Η εκλεκτική συγγένεια Τραμπ-Ερντογάν

Απαντώντας σε μια ερώτηση μιας δημοσιογράφου της ισραηλινής εφημερίδας Χααρέτζ για τον ρόλο της Τουρκίας στη Συρία, ο Τραμπ ασυγκράτητα σημείωσε ότι: «Λοιπόν, έχω εξαιρετικές σχέσεις με έναν άνδρα που ονομάζεται Ερντογάν. Τον έχεις ακουστά; Και τυχαίνει να τον συμπαθώ κι εκείνος να με συμπαθεί, και ξέρω ότι ο Τύπος θα θυμώσει πολύ. Δεν είχαμε ποτέ πρόβλημα και περάσαμε πολλά… Πάντα παίρναμε, όπως θυμάσαι, πήραμε τον πάστορά μας πίσω από την Τουρκία… Κι είπα στον πρωθυπουργό, είπα, Μπίμπι, αν έχεις πρόβλημα με την Τουρκία, πραγματικά πιστεύω ότι θα μπορέσω να το λύσω… Εννοώ, αρκεί να είσαι λογικός… (οι πλήρεις δηλώσεις εδώ).

Μάλιστα, ακόμη κι ο Νετανιάου ομολόγησε στην κοινή συνέντευξή τους ότι «η Τουρκία είναι μια χώρα που έχει εξαιρετική σχέση με τις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος έχει μια σχέση με τον ηγέτη της Τουρκίας».

Οφείλεται να επισημανθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Τραμπ εγκωμιάζει δημοσίως τον Τούρκο πρόεδρο. Για την ακρίβεια, το έχει κάνει επανειλημμένα στο παρελθόν. Είναι γεγονός ότι η ιδιαίτερη εκτίμηση του Τραμπ προς τον Ερντογάν είναι ευρέως γνωστή. Πέραν του ότι έχει ομολογηθεί από τον ίδιο τον Τραμπ, έχει επίσης καταγραφεί γλαφυρά από τον πρώην σύμβουλο εθνικής ασφαλείας του, τον Τζον Μπόλτον, στο βιβλίο του.

Ωστόσο, ο Αμερικανός πρόεδρος τούτη τη φορά δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα φίλια αισθήματά του για τον Ερντογάν, κι ήταν πιο χειμαρρώδης όσο ποτέ άλλοτε. Εν ολίγοις, δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή παρερμηνείας. Μάλιστα, όπως καταδείχθηκε ανωτέρω, έκανε σύσταση μπροστά στις κάμερες στον Νετανιάου να είναι λογικός με την Τουρκία στο ζήτημα της Συρίας.

Ο μύθος της σκληρής γραμμής Τραμπ 

Σε ορισμένους συντηρητικούς κύκλους της χώρας μας εμφανίζονται ψευδαισθήσεις κι αυταπάτες ότι η διοίκηση Τραμπ υιοθετεί μια τάχα σκληρή γραμμή εναντίον της Τουρκίας. Ωστόσο, ο ίδιος ο Τραμπ με τα λεγόμενα του, τους εκθέτει ανεπανόρθωτα. Εν ολίγοις, οι πρόσφατες δηλώσεις του καταρρίπτουν με τον πλέον εμφατικό τρόπο τον ανωτέρω ευσεβοποθισμό.

Στο, δε, αντεπιχείρημα που θα μπορούσε πιθανώς να διατυπωθεί ότι ο Αμερικανός πρόεδρος προέβη για άλλη μια φορά στους συνηθισμένους του αυθόρμητους βερμπαλισμούς κι ότι οι πράξεις του μετρούν σε τελευταία ανάλυση κι όχι τα λόγια του, ο γράφων επιχειρεί να απαντήσει, παραθέτοντας παρακάτω συγκεκριμένες ενέργειες του Τραμπ κατά την πρώτη αλλά και κατά τη δεύτερη προεδρική θητεία του που ήταν εξόχως ευνοϊκές για την Άγκυρα, αν όχι ολότελα φιλοτουρκικές.

Σύμφωνα με τον Μπόλτον, την 1η Δεκεμβρίου του 2018, δηλαδή λίγες μόλις εβδομάδες μετά την απελευθέρωση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον από την Τουρκία, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της G20 στο Μπουένος Άιρες ο Τραμπ δεν είχε κανένα πρόβλημα να υποσχεθεί στον Ερντογάν ότι θα παρέμβει στην αμερικανική δικαιοσύνη, για να κλείσει η εισαγγελική έρευνα για την τουρκική τράπεζα Χάλκμπανκ, η οποία σημειωτέον κατηγορείται ότι συνέδραμε το Ιράν στην παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων, «ξεπλένοντας» ιρανικά έσοδα από πωλήσεις πετρελαίου. Ο Τραμπ αναμενόμενα δεν κατόρθωσε να το επιτύχει, καθώς η αμερικανική δικαιοσύνη δεν επιτρέπει τέτοιες παρεμβάσεις. Όπως σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ο Τραμπ υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του.

Τον Σεπτέμβριο του 2017 ο Ερντογάν γνωστοποίησε ότι η χώρα του έχει υπογράψει συμφωνία με τη Ρωσία για την αγορά του αντιαεροπορικού συστήματος S-400 κι ότι έχει δώσει προκαταβολή. Αν και βάσει του νόμου CAATSA αυτό επέσυρε την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, η διοίκηση Τραμπ απέφυγε σκανδαλωδώς να κάνει χρήση του νόμου. Ακόμη κι όταν τον Ιούλιο του 2019 παραδόθηκε στην Τουρκία το πρώτο φορτίο του εξοπλισμού του S-400, ο Τραμπ συνέχισε να διστάζει στο να εφαρμόσει τον νόμο CAATSA, προκαλώντας αντιδράσεις τόσο από τους Δημοκρατικούς όσο κι από το ίδιο του το κόμμα.

Το μόνο που έκανε τότε, το οποίο σημειωτέον θα έπραττε ως αυτονόητο μέτρο η οποιαδήποτε αμερικανική κυβέρνηση, ήταν να αποβάλει την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35. Ακόμη κι αυτό, όμως, το πραγματοποίησε απρόθυμα, δηλώνοντας ότι αυτή η απόφαση είναι άδικη για την Τουρκία και κατηγορώντας την προηγούμενη διοίκηση Ομπάμα ως κύρια υπεύθυνη της όλης υπόθεσης.

Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο το Κογκρέσο να ένιωσε την ανάγκη στον αμυντικό προϋπολογισμό για το οικονομικό έτος 2020, που έγινε νόμος στις 20 Δεκεμβρίου του 2019, να επανεπιβεβαιώσει την έξωση της Άγκυρας από το πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35 σε ένα πιο αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο. Επιπλέον, ο ανωτέρω νόμος ξεκαθάρισε ότι ο Αμερικανός πρόεδρος οφείλει να επιβάλει τις κυρώσεις του νόμου CAATSA στην Τουρκία για την αγορά των S-400. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Τραμπ εξακολούθησε να μην κινητοποιείται προς αυτήν την κατεύθυνση.

Μετά από πολυετή καθυστέρηση, για την ακρίβεια μετά από περίπου τρεισήμισι χρόνια από τη συμφωνία αγοράς των S-400 και μετά από 18 μήνες από την παράδοση του πρώτου σχετικού φορτίου, ο Τραμπ εφάρμοσε τελικά μερικώς τον νόμο CAATSA στις 14 Δεκεμβρίου του 2020, κι επέβαλε ορισμένες κυρώσεις, λίγες μόλις εβδομάδες πριν τη λήξη της θητείας του κι έχοντας ήδη χάσει τις προεδρικές εκλογές. Κι αυτό το έκανε κατόπιν πολύ μεγάλης πίεσης από το Κογκρέσο, αφού τον Οκτώβριο η Τουρκία προέβη στη δοκιμή του S-400, εκθέτοντας σφόδρα τη μακροχρόνια ανεκτική του στάση προς την Τουρκία.

Μάλιστα, στις 23 Δεκεμβρίου του 2020, ο Τραμπ άσκησε βέτο στο νομοσχέδιο του Κογκρέσου για τον αμυντικό προϋπολογισμό για το οικονομικό έτος 2021, το οποίο –μεταξύ άλλων– υποχρέωνε τούτη τη φορά τον Αμερικανό πρόεδρο εντός προθεσμίας 30 ημερών από την ψήφιση του νόμου να επιβάλει πιο πολλές κυρώσεις του νόμου CAATSA στην Τουρκία (τουλάχιστον 5 ή περισσότερες του άρθρου 235 του νόμου CAATSA). Τελικά, τα δύο σώματα του Κογκρέσου παρέκαμψαν το βέτο μέσω μιας (διακομματικής) ενισχυμένης πλειοψηφίας, με αποτέλεσμα να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2021.

Η Συρία και Αγία Σοφία

Τις παραμονές της τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης στη βόρεια Συρία τον Οκτώβριο του 2019, ο Τραμπ κι ο Ερντογάν μίλησαν στο τηλέφωνο, κατά την οποία ο πρώτος έδωσε τη συγκατάθεσή του στον δεύτερο να προχωρήσει στα πολεμικά του σχέδια. Την επαύριον της συνομιλίας τους, ο Τραμπ διέταξε την εσπευσμένη απόσυρση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από τη βορειοανατολική Συρία, εγκαταλείποντας στην τύχη τους τούς Κούρδους της Συρίας. Ύστερα, ακολούθησε η τουρκική εισβολή. Εν ολίγοις, ο Τραμπ κατόπιν συνεννόησης με τον Ερντογάν πρόδωσε τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF). Εξίσου ενδιαφέρον είναι το στοιχείο ότι ο τότε Αμερικανός πρόεδρος επέβαλλε για μόλις 9 ημέρες κυρώσεις στην Τουρκία για την εν λόγω επίθεσή της.

Συν τοις άλλοις, όταν τον Ιούλιο του 2020 ο Ερντογάν μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί, ο –κατά τα άλλα λαλίστατος– Τραμπ παρέμεινε εκκωφαντικά σιωπηλός. Εν ολίγοις, δεν έκανε δημοσίως το παραμικρό σχόλιο για το εν λόγω ζήτημα. Η μόνη τρόπον τινά αντίδραση του Τραμπ φέρεται να έλαβε χώρα με ανεπίσημο τρόπο στην 15λεπτη συνάντησή του με τον αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ελπιδοφόρο στο Λευκό Οίκο στις 24 Ιουλίου, όπου –σύμφωνα με τον τελευταίο– ο Αμερικανός πρόεδρος επισήμανε ότι λυπάται πάρα πολύ για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Ωστόσο, μετά τη συνάντησή τους δεν έγινε καμία επίσημη σχετική ανακοίνωση από τον Λευκό Οίκο. Ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Μάικ Πενς, αρκέστηκε μόνο σε μια λιτή ανάρτηση στο Twitter, όπου δήλωσε την υποστήριξη των ΗΠΑ η Αγία Σοφία να παραμείνει προσβάσιμη σε κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως θρησκείας, κάτι που η τουρκική κυβέρνηση ούτως ή άλλως θα προσέφερε. Εν ολίγοις, απέφυγαν επιμελώς να ασκήσουν κριτική δημόσια στην απόφαση της Άγκυρας. Από την αμερικανική διοίκηση, μόνο ο Μάικ Πομπέο, ο τότε Αμερικανός ΥΠΕΞ τήρησε μια ξεκάθαρη στάση εναντίωσης για την Αγία Σοφία.

Ναγκόρνο Καραμπάχ και Αρμενία

Στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το φθινόπωρο του 2020, ο Τραμπ έμεινε εν πολλοίς σιωπηλός. Επίσης, σημειώνεται ότι απέφυγε να κατακρίνει τον τουρκικό ρόλο στον πόλεμο. Μάλιστα, η γενικότερη απαθής στάση του κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών κέρδισε τα θερμά εύσημα του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο οποίος εξήρε τον Τραμπ για την ισορροπημένη προσέγγισή του και για το ότι δεν παίρνει το μέρος καμίας πλευράς.

Οφείλεται σε αυτό το σημείο να επισημανθεί ότι η διοίκηση Τραμπ αύξησε ραγδαία τη στρατιωτική βοήθεια προς το Αζερμπαϊτζάν το προηγούμενο χρονικό διάστημα με σκοπό την ενίσχυσή του εναντίον του Ιράν. Συγκεκριμένα, τα οικονομικά έτη 2018 και 2019 προσέφερε 58.6 και 42.9 εκατομμύρια δολάρια αντίστοιχα προς το Μπακού, κάτι που ενδυνάμωσε το Αζερμπαϊτζάν λίγο πριν τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020.

Στις 12 Δεκεμβρίου του 2019, η αμερικανική Γερουσία σε ψήφισμά της αναγνώρισε ομόφωνα τη γενοκτονία των Αρμενίων, την οποία αναγνώριση προσπάθησε προηγουμένως να παρεμποδίσει τρεις φορές η κυβέρνηση Τραμπ. Είχε προηγηθεί η αποδοχή με συντριπτική πλειοψηφία ενός αντίστοιχου ψηφίσματος από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ωστόσο, η διοίκηση Τραμπ σε ανακοίνωσή της αρνήθηκε να υιοθετήσει το ψήφισμα της Γερουσίας.

Επιπλέον, κατά την πρώτη προεδρική θητεία του, ο ηγέτης ξένου κράτους με τον οποίο ο Τραμπ συνομίλησε διά τηλεφωνικής κλήσης μακράν τις περισσότερες φορές ήταν ο Ερντογάν, κάτι που είναι δηλωτικό των ιδιαιτέρως στενών κι οικείων τους σχέσεων εκείνη την περίοδο. Μάλιστα, ο Τούρκος πρόεδρος φέρεται κατά καιρούς να τηλεφωνούσε στον τότε Αμερικανό ομόλογό του τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα, με τον Λευκό Οίκο να έχει λάβει σαφείς εντολές από τον Τραμπ να συνδέει απευθείας την τηλεφωνική γραμμή σε εκείνον.

Όσον αφορά τη δεύτερη θητεία του, ο Τραμπ έχει προλάβει ήδη να προβεί σε κάποια τρόπον τινά «δωράκια» προς την Τουρκία. Ειδικότερα, στα τέλη Μαρτίου, γνωστοποιήθηκε ότι δόθηκε στην Τουρκία παράταση εξαίρεσης από τις αμερικανικές κυρώσεις για τις πληρωμές ρωσικού φυσικού αερίου στην τράπεζα Gazprombank.

Επίσης, κατόπιν αιτήματος της τουρκικής κυβέρνησης, το μέσο κοινωνικής δικτύωσης “Χ” (πρώην Twitter), το οποίο ανήκει στον δισεκατομμυριούχο Ίλον Μασκ, τον επικεφαλής του Τμήματος Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας των ΗΠΑ (DOGE) και στενό συνεργάτη του Τραμπ, μπλόκαρε λογαριασμούς κυρίως φοιτητών και φοιτητικών οργανώσεων που καλούσαν για αλληλεγγύη και συμμετοχή στις διαδηλώσεις κατά του Ερντογάν με αφορμή τη σύλληψη του Ιμάμογλου. Επίσης, εν μέσω των μαζικών αντικυβερνητικών συλλαλητηρίων στην Τουρκία, ο πρόεδρος Τραμπ δεν παρέλειψε να πει για άλλη μια φορά καλά λόγια για τον Ερντογάν.

Πέραν τούτων, στις 21 Μαρτίου, το φιλο-τραμπικό Fox News, επικαλούμενο δύο πηγές, ανέφερε ότι ο Τραμπ είναι θετικός στο να επανενταχθεί η Τουρκία στο πρόγραμμα F-35 κι εξετάζει τρόπους ώστε να βρεθεί μια σχετική φόρμουλα που να μην προσκρούει στις κυρώσεις του νόμου CAATSA. Επιπλέον, το δημοσίευμα αναφέρει ότι ο Αμερικανός πρόεδρος είναι παράλληλα πρόθυμος να διευκολύνει την ολοκλήρωση της πώλησης 40 F-16 στην Άγκυρα καθώς κι εξοπλισμού που θα εκσυγχρονίσει 79 F-16 της Τουρκίας.

Πρέπει να ανησυχούμε… 

Ως εκ τούτου, είναι καταφανές ότι ο Τραμπ δεν έχει μείνει μόνο στα λόγια, αλλά έχει κάνει, μάλιστα, και αρκετές σημαντικές κινήσεις προς όφελος του επιστήθιου φίλου του. Ένας γεγονός που οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψιν στη χώρα μας. Η, δε, πιο εντατική κινητοποίηση του ελληνικού λόμπι στο Κογκρέσο είναι εξαιρετικά κρίσιμη στην παρούσα συγκυρία, προκειμένου η Βουλή των Αντιπροσώπων κι η Γερουσία να ασκήσουν στενό έλεγχο στην πολιτική του Τραμπ προς την Τουρκία.

Τούτων δοθέντων, το να επιχειρήσει κανείς να βρει κρυφά νοήματα ή αμφισημίες στα πρόσφατα κατηγορηματικά εγκώμια του Τραμπ για τον Ερντογάν, προκειμένου να μπορούν να ερμηνευθούν με διαφορετικό/λιγότερο αρνητικό τρόπο στη χώρα μας, συνιστά κατά πάσα πιθανότητα μια μάταιη πνευματική διεργασία, αν όχι μια οπαδική-ιδεοληπτική προσκόλληση στο πρόσωπο του τρέχοντα Ρεπουμπλικάνου προέδρου, η οποία διολισθαίνει στην εθελοτυφλία μιας άβολης πραγματικότητας.

Εξάλλου, πέρα από τις προσωπικές συμπάθειες του προέδρου Τραμπ προς τον Ερντογάν, η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος για τις ΗΠΑ, καθότι λειτουργεί ως ένας πολύτιμος εξισορροπητικός πόλος του Ιράν, εξασφαλίζει την αδιάλειπτη ενεργειακή τροφοδότηση του Ισραήλ μέσω του αγωγού Μπακού-Τσεϊχάν και δυνητικά μπορεί να επιτελέσει τον ρόλο του περιφερειακού χωροφύλακα ορισμένων βασικών αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή, στην περίπτωση που ληφθεί η απόφαση να μειωθούν δραστικά τα αμερικανικά στρατεύματα στη Δυτική Ασία.

Ταυτόχρονα, όμως, δεν θα πρέπει να λογαριάζουμε την ανάλυση κόστους-οφέλους του Τραμπ ως πάντοτε ορθολογική, καθότι έχει υποστηριχθεί από τον Μπόλτον ότι ο σημερινός Αμερικανός πρόεδρος γοητεύεται υπέρμετρα από ισχυρούς αυταρχικούς ηγέτες. Ίσως επειδή εύχεται να μπορούσε να λειτουργεί ανεξέλεγκτα σαν κι εκείνους στο εσωτερικό της χώρας του.

Πέραν τούτου, δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι ο Τραμπ έχει επιχειρηματικά συμφέροντα στην Τουρκία. Άλλωστε, σε μια συνέντευξή του τον Δεκέμβριο του 2015, ήτοι την περίοδο που διεξήγαγε την πρώτη προεκλογική του εκστρατεία για την αμερικανική προεδρία, παραδέχθηκε κυνικά ότι «έχω μια μικρή σύγκρουση συμφερόντων, επειδή έχω ένα μεγάλο, μεγάλο κτίριο στην Κωνσταντινούπολη. Κι είναι μια εξαιρετικά επιτυχημένη δουλειά. Ονομάζεται Trump Towers, δύο ουρανοξύστες αντί για έναν, όχι ο συνηθισμένος ένας, είναι δύο. Κι έχω γνωρίσει πολύ καλά την Τουρκία, κι είναι καταπληκτικοί άνθρωποι. Είναι απίστευτοι άνθρωποι. Έχουν έναν ισχυρό ηγέτη».