Η Δύση διολισθαίνει σε επικίνδυνο ανορθολογισμό

Από την εποχή που παρακολουθούσα μαθήματα θεωρίας διεθνών σχέσεων είχα στο νου μου πως η διεθνής ασφάλεια, δηλαδή η αποφυγή του πολέμου ως μέσον επίλυσης διαφορών, υπόκειται σε κανόνες και είχε κάποιες βασικές αρχές. Σήμερα, μισό αιώνα μετά, καταλαβαίνω πως όσα είχα μάθει για τη διεθνή τάξη έχουν σβηστεί από όσους παίρνουν αποφάσεις στη Δύση γι’ αυτά τα θέματα.

Αυτό που ονομάζεται “νέα τάξη πραγμάτων” θα ήταν ακριβέστερο να ονομαστεί “νέα αταξία” και να κατηγοριοποιηθεί ότι ανήκει στη θεωρία του χάους. Ας μην ξεχνάμε βέβαια πως το χάος δημιουργεί αφ’ εαυτού μια τάξη, μια ευκοσμία, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή και ως εκ τούτου διαχειρίσιμη. Σήμερα, όμως, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως οι διεθνείς σχέσεις έχουν εισέλθει στον αστερισμό της ψυχοπάθειας.

Το 1991 οι ΗΠΑ είχαν την απόλυτη ισχύ, οικονομική, στρατιωτική και πολιτισμική σε παγκόσμιο επίπεδο. Μπόρεσαν να συνασπίσουν Ρωσία, Συρία, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία και δεκάδες άλλες χώρες εναντίον του Σαντάμ, δίχως αντίρρηση. Το δολάριο ήταν πανίσχυρο και οι πάντες αντέγραφαν τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Η Ευρώπη προχωρούσε με ραγδαίους ρυθμούς σε ενοποίηση. Τριάντα χρόνια μετά, οι ΗΠΑ είναι περίγελος πολλών και αντικείμενο μίσους, η Ευρώπη είναι σε κρίση αυτοδιάλυσης και ο Δυτικός Κόσμος αμφισβητείται εκ των έσω με ιδεολογήματα Μεσοπολέμου. Τι ακριβώς έχει συμβεί;

Η απόλυτη ισχύς είναι προφανές πως έγινε αντικείμενο μιας παραίσθησης μεγαλείου που όσοι γνωρίζουν ιστορία ξέρουν πως είναι παροδική. Την ίδια στιγμή, οι ευρισκόμενες σε παραίσθηση δυτικές κοινωνίες αποσυντίθενται σε αυτό που ονομάζεται “πολιτική ταυτότητας”. Κινήματα γυναικών, εθνικών μειονοτήτων, σεξουαλικών προτιμήσεων, πολιτικών διαμαρτυρίας, κινήματα για το περιβάλλον κ.α.

Παραλλήλως, έχουμε ιδεολογήματα για την ιστορικά αναπόφευκτη νίκη της δυτικής δημοκρατίας, ξέφρενη κούρσα τεχνολογικών εφευρέσεων και εφαρμογών, αφάνταστη επέκταση της επικοινωνίας, παγκοσμιοποίηση της αγοράς, πρωτοφανή μετακίνηση ανθρώπων. Με όλα αυτά προσπάθησαν να απομυθοποιήσουν το εθνικό κράτος, που είναι δημιούργημα της Δύσης.

Η Δύση και η “πολιτική της ταυτότητας”

Όπως ο Αμερικανός νέο-πραγματιστής και σοσιαλίζων φιλόσοφος Ρίτσαρντ Ρόρτυ είχε γράψει το 1989, η “πολιτική της ταυτότητας” θα καταστρέψει τη δημοκρατία κι αυτό έγινε. Η αποσύνθεση έφερε την αδυναμία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Ισχυρά συμφέροντα μπόρεσαν να υπερκεράσουν την ιστορικά πολιτική πράξη της αντιπαράθεσης μεγάλων μερίδων του λαού του κάθε κράτους και να οδηγήσουν σε απραξία τις κλασσικές πολιτικές δυνάμεις της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Η απραξία αυτή οδήγησε σε οικονομικές υπερβολές και κρίσεις, οι οποίες μπορούσαν να αποφευχθούν. Κατά τον ίδιο τρόπο άφησε τις ηγεσίες, κυρίως των ΗΠΑ, ανεξέλεγκτες ως προς την χρήση της ισχύος τους. Παραδείγματα είναι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γιουγκοσλαβία επί Κλίντον, η αναγνώριση της Κροατίας από τη Γερμανία και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η αποτυχία να βρεθεί μια έστω παραπλανητική λύση για το Παλαιστινιακό, το Κυπριακό, το Σουδανικό και το Κασμίρ.

Κάπως έτσι κατέληξαν τα πράγματα στην 11η Σεπτεμβρίου 2001, στον ατέρμονα πόλεμο του Αφγανιστάν, που έληξε αυτές τις ημέρες με την ήττα των Αμερικανών, στην καταστροφή του Ιράκ, στην εγκατάλειψη του προβλήματος της Βόρειας Κορέας. Έτσι, κατέληξαν στην ανεξέλεγκτη “Αραβική Άνοιξη” και τον εμφύλιο της Συρίας, ο οποίος έγινε πεδίο αντιπαράθεσης όλων των δυνάμεων της περιοχής και του κόσμου και ο οποίος κατέστρεψε μια χώρα. Το ίδιο συμβαίνει και στη Λιβύη.

Ποια είναι τα συμφέροντα των ΗΠΑ;

Όλα τα παραπάνω φέρνουν τη σφραγίδα των ΗΠΑ και των μεγάλων χωρών της ΕΕ. Ειδικά αυτό που συνέβη και συμβαίνει στις ΗΠΑ αποτελεί την απόδειξη πως η παράνοια έχει υποκαταστήσει κάθε έννοια πολιτικής και λογικά συγκροτημένης απόφασης. Κάθε σώφρων αναλυτής θα αναρωτηθεί ποια είναι τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Με βάση τα όσα αποφασίζει η Ουάσιγκτον, στόχος είναι η πλήρης αμερικανική παντοδυναμία. Όλες οι χώρες θα μοιάζουν με τις ΗΠΑ, αλλά δεν θα απειλούν ούτε την στρατιωτική ούτε την οικονομική τους ισχύ. Και όπως είναι ηλίου φαεινότερον αυτό είναι φύσει και θέσει αδύνατον.

Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρξε η πολιτική του “περιορισμού” της επέκτασης της Σοβιετικής Ένωσης, όπως είχε διαγραφεί από τον Τζορτζ Κέναν. Αυτό επετεύχθη κυρίως λόγω της ανικανότητας του “υπαρκτού σοσιαλισμού” να διαχειριστεί την οικονομία όπως είχε διαμορφωθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το 1991 υπήρξε η πολιτική επικράτησης και ιδεολογικής ηγεμονίας της παγκοσμιοποίησης. Αυτό, όμως, ήταν ουτοπία εφάμιλλη της κομμουνιστικής. Μια παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεμονία μιας χώρας (των ΗΠΑ) με τα συγκεκριμένα συμφέροντα, ασφάλειας, οικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής, είναι μια αντίφαση.

Μόνον η παραχώρηση από τις μεγάλες δυνάμεις προνομίων στον ΟΗΕ, η ενίσχυση του διεθνούς δικαίου με μηχανισμούς επιβολής του νόμου και συνεργασία σε επίπεδο κυβερνήσεων θα μπορούσε να προάγει την ατζέντα μιας διαφορετικής θεωρίας διεθνών σχέσεων. Και πάλι αυτό θα ήταν ανέφικτο για μεγάλο χρονικό διάστημα μια και κυβερνήσεις, πολιτικές παραδόσεις και συμφέροντα κρατών συγκρούονται.

Τέσσερα παραδείγματα

Μια τέτοια ουτοπία θα θεωρούσε πως η ιστορία τελείωνε κάπου εδώ και η διαφορετικότητα της ομάδος θα είχε δώσει τη θέση της στην ανάδυση μιας κοινωνίας μυρμηγκιών ή μελισσών. Αντ’ αυτού, σήμερα επικρατούν αποφάσεις, οι οποίες προέρχονται από σχεδόν παρανοϊκή διαχείριση. Παραθέτουμε τέσσερα παραδείγματα και σ’ αυτά θα μπορούσε να προστεθεί η απόφαση του προέδρου Τραμπ να εκτελέσει με πυραύλους τον Ιρανό Σουλεϊμανί.

Το πρώτο παράδειγμα ήταν η διαχείριση της “Αραβικής Άνοιξης”, η οποία έχει αποβεί μοιραία για την περιοχή και την παγκόσμια ασφάλεια. Η “Αραβική Άνοιξη” κατέληξε στην διάλυση της Λιβύης, της Συρίας, του Λιβάνου, την επιβίωση της Αιγύπτου στην κόψη του ξυραφιού, και τον εκμαυλισμό της Τουρκίας προς το νεοοθωμανισμό.

Το δεύτερο παράδειγμα ήταν ο αυτοκτονικός προϊδεασμός της Δύσης να προκαλέσει τη Ρωσία με το φιάσκο της Ουκρανίας. Είναι απορίας άξιον ποιοι σχεδίασαν αυτό το έγκλημα κατά της ασφάλειας της Ευρώπης και της παγκόσμιας τάξης. Το αποτέλεσμα είναι πως ΕΕ και ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, ο όρος ρωσοφοβία έγινε πολιτική και η συνεννόηση μεταξύ τους για μείζονα θέματα παγκόσμιας ασφάλειας είναι μηδαμινή.

Το τρίτο παράδειγμα, πιο παρανοϊκό από τα άλλα δύο, είναι η αρχή μιας οικονομικής και στρατιωτικής αντιπαλότητας με την Κίνα. Αυτό γίνεται τη στιγμή που η Δύση έχει ήδη δημιουργήσει ένα βαθύ ρήγμα με τη Ρωσία, η οποία αρχίζει να πλησιάζει στρατηγικά την Κίνα, ως αποτέλεσμα της πίεσης που δέχεται.

Το τέταρτο παράδειγμα είναι η ακύρωση της διεθνούς συμφωνίας για τον πυρηνικό αφοπλισμό του Ιράν, παρότι οι ΗΠΑ δεν έχουν προετοιμαστεί για πολεμική σύγκρουση μαζί του. Με την ταυτόχρονη αντιπαλότητα της Δύσης με Ρωσία και Κίνα σπρώχνεται το Ιράν να συμπορευτεί με αυτές και έτσι δημιουργείται (με τα κοινά ναυτικά γυμνάσια των τριών στον Κόλπο του Ομάν στο τέλος Δεκεμβρίου 2019) ένα ευρασιατικό μπλοκ. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από τη γιγαντιαία συμφωνία Κίνας-Ιράν.

Η Δύση είναι αδύνατο να ανταγωνιστεί στρατιωτικά αυτό το ευρασιατικό μπλοκ, εκτός αν υπάρξει πυρηνική σύγκρουση, η οποία πιθανόν να καταλήξει εις βάρος της. ΗΠΑ και ΕΕ χρησιμοποιούν τις κυρώσεις σαν μια εύκολη λύση κατά πάντων, αλλά αυτές οι κυρώσεις προκαλούν μια οικονομική αντισυσπείρωση ακόμη και της ΕΕ κατά των ΗΠΑ και τούμπαλιν. Με λίγα λόγια αποδομούν την επικυριαρχία του δολαρίου, αλλά και του ευρώ.

Αλλοπρόσαλλη πράξη 

Τέλος, στο τέλος του 2019, για να αντιδράσει στην απόφαση Τραμπ για αποχώρηση από τη Συρία, το Κογκρέσο επισύναψε στο νόμο για τον κρατικό προϋπολογισμό την Caesars Civilian Protection Act. Αυτή προβλέπει την επιβολή κυρώσεων στο καθεστώς Άσαντ, σε χώρες που το βοηθούν, σε εταιρείες που συνεργάζονται μαζί του και σε άτομα που είναι υπέρ του. Ο Τραμπ υπέγραψε τη νομοθεσία, γιατί αν δεν το έκανε θα σταματούσε η χρηματοδότηση του δημόσιου τομέα των ΗΠΑ. Με αυτή την αλλοπρόσαλλη πράξη, παύει κάθε προσπάθεια ανοικοδόμησης της Συρίας που σημαίνει πως οι πρόσφυγες δεν έχουν λόγους να γυρίσουν πίσω. Άρα οι ροές προς Ελλάδα και Ευρώπη θα αυξηθούν.

Εάν επιβληθούν κυρώσεις σε Ρώσους, Κινέζους, Ευρωπαίους, Λιβανέζους, Ιορδανούς κ.α., το καθεστώς θα σκληρύνει τη θέση του. Με άλλα λόγια γίνεται πρακτικά αδύνατη η ειρηνική λύση του Συριακού και καθίσταται μονόδρομος η εξόντωση του καθεστώτος Άσαντ, πράγμα αδύνατον λόγω της εμπλοκής της Ρωσίας και της νίκης των δυνάμεών του στο στρατιωτικό επίπεδο.

Η αντίφαση καταστρατηγεί την ικανότητα μας να κατανοήσουμε την κατάσταση. Η παράνοια που επικρατεί σε ΗΠΑ και Ευρώπη έχει αποτέλεσμα τον συνεχή πόλεμο συμβατικά και ασύμμετρα, με οικονομικές κυρώσεις οι οποίες θα αυξάνουν τις πιθανότητας θερμών συγκρούσεων. Μέσα σε όλα αυτά ο πρώην πρόεδρος Τραμπ άφησε να περάσει η προθεσμία ανανέωσης της Συνθήκης START και έτσι μια καινούργια κούρσα εξοπλισμών είναι προ των πυλών. Το μόνο που μας χωρίζει από ένα μεγάλο πόλεμο είναι τα πυρηνικά. Πόσο, όμως, θα κρατήσει μια κατάσταση, η οποία δεν έχει καμία συνέπεια συμφερόντων και διεθνούς πολιτικής; Ως πότε η τύχη θα μας γλυτώνει από το λάθος ή την άκαιρη αντίδραση;