Η ειρήνη, όπως το τανγκό, θέλει δύο

Καθώς η σύγκρουση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, οι διεθνείς προσπάθειες για την επίτευξη ειρήνης βρίσκονται σε εξέλιξη. Ένα καίριο ερώτημα που προκύπτει είναι το κατά πόσο μπορεί να επιτευχθεί ειρήνη στην Ουκρανία, χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας. Για να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό απαιτείται ενδελεχής ανάλυση των τελευταίων εξελίξεων, των γεωπολιτικών στρατηγικών, των ιστορικών προγενέστερων και της τρέχουσας κατάστασης των διεθνών σχέσεων.

Σε πρόσφατη συνάντηση των παγκόσμιων ηγετών στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας, η Ρωσία δεν προσκλήθηκε, γεγονός που δικαιολογήθηκε με το δυτικό αφήγημα ότι πολλές χώρες θεωρούν πως οι ρωσικές προτάσεις για ειρήνη δεν είναι ειλικρινείς. Παρόλα αυτά, ο Γερμανός Καγκελάριος Όλαφ Σόλτς, ο οποίος έχει εκφράσει έντονα την ανάγκη για συμμετοχή της Ρωσίας στις μελλοντικές ειρηνευτικές διασκέψεις σχετικά με την Ουκρανία, τόνισε τη σημασία της προετοιμασίας του εδάφους για τη συμμετοχή της Ρωσίας στις επερχόμενες συζητήσεις. Σύμφωνα με τον Σόλτς, η εξαίρεση της Ρωσίας από αυτούς τους διαλόγους θα μπορούσε να εμποδίσει τις προοπτικές για την επίτευξη μιας βιώσιμης ειρήνης στην Ουκρανία, παρόλο που χαρακτήρισε τις προτάσεις της ως μη σοβαρές.

Αυτή η θέση βασίζεται στην πεποίθηση ότι κάθε μακροπρόθεσμη λύση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα και τις ανησυχίες ασφαλείας όλων των εμπλεκόμενων μερών. Ιστορικά προγενέστερα, όπως η Συνθήκη των Βερσαλλιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δείχνουν τα προβλήματα που προκύπτουν όταν εξαιρούνται βασικοί παράγοντες από τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας, οποιαδήποτε συμφωνία μπορεί να στερείται νομιμότητας και δυνατότητας εφαρμογής, οδηγώντας ενδεχομένως σε αναζωπύρωση της σύγκρουσης, όπως χαρακτηριστικά διαμήνυσε το Κρεμλίνο.

Αντίθετα, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι τόνισε την ανάγκη για μια δίκαιη ειρήνη που θα σέβεται την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Η πλειοψηφία των κρατών, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, υποστηρίζει τις θέσεις της Ουκρανίας, ενώ απορρίπτει τις ρωσικές προτάσεις ως παραπλανητικές και ανειλικρινείς.

Οι προτάσεις Πούτιν

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχοντας επιδείξει ένα σχέδιο πρότασης ειρηνευτικών πρωτοβουλιών που γνώριζε ότι πιθανότατα θα απορριφθούν από τη Δύση και την Ουκρανία – καθώς εκλήφθησαν ως απόπειρα εκβιασμού της διεθνούς κοινότητας –καταδεικνύει την αδιαλλαξία της Δύσης, επιχειρώντας να ενισχύσει την θέση της Ρωσίας και να προωθήσει την επίτευξη των ιδιοτελών της στόχων που αποσκοπούν στην βέλτιστη δυνατή ειρήνη.

Οι ειρηνευτικές προτάσεις ήρθαν μετά την αποστολή πολεμικών πλοίων στην Κούβα, οι οποίες από πολλούς θεωρήθηκαν ως τακτική πίεσης προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, αντλώντας παραλληλισμούς από την Κρίση των Πυραύλων το 1962. Ακολούθως, ο Βλαντιμίρ Πούτιν επισκέφθηκε πρόσφατα τη Βόρεια Κορέα για να συζητήσει την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας με τον Κιμ Γιονγκ Ουν. Η επίσκεψη αυτή επισημοποιεί τη βαθύτερη συμμαχία των δύο χωρών και την αμοιβαία υποστήριξη τους ενάντια στη Δύση.

Κατά πόσο, όμως, είναι παράλογες και ανειλικρινείς οι προτάσεις της Ρωσίας για την επίτευξη ειρήνης στην Ουκρανία; Πόσο μάλλον όταν η ίδια βρέθηκε αντιμέτωπη με δίλημμα ασφαλείας, το οποίο έφερε στην επιφάνεια το ζήτημα της υπαρξιακής απειλής, απόρροια της υπερεπέκτασης του ΝΑΤΟ ήδη από το 1999 έως και σήμερα – πάρα τις υποσχέσεις που είχαν δοθεί για το αντίθετο – και μάλιστα την στιγμή που κατά πολλούς το ΝΑΤΟ δεν είχε λόγο ύπαρξης, καθώς το σύμφωνο Βαρσοβίας δεν υφίστατο πια… Κατά πόσο, λοιπόν, ήταν δίκαιη η Ουκρανική (Δυτική) πρόταση ειρήνης, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω;

Πέρα από τα παραπάνω εύλογα ερωτήματα, τα οποία η Δύση επίμονα αποφεύγει να απαντήσει, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους βλέπουν αυτές τις κινήσεις ως προσπάθειες εκβιασμού και αντιδρούν ενισχύοντας στρατιωτικά και οικονομικά την Ουκρανία. Η στάση αυτή ενισχύεται από τις δηλώσεις ηγετών, όπως η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία τόνισε ότι μια κατάπαυση του πυρός, χωρίς την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων, θα ήταν απλώς μια συνταγή για μελλοντικούς επιθετικούς πολέμους. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, δικαίως θα αναρωτηθεί κανείς πως θα σταματήσει αυτός ο πόλεμος, καθώς παρά τις συνεχείς παρακλήσεις των δυτικών για κατάπαυση του πυρός, οι ίδιοι συνεχίζουν να αποστέλλουν οικονομική-στρατιωτική βοήθεια στην εμπόλεμη Ουκρανία.

Ο ρόλος των διεθνών δρόντων στην επίτευξη της ειρήνης

Προσημειώνουμε ότι ο ρόλος των διεθνών δρώντων, ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ, είναι κρίσιμος στο πλαίσιο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν σταθερά τη θέση ότι οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία πρέπει να σέβεται την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία της Ουκρανίας. Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έχει καλέσει για μια διπλωματική λύση που θα αποδώσει μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη, επιμένοντας ότι η Ρωσία φέρει πλήρη ευθύνη για τη σύγκρουση και πρέπει να αποσύρει τις δυνάμεις της πριν από οποιαδήποτε ουσιαστική διαπραγμάτευση.

Παρόλα αυτά, όπως προαναφέραμε, η Δύση αποφεύγει να απαντήσει ποια είναι τα πραγματικά αίτια αυτού του πολέμου, ρίχνοντας διαρκώς ευθύνες στην Ρωσία, δίχως να λαμβάνει υπόψη τις κόκκινες γραμμές της Μόσχας και έχοντας σύρει σε έναν αιματηρό πόλεμο την Ουκρανία, μια αδελφική χώρα προς την Ρωσία, προκαλώντας την αλλαγή του status quo και της ισορροπίας ισχύος στην περιοχή.

Οι διεθνείς δρώντες, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν υποστηρίξει σε μεγάλο βαθμό τη θέση της Ουκρανίας. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικών υποθέσεων έχει επαναλάβει ότι οποιοδήποτε σενάριο “ψυχρής σύγκρουσης”, όπου τα ρωσικά στρατεύματα παραμένουν στο ουκρανικό έδαφος, είναι απαράδεκτο. Αυτή η ενιαία στάση μεταξύ των δυτικών συμμάχων υπογραμμίζει την δυσκολία στην επίτευξη συναίνεσης που να περιλαμβάνει τα συμφέροντα της Ρωσίας, διατηρώντας παράλληλα την κυριαρχία της Ουκρανίας.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο John Mearsheimer, οποιαδήποτε πρόταση από τη Ρωσία θα απορριφθεί από τη Δύση και το αντίστροφο. Αν και ο Ρώσος πρόεδρος γνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα, ο Mearsheimer εκτιμά πως οι Ρώσοι θα κερδίσουν αυτόν τον πόλεμο, καταλαμβάνοντας επιπλέον ουκρανικά εδάφη. Ο πόλεμος αυτός προβλέπεται να μετατραπεί σε μια “παγωμένη σύγκρουση”. Ο Ρώσος πρόεδρος επιδιώκει μια πλήρη ειρήνη, όμως αυτό φαίνεται απίθανο. Όταν η σύγκρουση παγώσει, είναι προφανές πως οι Ρώσοι θα έχουν το πλεονέκτημα, επιτυγχάνοντας ουσιαστικά μια ανολοκλήρωτη νίκη η οποία θα είναι αντίστοιχη με την κατάπαυση του πυρός μεταξύ Νότιας και Βόρειας Κορέας, όπου δεν υπήρξε επίσημη συνθηκολόγηση ειρήνης.

Για τον λόγο αυτό, όπως ανέφερε ο Mearsheimer, η πρόταση της Ρωσίας, με προαπαιτούμενα, όπως η απόσυρση από τις περιφέρειες Ζαπορίζια, Χερσώνα, Ντόνετσκ, Λουγκάνσκ, και η εγκατάλειψη κάθε ελπίδας για ένταξη στο ΝΑΤΟ, θα ήταν “the best case scenario”, υποστηρίζοντας μάλιστα πως η πρόταση Πούτιν δεν είναι άσχημη δεδομένων των συνθηκών, όταν αργά η γρήγορα ο πόλεμος θα λήξει με Ρωσικούς όρους.

Ακολούθως ο καθηγητής Jeffrey Sachs σε πρόσφατη συνέντευξη του στον Pierce Morgan ανέφερε μεταξύ άλλων, πως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το μείζον ζήτημα της Ρωσίας ήταν η υπερεξάπλωση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή, φτάνοντας όλο και πιο κοντά στα σύνορα της. Όπως υποστήριξε, τα εδαφικά ζητήματα προέκυψαν τα τελευταία δύο χρόνια λόγω των τρέχουσων συνθηκών καθώς, κατά τον ίδιο, η Ρωσία δεν θέλει ούτε περισσότερα εδάφη από όσα ήδη έχει ούτε επιθυμεί να καταλάβει την Ουκρανία.

Ενδεικτικά ανέφερε τον Λόρδο Πάλμερστον (1853-1856) ο οποίος είχε την ιδέα να περικυκλώσουν την Ρωσία στην Μαύρη Θάλασσα, καθιστώντας τον στόλο της στην Σεβαστούπολη εκτός λειτουργίας, αλλά και ελέγχοντας τα Δαρδανέλια. Έτσι θα υποβίβαζαν την Ρωσία ως δύναμη δευτέρου η τρίτου βαθμού. Γι’ αυτό, η Ρωσία, ξέροντας που αποσκοπούσε η Δύση, προσάρτησε την Κριμαία στον εθνικό της κορμό το 2014…

Η δύσκολη πορεία

Εν κατακλείδι, η επίτευξη ειρήνης στην Ουκρανία χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας είναι αδύνατη. Είναι δεδομένο πως τα στρατηγικά συμφέροντα και η στρατιωτική επιρροή της Ρωσίας απαιτούν τη συμμετοχή της σε οποιαδήποτε ειρηνευτική διαδικασία στην Ουκρανία. Παρόλο που οι όροι της Ρωσίας μπορεί να είναι αμφιλεγόμενοι κατά το δυτικό αφήγημα, η συμμετοχή της είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση μιας δίκαιης και βιώσιμης ειρήνης. Η Δύση πρέπει να κατανοήσει ότι η εξαίρεση της Ρωσίας από τις συνομιλίες δεν αποτελεί βιώσιμη λύση, αγνοώντας επίμονα το δίλημμα ασφαλείας το οποίο προέκυψε από την υπερεπέκταση του ΝΑΤΟ προς τα σύνορα της το οποίο ήταν και η αιτία του πολέμου.

Άλλωστε καταδεικνύεται ιστορικά ότι όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις επιζητούν τη δημιουργία του αναγκαίου ζωτικού χώρου για την εδραίωσή τους, π.χ. οι ΗΠΑ με το δόγμα Μονρόε παγιώθηκαν οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά στο δυτικό ημισφαίριο για να εκκινήσουν τη διαδικασία της ηγεμονικής τους επέκτασης έξω από την περιφέρεια τους. Αντίστοιχα και η Ρωσία επιζητά την ανασύσταση του ιστορικού ζωτικού χώρου της πρώην ΕΣΣΔ. Η διεθνής διπλωματία καλείται να λειτουργήσει με γνώμονα την διασφάλιση της ειρήνης στην Ουκρανία, με την συμμετοχή της Ρωσίας και χωρίς να απειλεί την εθνική ασφάλεια αυτής, δηλαδή τον ζωτικό της χώρο.

Η ειρήνη απαιτεί ενότητα και αποφασιστικότητα από τους διεθνείς δρώντες, υποδεικνύοντας τον παραλογισμό των Δυτικών να αποκλείουν τη Ρωσία από τις διαπραγματεύσεις και διαιωνίζοντας τον πόλεμο και την αστάθεια στην περιοχή. Λαμβάνοντας υπόψη τα πρόσφατα αιματηρά γεγονότα στην Κριμαία, τα οποία αφαίρεσαν την ζωή από άμαχο πληθυσμό με την βοήθεια αμερικάνικων πυραύλων, μια βιώσιμη και δίκαιη ειρήνη δεν διαφαίνεται. Άλλωστε, όπως επισημαίνει Κλάουζεβιτς «Ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής επικοινωνίας με την προσθήκη και άλλων μέσων», κάτι που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν αποφεύχθηκε…