Η εισβολή στο Καπιτώλιο επιβεβαιώνει την αμερικανική παρακμή

Η εισβολή οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο με προεξάρχουσα την φασιστική οργάνωση Proud Boys, κάτι που συνέβη για πρώτη φορά στην αμερικανική ιστορία, συνιστά μεγάλης σημασίας ιστορικό γεγονός. Πέραν του άμεσου συντριπτικού πλήγματος στο γόητρο των ΗΠΑ σε όλο το πλανήτη, αποτελεί σημείο καμπής για τη μετάβαση από το “φθινόπωρο της αμερικανικής πλανητικής ηγεμονίας” στο “βαθύ χειμώνα”, δηλαδή στο τέλος της.

Οι εικόνες αυτές που προσιδιάζουν σε τριτοκοσμικές κοινωνίες απεικονίζουν ανάγλυφα την μεγάλη εικόνα του αμερικανικού δράματος. Δράμα που έχει δύο κυρίαρχες συνιστώσες, αφενός την βαθιά εσωτερική κοινωνική διαίρεση, που βρίσκεται στο στάδιο soft εμφυλίου και αφετέρου, την επιταχυνόμενη καθοδική πορεία της αμερικανικής ισχύος. Η οξύτατη αυτή πολιτική και κοινωνική κρίση φωτογραφίζει την μεγάλη παρακμή των ΗΠΑ, που δεν μπορούν πλέον να διεκδικούν τον ρόλο της ηγέτιδας δύναμης στον πλανήτη.

Η αμερικανική πλανητική ηγεμονία, που ξεκίνησε από το 1945 και κορυφώθηκε το 1989, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, μέσω της προσπάθειας επιβολής σε παγκόσμιο επίπεδο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, και μέσα από την διατύπωση των θεωριών περί του “τέλους της ιδεολογίας” και του “τέλους της ιστορίας του ανθρώπου», έφτασε στο τέλος της. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, που επέβαλαν ως νικητές το 1989, αποτέλεσε τον “Δούρειο Ίππο” για την αυτοαναίρεση τους.

Συγκεκριμένα, ως οργανώτρια τότε δύναμη του πλανήτη, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και στην κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων. Αυτό είχε ως συνέπεια να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη διεθνοποίηση του καπιταλισμού.

Συνέπεια αυτού ήταν η πλήρης απελευθέρωση των αγορών, η μετατροπή της Κίνας σε πλανητικό καπιταλιστικό εργοστάσιο, η ισχυρή παραγωγική άνοδος άλλων χωρών όπως η Ινδία, πέραν δηλαδή της Δύσης που μέχρι την περίοδο εκείνη είχε την πρωτοπορία. Ήδη, σοβαροί μελετητές θεωρούν ότι η σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού.

Το “φθινόπωρο” της αμερικανικής ηγεμονίας

Οι νέες συνθήκες έχουν επιφέρει μεγάλες “ρωγμές” στο ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας. Η ανάδυση ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος που βρίσκεται ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση, οφείλεται στην σταδιακή από το 2010 παρακμή και πτώση των ΗΠΑ. Σε αυτό το νέο ρευστό πλαίσιο παρατηρείται ήδη η άσκηση αυτόνομης πολιτικής όχι μόνο από τους μεγάλους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία), αλλά και από ενδιάμεσους περιφερειακούς “παίκτες”, όπως το Ιράν και η Τουρκία.

Για το μείζον αυτό ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα οι μεγάλοι διανοητές Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και Τζιοβάνι Αρίγκι ανέδειξαν τη θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory). Σύμφωνα με αυτή, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, τη διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο.

Λειτουργεί ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία όπου μετατοπίζεται το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.

Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του “φθινοπώρου” της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το “φθινόπωρο” κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών.

Η φθορά των ΗΠΑ κατά τη περίοδο του “φθινοπώρου” της ηγεμονίας τους, που ξεκίνησε από την μεγάλη καπιταλιστική κρίση του 2008, επιταχύνθηκε από την πενταετή διακυβέρνηση Τραμπ, με αποκορύφωμα την ανερμάτιστη πολιτική του απέναντι στην πανδημία του κορονοϊού, της οποίας οι ΗΠΑ ήταν το μεγάλο θύμα με χιλιάδες νεκρούς και απόλυτη αδυναμία αντιμετώπισης της.

Ισχυροποίηση πόλων

Η αμερικανική παρακμή όμως δεν οφείλεται αποκλειστικά στην πολιτική Τραμπ, όπως διάφοροι εντελώς επιφανειακά παραθέτουν. Είναι βαθύτερη και πολυπλόκαμη. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, που επιβλήθηκε από τις χρηματοπιστωτικές ελίτ της Δύσης, παρείχε τα καύσιμα ισχυροποίησης των άλλων πόλων και κυρίως της Ασίας (Κίνα, Ινδία).

Παράλληλα το δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος των αποτυχημένων πολέμων των ΗΠΑ σε Αφγανιστάν, Ιράκ και Συρία, σε συνδυασμό με την κατάρρευση της χρηματοπιστωτικής “φούσκας” και στα εναπομείναντα κερδοφόρα τμήματα του κτηματομεσιτικού κλάδου, οδήγησε στην εκτεταμένη τοξική χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008, που εξήχθη ως τοξική “γάγγραινα” και στην Ευρώπη, επιτείνοντας έτσι την παρακμιακή πορεία συνολικά της Δύσης.

Επιπροσθέτως, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές των αμερικανικών και ευρωπαϊκών ελίτ, επέφεραν υπόγειες, αλλά κρίσιμες κοινωνικές αλλαγές σε όλες τις κοινωνίες της Δύσης. Η εμφάνιση ισχυρών φασιστικών και λαϊκίστικων κινημάτων στις ΗΠΑ και σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες είναι αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και της σκληρής μονεταριστικής πολιτικής που εφάρμοσαν αυτές.

Πρόκειται για τον λεγόμενο “ύστερο λαϊκισμό”, που λιπαίνεται πέραν της παραδοσιακής αντίθεσης κατεστημένου-λαού και από τις έντονες κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των κερδισμένων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και των χαμένων αυτής κοινωνικών πλειοψηφιών.

Καθώς και από τις συνέπειες των έντονων προσφυγικών-μεταναστευτικών ρευμάτων που δημιουργούν παράλληλα και ζητήματα ταυτότητας στα “νεοπληβειακά” στρώματα. Η εξέλιξη αυτή έχει διαφοροποιήσει και διευρύνει την παραδοσιακή αντίθεση μεταξύ αστικής και εργατικής τάξης, που κυριαρχεί στο μαρξιστικό αφήγημα, ακόμα και στις γνήσιες βιομηχανικές χώρες όπως ΗΠΑ, Γερμανία και Γαλλία.

Κοινωνικός ιστός

Οι διαχωριστικές κοινωνικές γραμμές σε όλο το εύρος των καταπιεζόμενων τάξεων πλέον είναι πολλαπλές και αλληλοεφαπτόμενες: μεταξύ εργαζομένων και ανέργων, νέων και ηλικιωμένων, κατοίκων των πόλεων και της υπαίθρου, μορφωμένων και ανειδίκευτων κ.λπ.

Τα χάσματα αυτά ενισχύουν τον κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό με συνέπεια σε πολιτικό επίπεδο να ευδοκιμεί το επιφανειακό επικοινωνιακό σχήμα “λαός κατά ελίτ”, που είναι το πολιτικό όχημα όλων των σημερινών λαϊκιστικών κινημάτων που βρίσκονται στην εξουσία (Τραμπ, Σαλβίνι, Ορμπάν, Μπολσονάρου κ.λπ.).

Η κρίση της Αμερικής οδηγεί το διεθνές σύστημα σε φάση γενικής αστάθειας. Πλην όμως ο ισχυρότερος από αυτούς, που είναι η ανερχόμενη οικονομικά και στρατιωτικά Κίνα, δεν φαίνεται ικανή να αναδειχθεί σε νέο ηγετικό κέντρο και να επιβάλει την ισορροπία στην πλανητική αρχιτεκτονική.

Ως εκ τούτου, εάν κατά την προσεχή περίοδο δεν υπάρξει η συγκρότηση ενός νέου σύγχρονου επαναστατικού κοινωνικού υποκειμένου στις επιμέρους κοινωνίες, διεκδικώντας καλύτερες και δικαιότερες κοινωνικές συνθήκες, τότε η πορεία της ανθρωπότητας είναι πιθανόν να οδηγηθεί σε ένα δυστοπικό αυταρχικό μετά-καπιταλιστικό σύστημα.