Η ειρηνευτική διαδικασία στην Τουρκία: Ένα βήμα μπρος, δύο πίσω

Πίσω από τις κινήσεις αυτές βρίσκεται ο επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, Ιμπραήμ Καλίν, ο οποίος θεωρείται ο κύριος αρχιτέκτονας της νέας προσπάθειας.

Τον Μάιο, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) ανακοίνωσε τη διάλυσή του και, τον Ιούλιο, πραγματοποίησε μια συμβολική τελετή καύσης περιορισμένου αριθμού όπλων, ως πρώτο βήμα προς την αφοπλιστική διαδικασία. Λίγο αργότερα, η Εθνοσυνέλευση στην Τουρκία προχώρησε στη σύσταση ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής, στην οποία συμμετέχουν όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός του εθνικιστικού IYI Party. Ιδιαίτερη σημασία έχει η συμμετοχή του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) – της κύριας δύναμης της αντιπολίτευσης – καθώς η παρουσία του θεωρείται κρίσιμη για τη νομιμοποίηση και την επιτυχία της διαδικασίας.

Οι τρεις άξονες της ειρηνευτικής διαδικασίας: Η επιτροπή έχει ως αποστολή να προτείνει νομοθετικές ρυθμίσεις που θα επιτρέψουν τον τερματισμό της ένοπλης σύγκρουσης. Το έργο της επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς τομείς:

• Επαναπατρισμός και επανένταξη των μαχητών του PKK που βρίσκονται εκτός Τουρκίας – στη Συρία, στο ιρακινό Κουρδιστάν και στην ευρωπαϊκή διασπορά.
• Αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα και της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, προκειμένου να αποφυλακιστούν χιλιάδες Κούρδοι κρατούμενοι που κατηγορούνται για τρομοκρατία.
• Κατάργηση της πρακτικής διορισμού επιτρόπων (“kayyumlar”) στους δήμους με κουρδική πλειοψηφία, όπου εκλεγμένοι δήμαρχοι του προκουρδικού κόμματος DEM έχουν αντικατασταθεί από κρατικούς επιτρόπους από το 2016.

Μέχρι στιγμής, η επιτροπή βρισκόταν σε φάση συλλογής πληροφοριών, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί την επόμενη εβδομάδα. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ιμπραήμ Καλίν, επικεφαλής της ΜΙΤ και πρωταγωνιστής της ειρηνευτικής πρωτοβουλίας, θα ενημερώσει προσωπικά τα μέλη της επιτροπής.

Ακολούθως, θα ξεκινήσει η εκπόνηση και παρουσίαση των νομοθετικών προτάσεων. Δεν είναι ωστόσο σαφές αν η επιτροπή θα συντάξει εξ αρχής τα σχέδια νόμου ή αν θα εγκρίνει προτάσεις του κυβερνώντος κόμματος, με περιορισμένα περιθώρια τροποποιήσεων. Αν εγκριθούν, τα νομοσχέδια θα προωθηθούν στην Ολομέλεια της Εθνοσυνέλευσης. Οι πρώτες εκτιμήσεις τοποθετούν τις σχετικές ψηφοφορίες μέχρι τον Οκτώβριο του επόμενου έτους.

Οι συνθήκες κράτησης του Οτσαλάν

Ένα ακόμη ζήτημα που απασχολεί την κυβέρνηση και τους μεσολαβητές είναι οι συνθήκες κράτησης του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ο οποίος βρίσκεται απομονωμένος στο νησί Ιμραλί από το 1999. Αν και η πλήρης απελευθέρωσή του θεωρείται εξαιρετικά απίθανη —και, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ούτε ο ίδιος τη θεωρεί ασφαλή λόγω του κινδύνου δολοφονίας, είναι πιθανό να του παραχωρηθεί ένα καθεστώς κατ’ οίκον περιορισμού στο νησί, ή να τερματιστεί η αυστηρή απομόνωσή του.

Οι καθυστερήσεις και ο παράγοντας Συρία

Πολλοί εκπρόσωποι του κουρδικού κινήματος εκφράζουν απογοήτευση για τον αργό ρυθμό και την απουσία απτών αποτελεσμάτων. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι το πρόβλημα εντοπίζεται στη Συρία, όπου έχει παγώσει η συμφωνία για την ενσωμάτωση της Αυτόνομης Διοίκησης της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας και της κουρδικής πολιτοφυλακής YPG σε μια συνολική πολιτική λύση. Ωστόσο, ενδέχεται να υπάρχει κάποια κινητικότητα, χάρη και σε πίεση της κυβέρνησης Τραμπ προς την κουρδική πλευρά στη Συρία.

Από την άλλη, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο η τουρκική κυβέρνηση να χρησιμοποιεί τη Συρία ως πρόσχημα, ώστε να καθυστερεί την πρόοδο στο εσωτερικό μέτωπο. Στο παρελθόν, ο Ερντογάν “κάηκε” από την αποτυχία της προηγούμενης ειρηνευτικής προσπάθειας του 2015, που οδήγησε σε σφοδρές συγκρούσεις και σχεδόν εμφύλιο χαρακτήρα στη νοτιοανατολική Τουρκία.

Το τραύμα του 2015

Κατά τη διάρκεια εκείνης της “διαδικασίας επίλυσης”, ο Ερντογάν είχε προσφέρει πολιτικά ανταλλάγματα στο κουρδικό κίνημα, ζητώντας τη στήριξή του για τη μετάβαση στο προεδρικό σύστημα. Ο τότε ηγέτης του φιλοκουρδικού κόμματος, Σελαχαττίν Ντεμιρτάς, αρνήθηκε να στηρίξει το σχέδιο. Τελικά, ο Ερντογάν πέτυχε το υπερ-προεδρικό σύστημα, ο Ντεμιρτάς παραμένει στη φυλακή, και το PKK υπέστη βαριά ήττα, με τεράστιες απώλειες και για τον άμαχο πληθυσμό, σε πέντε πόλεις που πολιορκήθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις.

Διδάγματα και πολιτικές ισορροπίες

Όλοι οι εμπλεκόμενοι δείχνουν να έχουν αντλήσει διδάγματα από εκείνη την οδυνηρή περίοδο. Ο Ερντογάν φέρεται να μην ξεχνά την (κατ’ αυτόν) “κουρδική προδοσία” του 2015, γεγονός που εξηγεί την επιφυλακτικότητά του να κινηθεί γρήγορα αυτή τη φορά. Από την άλλη, το φιλοκουρδικό κόμμα γνωρίζει πλέον τους κινδύνους μιας νέας ρήξης, εφόσον αρνηθεί να συμμετάσχει σε μια πρόταση που ενδέχεται να εξελιχθεί σε ιστορική ευκαιρία.

Η συγκυρία της εσωτερικής πολιτικής

Η ειρηνευτική διαδικασία εξελίσσεται μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης πολιτικής καταστολής, ιδιαίτερα απέναντι στο κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, το CHP. Οι διώξεις στελεχών και η κλιμακούμενη πίεση προς τις δημοτικές αρχές του κόμματος συνθέτουν ένα εύθραυστο πολιτικό σκηνικό, που ενδέχεται να επηρεάσει άμεσα και την πορεία της ειρηνευτικής πρωτοβουλίας.