Η ενεργειακή σκακιέρα, η SYRIANA και ο θερμός Ιανουάριος

Κινήσεις ολκής εκτελούνται πάνω και πέριξ της ενεργειακής σκακιέρας της Ευρώπης, καθώς η σημαντική εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο αυξάνει με τον Nord Stream II. Το γεγονός αυτό καθιστά, ιδιαίτερα τη Γερμανία, αρκετά δεκτική έναντι της Μόσχας, αλλά και της Άγκυρας, δεδομένου του σχεδίου για τον Turk Stream. Την ρωσο-τουρκική ενεργειακή περικύκλωση της ΕΕ έρχονται να ανατρέψουν οι νέοι ενεργειακοί πόροι της Ανατολικής Μεσογείου και ο αγωγός EastMed.

Ο EastMed έγινε μέσω του EastMed Act νόμος του αμερικανικού κράτους και υπογράφεται στις 2 Ιανουαρίου διακρατική συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ιταλίας. Οι κινήσεις μοιάζουν να αλλάζουν το σκηνικό και γι’ αυτό αναμένονται σφοδρές διπλωματικές και οικονομικές συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων παικτών. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι:

Πρώτον, η νέα συμφωνία επί της αρχής που πέτυχαν Ρωσία, Ουκρανία και ΕΕ για την μεταφορά φυσικού αερίου, καθώς η ισχύουσα συμφωνία λήγει στις 31.12.2019. Πρόκειται για κρίσιμη εξέλιξη, διότι στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν η διέλευση του ρωσικού αερίου μέσω Ουκρανίας οδήγησε σε διαμάχες που “πάγωσαν” την Ευρώπη. Η πρώτη ήταν το 2005, όταν η Ουκρανία είχε καταχραστεί το ρωσικό φυσικό αέριο για δική της χρήση. Και η δεύτερη ήταν το 2009, όταν η Ρωσία διέκοψε τις προμήθειες φυσικού αερίου, επειδή η Ουκρανία δεν πλήρωνε. Οι κρίσεις αυτές οδήγησαν ως γνωστόν στην κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Nord Stream II που θα συνδέσει απ’ ευθείας τη Ρωσία με τη Γερμανία.

Οι κυρώσεις των ΗΠΑ

Δεύτερον, η ρωσική GazProm έχει ήδη καταποντίσει περί τα 1200 χλμ αγωγού στη Βαλτική και απομένουν άλλα 200 για να παραδοθεί αέριο στη Γερμανία, κάτι που θα γίνει μάλλον σύντομα. Οι ΗΠΑ απειλούν με κυρώσεις γιατί δεν θέλουν την εξάρτηση της Ευρώπης (Γερμανίας) από το ρωσικό αέριο, διότι, όπως ισχυρίζονται η ενεργειακή εξάρτηση δημιουργεί και πολιτική εξάρτηση.

Ο πρόεδρος Τραμπ υπέγραψε νομοσχέδιο, το οποίο περιλαμβάνει προβλέψεις για την επιβολή κυρώσεων κατά εταιρειών που κατασκευάζουν τον αγωγό Nord Stream ΙΙ. Η Κομισιόν προωθεί τροπολογία για το φυσικό αέριο που ουσιαστικά αποβλέπει να είναι ανεξάρτητος ο διαχειριστής του αγωγού. Έτσι, δεν θα έχει η GazProm το πάνω χέρι. Θα έχουν πρόσβαση στο αέριο και τρίτα μέρη. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, πάντως, δήλωσε ότι τα σχέδια για την κατασκευή των αγωγών Nord Stream ΙΙ και Turk Stream θα υλοποιηθούν παρά τις αμερικανικές κυρώσεις, προσθέτοντας ότι η Ρωσία σχεδιάζει να αντιδράσει κατά των κυρώσεων αυτών.

Βόσπορος και EastMed

Τρίτον, με οικολογικό άλλοθι ο Ερντογάν βάζει διόδια στον Βόσπορο με το Istanbul Canal (Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης), αλλάζοντας σε κρίσιμο βαθμό τις οδεύσεις υγρών καυσίμων και ενισχύοντας έτσι την προοπτική του Turk Stream που θα διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα. Το έργο επενδυτικής δαπάνης 10 δισ. δολαρίων που είχε προαναγγελθεί πριν τρία χρόνια, φαίνεται πως αποκτά μείζονα γεωοικονομικό ρόλο, καθώς παρακάμπτει με έξυπνο τρόπο τη συνθήκη του Μοντρέ για τα Στενά.

Αυτή προβλέπει ότι τα εμπορικά πλοία έχουν ελεύθερη διέλευση στο Βόσπορο. Με την Διώρυγα θα δημιουργηθούν οικονομικά δικαιώματα διέλευσης, όπως συμβαίνει και στη διώρυγα του Σουέζ. Όσα πλοία δεν θέλουν να πληρώσουν, θα περιμένουν 15-20 μέρες στην ουρά για να περάσουν στο Αιγαίο. Ο σχεδιασμός είναι να κατασκευαστεί μέχρι το 2021 το 60% του έργου, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2025.

Τέταρτον, στις 21 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος Τραμπ εν πτήσει προς την Φλόριντα υπέγραψε τον προϋπολογισμό της γενικής κυβέρνησης (appropriations bill), γεγονός που θέτει εν ισχύ το EastMed Act. Στο νόμο για τον προϋπολογισμό της αμερικανικής Εθνικής Άμυνας, συμπεριλαμβάνονται επίσης η άρση του εμπάργκο όπλων στην Κύπρο και η απαγόρευση της παράδοσης των μαχητικών F-35 στην Τουρκία, λόγω της αγοράς των ρωσικών πυραύλων S-400. Βέβαια, η αμερικανική προεδρία εξέφρασε μια σειρά αντιρρήσεων που αναφέρονται μάλλον στην διαμάχη του Τραμπ με το Κογκρέσο.

Παράγοντας τριβής ο EastMed 

Σε κάθε περίπτωση ο αγωγός EastMed που φιλοδοξεί να φέρει το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη αποτελεί ένα νέο παράγοντα τριβής, καθώς θίγει τα ρωσικά και τουρκικά συμφέροντα. Οι ενεργειακοί πόροι της Ανατολικής Μεσογείου αποτελούν παίγνιο των μεγάλων παικτών. Η Ρωσία δεν θέλει να χάσει το ευρωπαϊκό μονοπώλιο, οι Αμερικανοί θέλουν να έχουν τον πρώτο λόγο στην περιοχή και οι γύρω χώρες κάτοχοι των πόρων βλέπουν την ευκαιρία τους.

Το πώς παίζεται το παιγνίδι σε τέτοια σκακιέρα το έδειξε με γλαφυρό ήδη από το 2005 η καταπληκτική ταινία SYRIANA με τον Τζορτζ Κλούνι και τον Ματ Ντέιμον. SYRIANA στην γλώσσα της διπλωματίας σημαίνει την αναπροσαρμογή των καταστάσεων και των συμφερόντων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η ταινία προσεγγίζει με ευρύτερη ματιά, το τι οδηγεί στο να προκαλούνται οι αναδιαμορφώσεις και οι ανακατατάξεις στην τόσο πλούσια σε υπέδαφος ζώνη (Γιώργος Ζερβόπουλος).

Το έργο μοιάζει να επαναλαμβάνεται στην πραγματικότητα. Έτσι, από την βεβαιότητα πως δεν θα υπάρξει θερμό επεισόδιο που εξέφραζε πριν λίγες μέρες το πρωθυπουργός, περάσαμε στα κυριακάτικα πρωτοσέλιδα φιλοκυβερνητικών εφημερίδων, με τον Μακρόν να φοβάται θερμό επεισόδιο και τα τέσσερα σενάρια για το πώς οι Τούρκοι θα επιχειρήσουν να γκριζάρουν τα νερά της ανατολικής ή και νότιας Κρήτης εντός του Ιανουαρίου…