Η αθέατη πλευρά του Brexit – Κατασκοπεία και πληροφόρηση

Γράφει ο Γιάννης Κωνσταντόπουλος  – 

Η υπό διαπραγμάτευση συμφωνία για το Brexit μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά θέματα της διεθνούς πολιτικής. Αναμφισβήτητα, θα επηρεάσει τόσο την εσωτερική πολιτική και την υψηλή στρατηγική του Ηνωμένου Βασιλείου, όσο και τις επιλογές της ΕE προς την επιτάχυνση της διαδικασίας Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Η απόφαση των Βρετανών πολιτών για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ θα προκαλέσει κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, νομικές, γραφειοκρατικές συνέπειες, καθώς και επιπτώσεις στον τομέα της ασφάλειας.

Στον τελευταίο τομέα, μεγάλη έμφαση δίνεται στην εξωτερική πολιτική και την άμυνα, αλλά παραγνωρίζεται η σημασία των επιπτώσεων του Brexit στην Πληροφόρηση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου ο τομέας της Πληροφόρησης βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Η πληροφόρηση ορίζεται ως «πληροφορίες που σχετίζονται με την πολιτική, συλλέγονται μέσω ανοικτών και μυστικών μέσων και υπόκεινται σε ανάλυση, με σκοπό την εκπαίδευση, διαφώτιση και βοήθεια […] στους διαμορφωτές των αποφάσεων στη διαμόρφωση και εφαρμογή της εθνικής ασφάλειας και της εξωτερικής πολιτικής».

Δεδομένου ότι στην Ελλάδα είναι μεγάλη ανάγκη να αναδειχθεί η Πληροφόρηση (intelligence) ως ακαδημαϊκό γνωστικό αντικείμενο, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διαφωτίσουμε αυτή την πλευρά του Brexit. Σε ένα άναρχο διεθνές περιβάλλον, όπου δεν υπάρχει Λεβιάθαν να επιβάλλει την τάξη, όπως γίνεται στο εσωτερικό των κρατών, κι όπου συνυπάρχουν παλιές και νέες προκλήσεις, απειλές, κίνδυνοι και ευκαιρίες, το Ηνωμένο Βασίλειο καλείται πλέον να προστατεύσει τα εθνικά του συμφέροντα, βασιζόμενο στις δικές του δυνάμεις, καθώς και στην ειδική σχέση του με τις ΗΠΑ.

Το Brexit έχει χαρακτηριστεί ως «το πιο αιφνιδιαστικό πολιτικό αποτέλεσμα στη σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας», ως «ένα σπάνιο ιστορικό σημείο καμπής“, ως «μία τεκτονική αλλαγή» και ως «τη μεγαλύτερη αναδιάταξη στην ευρωπαϊκή ασφάλεια από το 1945». Προσεγγίζοντας το Brexit από την πλευρά της Πληροφόρησης, διακρίνουμε τρεις σχολές σκέψης: Τους “αισιόδοξους” , τους “απαισιόδοξους” κι όσους βρίσκονται κάπου στο ενδιάμεσο των δύο προηγούμενων, δηλαδή τους “πραγματιστές”.

Οι αισιόδοξοι

Οι «αισιόδοξοι» υποστηρίζουν ότι οι φωνές περί διακινδύνευσης της ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου μετά το Brexit αποτελούν υπερβολές και κινδυνολογίες. Θεωρούν ότι σε καμία περίπτωση δεν θα υπονομευθεί ή θα τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλειά του, αλλά αντιθέτως, το «διαζύγιο» του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ θα λειτουργήσει προς όφελός του.

• Πρώτον, γιατί στην περίπτωση που το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα έφτανε μέχρι την πολιτική ένωση, η ΕΕ θα αποκτούσε την αποκλειστική αρμοδιότητα στον τομέα της Ασφάλειας και της Πληροφόρησης. Αυτομάτως, οι υπάρχουσες συμφωνίες του Ηνωμένου Βασιλείου με άλλες χώρες (ιδιαίτερα τις ΗΠΑ), στην καλύτερη περίπτωση, θα ετίθεντο υπό αμφισβήτηση και στη χειρότερη θα αποτελούσαν κενό γράμμα.
• Δεύτερον, γιατί στα πλαίσια της συνεργασίας στον τομέα της Πληροφόρησης μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των ευρωπαϊκών του εταίρων, το πρώτο «δίνει περισσότερα από όσα λαμβάνει». Άλλωστε, η ανταλλαγή πληροφοριών λαμβάνει χώρα κυρίως σε διμερές επίπεδο, κάτι που το Λονδίνο έχει φροντίσει να αναπτύξει. Έτσι, στη μετά-Brexit εποχή, το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσει την ανταλλαγή πληροφοριών με τους πρώην εταίρους του είτε σε διμερές επίπεδο είτε αναπτύσσοντας μία νέα «ειδική σχέση» στα πρότυπα εκείνης που έχουν με τις ΗΠΑ. Όσον αφορά στην τελευταία, η οποία προϋπάρχει της γέννησης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το Λονδίνο αποκτά ένα κίνητρο να την ενδυναμώσει περισσότερο.
• Τρίτον, γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει τις πιο σύγχρονες, αποτελεσματικές, οργανωμένες υπηρεσίες πληροφοριών με σημαντικούς προϋπολογισμούς, διακριτή κουλτούρα και παράδοση στο δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου. Πολύ απλά, δεν έχει ανάγκη την ΕΕ, η οποία δεν επενδύει στον τομέα της Πληροφόρησης και οι υπάρχουσες δομές της βρίσκονται σε υβριδικό στάδιο.
• Τέταρτον, γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο θα απαλλαγεί από τους περιορισμούς που θέτει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (δεν λειτουργεί στο πλαίσιο της ΕΕ) και το Δικαστήριο της ΕΕ.
• Πέμπτον, γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποκτήσει ξανά τον έλεγχο των συνόρων του και θα αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά το ζήτημα της μετανάστευσης, εκτός του πλαισίου της πολιτικής «ανοικτών θυρών» της ΕΕ.

Οι απαισιόδοξοι

Από την άλλη πλευρά, οι «απαισιόδοξοι» θεωρούν ότι το Brexit, όχι μόνον, θα επηρεάσει σημαντικά την εθνική ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά θα τη θέσει σε κίνδυνο. Τα επιχειρήματα που επικαλούνται είναι ξεκάθαρα.

• Πρώτον, το Ηνωμένο Βασίλειο θα χάσει την ευκαιρία να επηρεάσει τη διαμόρφωση μιας μελλοντικής Κεντρικής Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Επίσης, θα χάσει την πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων του υπάρχοντος μηχανισμού πληροφόρησης της ΕΕ που βρίσκεται, όμως, σε εμβρυϊκή κατάσταση.
• Δεύτερον, το Brexit θα δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα για το Ηνωμένο Βασίλειο, όσον αφορά στην ασφάλεια των συνόρων του. Εάν οδηγηθούμε στη διάσπαση του Ηνωμένου Βασιλείου, το Λονδίνο θα πρέπει να φυλάσσει δύο ακόμη σύνορα, εκείνο με τη Σκωτία κι εκείνο με τη Δημοκρατία της Βόρειας Ιρλανδίας.
• Τρίτον, η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ μπορεί να υπονομεύσει ή να τερματίσει την ειδική σχέση του με τις ΗΠΑ. Είναι πιθανό οι τελευταίες να στραφούν προς την αναζήτηση ενός άλλου πιο αξιόπιστου συμμάχου (π.χ. Γερμανία, Γαλλία, Νορβηγία), καθώς η αξία της συμμαχίας με το Ηνωμένο Βασίλειο έγκειτο στη συμμετοχή του στην ΕΕ και στη λειτουργία του ως «γέφυρα» μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Αποτελεί τραγική ειρωνεία για το Λονδίνο, το γεγονός ότι η αξία του ως συμμάχου για τις ΗΠΑ θα έχει μειωθεί, ενώ η ικανότητα των υπηρεσιών πληροφοριών του θα παραμένει σε πολύ υψηλό επίπεδο.
• Τέταρτον, εξαιτίας του Brexit το Ηνωμένο Βασίλειο, ίσως, βρεθεί στο στόχαστρο των υπηρεσιών πληροφοριών των πρώην εταίρων του, ειδικά στο πλαίσιο ενός νέου γεωοικονομικού ανταγωνισμού, όπου η οικονομική κατασκοπεία αποτελεί sine qua non.
• Πέμπτον, οι εσωτερικές και διεθνείς τρομοκρατικές και εγκληματικές οργανώσεις θα εκμεταλλευτούν τη χρονοβόρα διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης των νέων συμφωνιών συνεργασίας σε ζητήματα Πληροφόρησης μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ, προκειμένου να επιτύχουν τους σκοπούς τους.

Οι πραγματιστές

Στο ενδιάμεσο των δύο προηγούμενων σχολών σκέψης βρίσκονται οι «πραγματιστές», οι οποίοι, προσπαθώντας να γεφυρώσουν τις διαφορές τους, υποστηρίζουν ότι το Brexit δεν θα επηρεάσει σε αποφασιστικό βαθμό την ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου, γενικότερα, και τη συνεργασία σε ζητήματα Πληροφόρησης, ειδικότερα. Άλλωστε, ούτε το Bremain θα τις επηρέαζε. Η συνεργασία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ευρωπαίων εταίρων του θα συνεχιστεί και μετά το Brexit είτε σε διμερές είτε σε πολυμερές επίπεδο.

Η πρόβλεψη αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι η άναρχη δομή του διεθνούς συστήματος για μία ακόμη φορά, θα αναγκάσει τα κράτη να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους και να συνεργαστούν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις απειλές, τις προκλήσεις, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που απορρέουν από αυτή. Τα κράτη, όπως πάντα, θα δράσουν ορθολογικά, προκειμένου να προάγουν και να προστατέψουν τα εθνικά τους συμφέροντα, ειδικά αυτό της επιβίωσης.

Μετά την έγκριση της συμφωνίας για τους όρους του Brexit από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των 27 κρατών-μελών, την αναμονή ψήφισής της από το Βρετανικό Κοινοβούλιο και τον τρόπο εφαρμογής της, θα γίνει περισσότερο σαφές ποια σχολή σκέψης θα επιβεβαιωθεί. Άλλωστε, το Brexit αποτελεί μία δυναμική διαδικασία που λαμβάνει χώρα για πρώτη φορά στην ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και οι επιπτώσεις του στον τομέα της Πληροφόρησης χρειάζονται χρόνο για να οριστικοποιηθούν.