δεν πρόκειται να εξασφαλίσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή (θα την υπερψηφίσει το Δημοκρατικό Κόμμα του Ρέντσι).

Τον Σεπτέμβριο, λοιπόν, θα στηθούν και πάλι κάλπες. Πιθανότατα, μάλιστα, τόσο τα Πέντε Αστέρια όσο και η Λέγκα θα ενισχύσουν τα εκλογικά ποσοστά τους και ως εκ τούτου την κοινοβουλευτική τους δύναμη. Με άλλα λόγια, ο χρόνος που εξασφάλισε ο Ματαρέλα θα πληρωθεί ακριβά στο πολιτικό-εκλογικό επίπεδο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το φθινόπωρο η Ιταλία θα ξαναβρεθεί στο σημείο που βρέθηκε τις προηγούμενες ημέρες και μάλιστα με την αντισυστημική συμμαχία πιο ενισχυμένη και πιο αποφασισμένη.

Προφανώς, το ευρωιερατείο, κυρίως μέσω των κατεστημένων Μίντια, θα συνεχίσει την προσπάθεια να αποδομήσει ιδεολογικά και πολιτικά τη συμμαχία των Πέντε Αστεριών με τη Λέγκα. Οτιδήποτε, άλλωστε, αποκλίνει από την made in Germany πολιτική και οικονομική ορθοδοξία της Ευρωζώνης χαρακτηρίζεται αυτομάτως «λαϊκισμός» και βεβαίως έπεται η ακατάσχετη κινδυνολογία με σκοπό τη διασπορά φόβου στους Ιταλούς ψηφοφόρους.

Το μοτίβο είναι γνωστό. Με δηλώσεις και διαρροές καλλιεργείται κλίμα ότι με κυβέρνηση Κόντε και με υπουργό Οικονομικών τον Σαβόνα η Ιταλία θα βαδίσει στον δρόμο του δημοσιονομικού εκτροχιασμού, γεγονός που θα εκτοξεύσει το επιτόκιο δανεισμού από τις Αγορές, ο οποίος είναι απαραίτητος για την εξυπηρέτηση του υπερδιογκωμένου ιταλικού χρέους. Έτσι θα προβληθεί το επικοινωνιακό σχήμα «κυβέρνηση Κόντε με υπουργός Οικονομικών τον Σαβόνα οδηγεί στη χρεοκοπία».

Πάλι στις κάλπες

Πόσο, όμως, μία τέτοια ρητορική μπορεί να αποτρέψει την λόγω αντίδρασης περαιτέρω στροφή των ψηφοφόρων προς τα Πέντε Αστέρια και τη Λέγκα; Οι δύο σύμμαχοι δεν το πιστεύουν και γι’ αυτό αρνήθηκαν να εισέλθουν σε παζάρι με τον πρόεδρο Ματαρέλα. Επέλεξαν να καταθέσουν την εντολή και να εξωθήσουν τα πράγματα σε νέες εκλογές αφενός για να τον εκθέσουν πολιτικά, αφετέρου για να ξαναπάρουν την εντολή με ισχυρότερη λαϊκή έδραση και κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Όσο στο τιμόνι της Ιταλίας θα βρίσκεται ο Κοταρέλι είναι προφανές πως οι Αγορές δεν θα επιτεθούν. Θα έχουν, ωστόσο, την Ιταλία στο μικροσκόπιο. Και το φθινόπωρο, όταν μετά τις εκλογές τα Πέντε Αστέρια και η Λέγκα, πιθανότατα ενισχυμένα, θα κληθούν να σχηματίσουν κυβέρνηση, μία νέα άρνηση του προέδρου Ματαρέλα θα ισοδυναμούσε με συνταγματικό πραξικόπημα, αφού θα έφερνε σε αντίθεση τον εκλεγμένο από τη Βουλή Πρόεδρο Δημοκρατίας με τη συμμαχία που θα έχει ισχυρή πολιτική νομιμοποίηση, λόγω του εκλογικού αποτελέσματος.

Η μελλοντική κυβέρνηση Κόντε αναμένεται να βρεθεί αντιμέτωπη με ισχυρές πιέσεις όχι μόνο από το ευρωιερατείο, αλλά και από τις Αγορές, οι οποίες έχουν ήδη λάβει το σχετικό σήμα. Η χρησιμοποίηση των Αγορών για άσκηση πολιτικού εκβιασμού, όμως, είναι εκ των πραγμάτων παιχνίδι με τη φωτιά. Κι αυτό επειδή οι Αγορές έχουν αντανακλαστικά αγέλης. Εάν κυριαρχήσει ο φόβος δεν αποκλείεται το επιτόκιο δανεισμού να εκτοξευθεί. Μία τέτοια εξέλιξη ναι μεν θα ασκούσε ασφυκτική πίεση σε μελλοντική κυβέρνηση Κόντε, αλλά δεν θα μπορούσε να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο απώλειας του ελέγχου.

Ο κίνδυνος απώλειας του ελέγχου

Εάν χαθεί ο έλεγχος, όμως, η Ιταλία ίσως βρεθεί μέχρι και αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να μην μπορεί να αναχρηματοδοτεί το χρέος της, δηλαδή με τον κίνδυνο της χρεοκοπίας. Εάν, λοιπόν, τα πράγματα πάρουν αυτή την τροπή, η Ευρωζώνη δεν θα μείνει αλώβητη, το αντίθετο. Οι Αγορές θα θεωρούσαν δικαιολογημένα πως θα κλυδωνισθεί ολόκληρο το οικοδόμημα και θα έσπευδαν να πάρουν αποστάσεις συνολικά.

Δεν μπορεί κανείς από τώρα να αποφανθεί κατηγορηματικά πως θα αντιδράσει μία μελλοντική κυβέρνηση Κόντε εάν βρεθεί σε μία τέτοια κατάσταση. Υπάρχουν ενδείξεις πως τουλάχιστον ο ηγέτης της Λέγκας Σαλβίνι θα επιχειρήσει να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία για να σπρώξει τα πράγματα προς την έξοδο από την Ευρωζώνη, καταφεύγοντας σε πρώτη φάση στην υιοθέτηση παράλληλου νομίσματος. Υπενθυμίζουμε πως και οι δύο κυβερνητικοί εταίροι διαπνέονται από αρνητικά αισθήματα για το κοινό νόμισμα.

Τα ίδια αρνητικά αισθήματα, άλλωστε, νοιώθουν και οι περισσότεροι Ιταλοί, λόγω της κρίσης που βιώνουν και την οποία –όχι αδικαιολόγητα– αποδίδουν στο ευρώ. Όλα αυτά τα χρόνια συνειδητοποίησαν ότι η ταυτισμένη με το ευρώ φιλελεύθερη συναίνεση της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς επιτείνει, αντί να λύνει τα προβλήματά τους. Γι’ αυτό και στράφηκαν μαζικά προς δύο αντισυστημικά κόμματα: προς το ιδιότυπο Κίνημα 5 Αστέρων και προς τη Λέγκα, η οποία παίζει δυνατά και το αντιμεταναστευτικό χαρτί, το δεύτερο καυτό πρόβλημα για την ιταλική κοινωνία.

Η αντίφαση του μέσου Ιταλού

Οι ηγεσίες και των δύο κομμάτων έβαλαν νερό στο κρασί τους όσον αφορά την παλαιότερη θέση τους για έξοδο από το ευρώ, προκειμένου να διασκεδάσουν φόβους και να διευκολύνουν εκλογικές εισροές. Στην πραγματικότητα, ο μέσος Ιταλός βιώνει μία αντίφαση όσον αφορά το κρίσιμο αυτό ζήτημα. Αναπολεί την εποχή πριν το ευρώ, όταν η χώρα του, παρά τα προβλήματα και τις αδυναμίες της, ήταν ένας βιομηχανικός-εξαγωγικός γίγαντας και μέλος του κλαμπ των επτά πλουσιοτέρων χωρών της Δύσης. Μπορεί η λιρέτα να μην ήταν το δυνατό νόμισμα, αλλά με τη διολίσθησή της υπηρέτησε αποτελεσματικά την ιταλική οικονομία για δεκαετίες.

Ο μέσος Ιταλός, λοιπόν, τα βάζει με το ευρώ και όχι αδίκως. Τα γεγονότα του έδειξαν ότι από την επιβολή του κοινού νομίσματος υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Ο αναμφισβήτητος κερδισμένος είναι η Γερμανία και από τους βασικούς χαμένους η Ιταλία. Από την άλλη πλευρά, όμως, ο μέσος Ιταλός φοβάται. Λόγω και της ισχυρής προπαγανδιστικής πίεσης που υφίσταται από τα συστημικά Μίντια, τείνει να θεωρεί την έξοδο από την Ευρωζώνη σαν ένα άλμα στο κενό.

Είναι κατά κανόνα πεπεισμένος ότι το ευρώ πλήττει την ιταλική οικονομία και το δικό του εισόδημα. Από την άλλη, όμως, δεν είναι έτοιμος να ρισκάρει το προβληματικό –αλλά όχι δραματικό– δικό του σήμερα για ένα αβέβαιο αύριο εκτός Ευρωζώνης, για το οποίο το κατεστημένο του λέει πως θα είναι καταστροφικό. Καταστροφικό και για την Ιταλία και για τον ίδιο, για το εισόδημα και τις όποιες αποταμιεύσεις του.

Ο μέσος Ιταλός, λοιπόν, θυμίζει ασθενή, ο οποίος ταλαιπωρείται, αλλά δεν αποφασίζει να κάνει την εγχείρηση, φοβούμενος τα χειρότερα. Αυτήν ακριβώς την αντίφασή του επιχείρησαν να εκφράσουν με το νέρωμα της αντι-ευρώ ρητορικής τους τόσο το Κίνημα των 5 Αστέρων όσο και η Λέγκα.

Η αντισυστημική τάση

Εάν αξίζει να κρατήσουμε κάτι από αυτό το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών είναι η ποιοτική τάση, το γεγονός ότι ένας λαός που πρωταγωνιστούσε σε ευρωπαϊσμό, εμφανίζεται μέσα από τις κάλπες να τον απορρίπτει, έστω κι αν φοβάται το άλμα. Κι αυτό είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος κι όχι έργο κάποιων μάγων του λαϊκισμού, όπως ισχυρίζονται τα συστημικά στερεότυπα.

Είναι ακριβώς αυτή η αντισυστημική τάση στην ιταλική (και όχι μόνο) κοινωνία που δεν αναχαιτίζεται με ελιγμούς, όπως αυτόν που επιστράτευσε ο πρόεδρος Ματαρέλα. Αντιθέτως ενισχύεται, λόγω αντίδρασης των ψηφοφόρων σε τέτοιου είδους μεθοδεύσεις, οι οποίες παρακάμπτουν την εκπεφρασμένη στις κάλπες βούλησή τους.

Όπως και τώρα, έτσι και το φθινόπωρο, εάν δεν μεσολαβήσουν ανατροπές, ο Κόντε θα είναι αυτός που θα πάρει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Όπως και τώρα, κατά πάσα πιθανότητα θα επιδιώξει έναν συμβιβασμό με το ευρωιερατείο, όπως, άλλωστε, δήλωσε και ο Σαβόνα, η “πέτρα του σκανδάλου”. Εάν, όμως, βρεθεί σε ασφυκτικό κλοιό, εάν το ευρωιερατείο επιχειρήσει να της περάσει θηλιά στο λαιμό, δεν αποκλείεται καθόλου να ενεργοποιηθούν οι αντι-ευρώ θέσεις και του Κινήματος των 5 Αστέρων και της Λέγκας. Είναι τότε που το παιχνίδι θα χοντρύνει, με απροσδιόριστες επιπτώσεις.

Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε στην αρχή μίας περιόδου, η οποία ενδεχομένως να αποδειχθεί καθοριστική για την επιβίωση του ευρώ. Μπορεί η ιταλική “ανταρσία” να πήρε αναβολή για το φθινόπωρο, αλλά αργά ή γρήγορα θα φέρει την Ευρωζώνη αντιμέτωπη με τις εγγενείς αντιφάσεις της και κατ’ επέκτασιν θα απειλήσει με ανατροπή τις πολύ βολικές για το Βερολίνο ισορροπίες.