Η ‘αρπαγή’ της Ευρώπης και το διακύβευμα της ευρωκάλπης

Μέχρι την δεκαετία του 1990, η Eυρώπη ήταν υπόδειγμα για τον κόσμο. Αιτία το «κοινωνικό μοντέλο» της, δηλαδή το κράτος πρόνοιας και η συνεργασία των «κοινωνικών εταίρων» στην αγορά εργασίας. Την ισορροπία αυτή, που για αρκετά χρόνια οδήγησε σε σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης, εξασφάλιζε η «κοινωνική οικονομία της αγοράς». Τα τελευταία όμως αρκετά χρόνια, πραγματοποιήθηκε μια δραματική μετάλλαξη.

Η κεϋνσιανή πολιτική αντικαταστάθηκε από τη λιτότητα, που στραγγάλισε την ανάπτυξη και υπονόμευσε το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η διαφορά έγινε εμφανής, από την δραστική μετάλλαξη των ευρωπαϊκών σχεδίων στήριξης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Ενώ τα πρώτα σχέδια (Πακέτα Ντελόρ), μεταβίβαζαν κοινοτικούς πόρους προς τις περιφέρειες με χαμηλή ανάπτυξη ή διαρθρωτική καθυστέρηση, τα πρόσφατα (πακέτο Γιούνκερ), προσφέρουν κίνητρα για την κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα.

Τα μεγάλα ευρωπαϊκά προγράμματα διευρωπαϊκών οδικών αξόνων, δικτύων μεταφοράς ηλεκτρισμού και ενέργειας, σταμάτησαν να αποτελούν εργαλεία άσκησης κεϋνσιανής πολιτικής (δημοσίων επενδύσεων) σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Παράλληλα, άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο επιχειρείται η εξασφάλισή της ανταγωνιστικότητας. Η ποιότητα της ανθρώπινης εργασίας υποβαθμίστηκε και το κοινωνικό κράτος αποδομείται. Η αλλαγή αυτή, προωθεί ένα γεω-οικονομικό ανταγωνισμό με πυρήνα το γερμανικό βιομηχανικό πρότυπο και επιβάλει τον μετασχηματισμό της υπόλοιπης Ευρώπης σε συμπληρωματική ενδοχώρα της Γερμανίας. Έτσι δημιουργείται η Ευρώπη των «πολλών ταχυτήτων».

Πως μεταλλάχτηκε η Ευρώπη

Ο ηγέτης που εξέφρασε τον μετασχηματισμό αυτόν στην Ευρώπη, είναι η Μέρκελ, πάνω στον καμβά που δημιούργησε νωρίτερα ο Σρέντερ. Η πολιτική που προώθησαν οι δύο καγκελάριοι, δημιούργησε μετακινήσεις στο ιδεολογικό επίπεδο σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι πολίτες έπαυσαν να σκέπτονται την Ευρώπη σαν υπόδειγμα κοινωνικού κράτους και εθίστηκαν να τη θεωρούν μοντέλο ανταγωνιστικότητας.

Όχι όμως με τη διαμόρφωση ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων, αλλά με την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. Οι χώρες της Ευρωζώνης υποχρεούνται πλέον με νέους κανόνες και μεταρρυθμίσεις, να υιοθετήσουν τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή των ανταγωνιστών (Κίνα). Αυτό γίνεται με την εφαρμογή κοινωνικού «ντάμπινγκ», δηλαδή με μείωση του εργατικού κόστους και των κοινωνικών δαπανών.

Το επιχείρημα του γερμανικού ηγεμονισμού είναι πως η Ευρώπη αντιπροσωπεύει το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 50% των παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών. “Η Ευρώπη δεν αντέχει να είναι τόσο γενναιόδωρη“, είναι το μότο των Γερμανών. Αυτή είναι και η βάση επιβολής των πολιτικών λιτότητας. Αυτή η «νέα» Ευρώπη προωθείται βήμα-βήμα τα τελευταία 18 χρόνια, ενώ ο απλός πολίτης -μέχρι πρότινος «ευρωπαϊστής»- εξαιτίας αυτών των μετασχηματισμών γίνεται όλο και περισσότερο «ευρωσκεπτικιστής» αν όχι ευρωφοβικός.

Διότι καθημερινά ανακαλύπτει με επώδυνο τρόπο, πως η «κοινωνική οικονομία της αγοράς», υπονομεύθηκε από το γερμανικής εμπνεύσεως δημοσιονομικό πλαίσιο της Ευρωζώνης (ΟΝΕ), που συνοψίζεται στη λέξη λιτότητα. Το νοιώθουν πλέον και οι βορειοευρωπαϊκοί λαοί που άρχισαν να αντιδρούν στη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους που προωθούν Μέρκελ και Μακρόν. Η αντίδραση στο δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρώπης αυξήθηκε και παίρνει διάφορες μορφές.

Η δορυφοροποίηση του «Νότου»

Η νέα Ευρώπη αποδέχεται πλέον τις αποκλίσεις μεταξύ των χωρών μελών και επιτρέπει την εμβάθυνση στη βάση της ενισχυμένης συνεργασίας των ισχυρότερων χωρών. Οι υπόλοιπες θα ανήκουν στην «ενδοχώρα», ακολουθώντας σε διαφορετικούς ρυθμούς πορεία δορυφοροποίησης. Αυτό ακριβώς είναι το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσεται η ευρωκριτική και ο ευρωσκεπτικισμός, καθώς αυτή η «νέα» Ευρώπη δεν είναι πλέον ελκυστική, αφού δεν είναι κοινωνική.

Με Έκθεση της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, αποδείχτηκε επίσημα για πρώτη φορά, πως με τα μέτρα “ποσοτικής χαλάρωσης”, ωφελήθηκαν τα τραπεζικά συστήματα του κεντρικού πυρήνα της Ευρωζώνης. Η ανάλυση, ονομάζει συγκεκριμένα τις χώρες που ωφελήθηκαν: Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Φιλανδία και Ολλανδία, δηλαδή οι χώρες με τα ισχυρότερα τραπεζικά συστήματα.

Εξάλλου, η κρίση στην Ελλάδα, απέδειξε πως η Ευρωζώνη δεν διαθέτει θεσμικά εργαλεία αλληλεγγύης. Οι λύσεις αναζητήθηκαν εκτός των Συνθηκών, σε διακρατικές συμφωνίες δανειστών, με την εμπλοκή του ΔΝΤ για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό έδαφος. Σήμερα το ΔΝΤ αναγνωρίζει πως η «λάθος πολιτική» διέσωσε τις γαλλογερμανικές τράπεζες και σακάτεψε την ελληνική οικονομία, αποφεύγοντας την άμεση αναδιάρθρωση του χρέους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, δεν τήρησαν ούτε στοιχειωδώς τα προσχήματα του ευρωπαϊκού κεκτημένου, αλλά ανέστειλαν την εθνική δημοσιονομική κυριαρχία.

Το διακύβευμα των ευρωεκλογών

Η Ευρωζώνη βρίσκεται σήμερα μπροστά σε ένα σημαντικό κατώφλι. Καλείται να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκαλούνται από τους δημοσιονομικούς και χρηματοοικονομικούς κανόνες που η ίδια έχει υιοθετήσει. Παράλληλα, μετά την μεγάλη κρίση του 2008, οι συνθήκες για μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση δεν είναι οι καλύτερες, ενώ οι κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες οξύνονται.

Ενώ το κέντρο βάρους των αποφάσεων βρίσκεται στο Συμβούλιο των Υπουργών, δηλαδή στις κυβερνήσεις, γίνεται μεγάλος ντόρος για τις ευρωεκλογές και οι πολίτες καλούνται να θέσουν φραγμό στις «λαϊκιστικές και ακροδεξιές δυνάμεις». Η αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου είναι όμως συγκεκριμένες και μπορούν μόνο να καθυστερήσουν η να τροποποιήσουν κάποιες από τις αποφάσεις που προτείνουν οι κυβερνήσεις μέσω της Κομισιόν (πχ προϋπολογισμό). Στην πραγματικότητα, για τα μείζονα θέματα της Ευρωζώνης, ο λόγος της Γερμανίας είναι αποφασιστικός και δεν υπάρχει λογοδοσία για τις αποφάσεις του Συμβουλίου Υπουργών.

Για πρώτη φορά σήμερα, οι Ευρωπαίοι πολίτες φαίνονται αποφασισμένοι να αντιδράσουν στο δημοκρατικό έλλειμμα της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης, ακόμη και με επιλογές εκτός του λεγόμενου «δημοκρατικού τόξου». Γιατί νοιώθουν πως το τόξο αυτό τους έχει προδώσει, εφαρμόζοντας νεοφιλελεύθερες πολιτικές, υποβαθμίζοντας την εργασία και το κοινωνικό κράτος. Φαίνεται μάλιστα πως το μεγαλύτερο θύμα θα είναι η μεταλλαγμένη σοσιαλδημοκρατία.

Σύμφωνα με τις περισσότερες προβλέψεις, οι «ευρωκριτικοί» και οι «ευρωσκεπτικιστές» θα καταλάβουν το 1/3 των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χωρίς τα υπόλοιπα 2/3 των εδρών να καταληφθούν από φανατικούς οπαδούς του νεοφιλελεύθερου μονόδρομου. Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να είναι η αρχή για την διεκδίκηση μιας διαφορετικής ατζέντας για την ΟΝΕ. Και αυτό είναι ουσιαστικά το μεγάλο διακύβευμα των ευρωεκλογών. Αν δηλαδή η διαμαρτυρία των πολιτών, εκφραζόμενη στην κάλπη, θα υποχρεώσει την νεοφιλελεύθερη Ευρώπη να αλλάξει ρότα.