Η διπλωματία σε καραντίνα – Από τις συνόδους στις COVIDeconferences

Η υποχρεωτική “ανάπαυλα” που επέφερε ο κορονοϊός, δεν αφήνει αλώβητο τίποτα. Η διεθνής διπλωματία δεν αποτελεί εξαίρεση. Διαδοχικά, όλες ανεξαιρέτως οι σύνοδοι κορυφής εκτροχιάστηκαν, τα σύνορα έκλεισαν και τα συνέδρια αναβλήθηκαν. Οι ηγέτες άφησαν στην άκρη τις χαριτωμένες μπουνίτσες που αρχικά είχαν υιοθετήσει, ώστε να αποφεύγονται οι χειραψίες και οι ασπασμοί. Τώρα πια κλειδαμπαρώνονται στα αποστειρωμένα γραφεία τους.

Η διπλωματία, ως θεραπαινίδα της πολιτικής, από τη φύση της προϋποθέτει προσωπική επαφή: μακρόσυρτες συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο, κατά τη διάρκεια των οποίων οι παίκτες επιστρατεύουν επιχειρήματα και προσπαθούν να ασκήσουν ακόμα και προσωπική γοητεία στους συνομιλητές τους. Σε τέτοιες συναντήσεις οικοδομείται ή όχι εμπιστοσύνη, καλλιεργείται κλίμα συνεργασίας, λαμβάνει χώρα ένα πάρε-δώσε, το οποίο περιλαμβάνει ακόμα και ανταλλαγή μυστικών πληροφοριών.

Όλα αυτά, όμως, πλέον αποκλείονται! Και μάλιστα τη στιγμή που βρίσκεται σε εξέλιξη σειρά διεθνών κρίσεων, οι οποίες επιβάλλουν διαβουλεύσεις και διαπραγμάτευση. Έτσι, λοιπόν και η διεθνής διπλωματία υποχρεώνεται να προσαρμοστεί στις συνθήκες της πανδημίας. Έστω και έτσι, πάντως, οι γέφυρες επικοινωνίας και διαβούλευσης παραμένουν ανοιχτές. Αν και διανύουμε την ψηφιακή εποχή, δεν είμαστε και πλήρως έτοιμοι. Εξ ου και τα αρκετά προβλήματα που προέκυψαν.

Πλέον, τα απόρρητα που κατά παράδοση συνοδεύουν τα παραδοσιακά τετ-α-τετ ηγετών μάλλον αποκλείονται, αφού κανείς δεν εμπιστεύεται απολύτως την ασφάλεια των επικοινωνιών, αλλά και τη δυνατότητα καταγραφής συνομιλιών που κατά κανόνα έμεναν μεταξύ ηγετών. Έχουμε, λοιπόν, “εικονικές επισκέψεις”, ψηφιακές συσκέψεις, γνωστές και ως “COVIDeconferences”.

Σε καραντίνα η ΕΕ!

Στην περίπτωση της ΕΕ, όλα τα θεσμικά όργανα έχουν εκκενωθεί. Η συντριπτική πλειονότητα των στελεχών εργάζεται εξ αποστάσεως. Οι υπουργοί Οικονομικών πραγματοποίησαν μια πεντάωρη τηλεδιάσκεψη, υπό τον πρόεδρο του Eurogroup Μάριο Σεντένο, ο οποίος βρισκόταν στη Λισαβόνα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχε την περασμένη Τρίτη το απόγευμα στο έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ΕΕ με θέμα την αντιμετώπιση του κορονοϊού. Προφανώς, ο κάθε ηγέτης συμμετείχε από το γραφείο του.

Σ’ αυτή την –δεύτερη κατά σειρά– τηλεδιάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σάρλ Μισέλ, έγινε από όλους τους ηγέτες ενημέρωση για την κατάσταση της πανδημίας στις χώρες και συζητήθηκαν μέτρα αντιμετώπισης. Οι ηγέτες των κρατών-μελών της ΕΕ συμφώνησαν ότι όλες οι μεταξύ τους επαφές θα συνεχιστούν κατά τον ίδιο τρόπο.

Ψηφιακή ήταν και η συνάντηση των υπουργών Υγείας και Εσωτερικών της ΕΕ, υπό την προεδρία του αρμόδιου για τη διαχείριση κρίσεων Επιτρόπου Γιάνες Λέναρτσιτς. Και σε αυτήν, το κεντρικό ζήτημα ήταν ο συντονισμός στο πλαίσιο της ΕΕ με σκοπό την ανάσχεση της εξάπλωσης του κορονοϊού. Μέσω τηλεδιάσκεψης πραγματοποιήθηκε και η συζήτηση για το προσφυγικό-μεταναστευτικό μεταξύ του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, της Άνγκελα Μέρκελ, του Εμμανουέλ Μακρόν και του Μπόρις Τζόνσον.

Συνομιλίες μέσω τηλεδιασκέψεων

Οι φωτογραφίες που έδωσε στη δημοσιότητα η τουρκική προεδρία είναι χαρακτηριστικές. Ο Ερντογάν καθισμένος στην “κεφαλή” του τραπεζιού και με απόσταση ασφαλείας τουλάχιστον δύο μέτρων από τους διπλανούς του, χαιρετάει τους Ευρωπαίους ηγέτες, οι οποίοι απεικονίζονται σε μία τεράστια οθόνη που βρίσκεται στην άλλη άκρη του δωματίου.

Αριστερά και δεξιά από τον Τούρκο πρόεδρο, βρίσκονται επίσης καλωδιωμένοι για την απευθείας μετάφραση και οι συνεργάτες του. Ανάμεσά τους είναι οι υπουργοί Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, Οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ και το “δεξί χέρι” του Τούρκου προέδρου Ιμπραήμ Καλίν.

Έκτακτη τηλεδιάσκεψη πραγματοποίησαν και ηγέτες των κρατών-μελών του G7, στην οποία συμμετείχαν και οι αντίστοιχοι διοικητές των κεντρικών τραπεζών. Στην φωτογραφία που δόθηκε στη δημοσιότητα μπορεί να δει κανείς τους εφτά ηγέτες, μεταξύ των οποίων και τον πρωθυπουργό του Καναδά Τζάστιν Τριντό, ο οποίος βρίσκεται σε καραντίνα, σε ένα σπίτι 150 ετών στο δάσος, έξω από το κέντρο της Οτάβα.

Tο Στέητ Ντιπάρτμεντ ανακοίνωσε ότι η προγραμματισμένη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών του G7 στο Πίτσμπουργκ θα πραγματοποιηθεί επίσης διαδικτυακά. Ασαφής παραμένει η μοίρα της συνόδου κορυφής των προέδρων και πρωθυπουργών της G7 που θα φιλοξενείτο τον Ιούνιο, αν και πληροφορίες θέλουν να λαμβάνει χώρα επίσης από απόσταση.

Κρούσμα στον ΟΗΕ

Στην υπό άλλες συνθήκες πολύβουη έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, η ζωή ξαφνικά κινείται σε πολύ αργούς ρυθμούς. Ο ναός αυτός της πολιτικής πολυμέρειας, όπως ήταν αναμενόμενο, επλήγη από την πανδημία. Στην πλειονότητά τους, οι περίπου 3.000 υπάλληλοι της γραμματείας, όπως επίσης και οι χιλιάδες υπάλληλοι στις αποστολές των 193 κρατών-μελών, εργάζονται από το σπίτι.

Όταν ένας Φιλιππινέζος διπλωμάτης αποδείχθηκε θετικός στον ιό σήμανε συναγερμός και το ένα κρούσμα στάθηκε αρκετό να κλείσει τα πάντα. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι επαφές πλέον περιορίζονται στα mail, στα τηλεφωνήματα και στις τηλεδιασκέψεις. Οι αντιπροσωπείες που συναντιούνται δια ζώσης –πράγμα σπάνιο– μπορούν να περιλαμβάνουν μόνο τρία άτομα, ενώ οι απαραίτητες διαβουλεύσεις κλειστών θυρών λαμβάνουν χώρα στην τεράστια αίθουσα συνεδριάσεων του συμβουλίου, ώστε να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή απόσταση μεταξύ των διπλωματών.

Ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες ακύρωσε ένα προγραμματισμένο ταξίδι στην Αφρική και ζήτησε από όλους τους βασικούς υπαλλήλους να ασκήσουν τηλεργασία μέχρι τις 12 Απριλίου. Η έδρα του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF), σε μικρή απόσταση από το κτίριο του ΟΗΕ, έκλεισε επίσης, όταν τρεις εργαζόμενοι εμφάνισαν συμπτώματα. Αλλά και η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσαν ότι όλες οι ανοιξιάτικες προγραμματισμένες συναντήσεις τους θα πραγματοποιούνται διαδικτυακά.

Προβλήματα από της τηλεδιασκέψεις

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι, όμως, από κάθε πλευρά του Ατλαντικού προειδοποιούν για τους κινδύνους που εγκυμονεί η νέα αυτή κατάσταση. Αν και η τηλεδιάσκεψη δεν είναι κάτι νέο, δεν συνηθίζεται σε τόσο υψηλού επιπέδου επαφές. Παρ’ ότι στην ψηφιακή εποχή, όπου υπάρχουν ακόμα και “Εικονικές Πρεσβείες” (Virtual Embassies) και που όλα τα παραπάνω θα έπρεπε να είναι δεδομένα, το ένα απρόοπτο διαδέχεται το άλλο.

Πρόσφατη απόπειρα να πραγματοποιηθεί η συνάντηση του 15μελούς Συμβουλίου Ασφαλείας με τηλεδιάσκεψη αποδείχτηκε καταστροφική. Ένας διπλωμάτης, μιλώντας υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας, το χαρακτήρισε «τεχνολογική αποτυχία». Η Ρωσία, η οποία έχει μια προτίμηση στις παραδοσιακές μεθόδους, δήλωσε ότι είναι αντίθετη σε συνομιλίες που δεν περιλαμβάνουν “φυσικές συναντήσεις”, βγάζοντας τον εαυτό της από την εξίσωση.

Πρόκειται για μία απώλεια, τη στιγμή που η Ρωσία εμπλέκεται σε πολλά μέτωπα, τα οποία απαιτούν άμεσες διπλωματικές διαβουλεύσεις. Άλλοι κορυφαίοι διπλωμάτες εκφράζουν την ανησυχία ότι οι διαδικτυακές συνομιλίες δυσχεραίνουν την επίτευξη συναίνεσης και συμφωνίας. Υπάρχουν ήδη καταγγελίες από διπλωμάτες ότι η λύση της τηλεδιάσκεψης προσκρούει σε πρακτικούς τεχνολογικούς περιορισμούς.

Η τηλεδιάσκεψη στις 10 Μαρτίου 2020 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με τη συμμετοχή της προέδρου της ΕΚΤ, του προέδρου του Eurogroup και του Ύπατου Εκπροσώπου για την Εξωτερική Πολιτική μπορεί να επέτρεψε «σε βάθος συζήτηση», όπως ανακοινώθηκε, αλλά το σύστημα κρασάρισε αρκετές φορές. Και στις υπόλοιπες διαδικτυακές επαφές αναφέρθηκαν προβλήματα, που κυμαίνονται από την αναμενόμενη πρόσκαιρη κακή σύνδεση, την αποτυχία σύνδεσης, μέχρι και τεχνολογικά ατυχήματα. Εξαιτίας ενός τέτοιου, υπουργοί αναγκάστηκαν να ξαναγράψουν ένα σχέδιο κειμένου που θα ήταν το μήνυμα της Ευρώπης προς τις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Δημιουργούνται ζητήματα κυβερνοασφάλειας

Εκτός, όμως, από τις τεχνολογικές δυσκολίες, έτσι κι αλλιώς η διεξαγωγή διαπραγμάτευσης μέσω τηλεδιάσκεψης δεν είναι εύκολη υπόθεση, ακόμα και αν όλα πάνε ρολόι. Οι διπλωμάτες επισημαίνουν ότι τα προβλήματα σ’ αυτή την πρωτοφανή κατάσταση είναι πολλά και διαφορετικά.

Μια πραγματική σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν περιλαμβάνει μόνο ηγέτες που κάθονται γύρω από ένα τραπέζι επί ώρες. Το πολιτικό γράσο που ενεργοποιεί τους τροχούς της δυσκίνητης ΕΕ προέρχεται κυρίως από τα πηγαδάκια, τις κατ’ ιδίαν συζητήσεις, ένα ψιθύρισμα ή ακόμα και ένα απαλό τράβηγμα μανικιού. Τίποτα από αυτά δεν είναι δυνατό στην τηλεδιάσκεψη.

Υπάρχουν, όμως, και άλλα ζητήματα. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ανακοίνωσε ότι μια σύνοδος που είχε προγραμματιστεί για τις 26 Μαρτίου θα αντικατασταθεί από τηλεδιάσκεψη. Όλοι, πάντως, συμφωνούν ότι τόσο η εικόνα, όσο και ο ήχος κάποιες φορές είναι χαμηλής ποιότητας.

Επιπλέον, μία βασική ανησυχία είναι και η κυβερνοασφάλεια, ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με συζητήσεις μεταξύ ηγετών, υπουργών Εξωτερικών ή Οικονομικών της ΕΕ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε στις 9 Μαρτίου, με την παρουσία του ίδιου του προέδρου, μια μυστική προσομοίωση του κυβερνοχώρου, σε μία προσπάθεια να προετοιμαστεί ο αμερικανικός κρατικός μηχανισμός για τα νέα δεδομένα που επιβάλει η πανδημία.

Παρά τη μη φυσική επαφή και τα όποια τεχνικά προβλήματα, η διαδικασία λήψης αποφάσεων εν μέσω της κρίσης, δεν σταματάει. Σε επίπεδο ΕΕ έχουν ήδη ληφθεί πολλά μέτρα για την αντιμετώπιση του κορονοϊού. Ωστόσο, αυτή η νέα μορφή διπλωματίας θα έχει ενδεχομένως επιπτώσεις στις διαπραγματεύσεις για γεωπολιτικά ζητήματα. Ειδικά, όταν κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει πόσο καιρό θα συνεχιστούν οι τρέχοντες περιορισμοί.