Η εργαλειακή στρατηγική του Τραμπ στο Ουκρανικό

Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι ο στρατηγικός προσανατολισμός του Τραμπ παρέμενε σταθερός και στηρίζεται σε δύο βασικές στοχεύσεις για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ:

• Τη ρυμούλκηση της Ρωσίας προς τον δυτικό χώρο και την ανάσχεση της κινεζικής ισχύος.
• Τη διάσπαση του σχηματισμού Ρωσίας-Κίνας-Ιράν-Βόρειας Κορέας, που συγκροτεί τον Ανατολικό Συνασπισμό (άξονας παγκόσμιου Νότου).

Εάν η Ουάσινγκτον επιλέξει ευθεία σύγκρουση με τη Μόσχα, θα ακυρώσει το ίδιο της το γεωπολιτικό εγχείρημα. Για να μετακινηθεί η Ρωσία προς μια δυτικότερη τροχιά απαιτείται κίνητρο και το ουκρανικό μέτωπο λειτουργεί ακριβώς ως το βασικό εργαλείο αυτής της προσπάθειας. Το Κρεμλίνο πρέπει να θεωρήσει ότι διατηρεί έλεγχο στο πεδίο, διότι η Ουκρανία για τη Ρωσία αποτελεί ζήτημα ύπαρξης. Η απώλειά της θα σήμαινε στρατηγική περικύκλωση και ιστορική υποβάθμιση, στοιχείο που εξηγεί την αδιαπραγμάτευτη στάση της Μόσχας.

Ο Τραμπ γνωρίζει ότι καμία διευθέτηση δεν μπορεί να σταθεί χωρίς μια Ρωσία που νιώθει ασφαλής και με στοιχειώδη επιρροή στο μαλακό υπογάστριό της. Άρα συμπερασματικά, η Μόσχα θα προσέλθει σε διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ μόνο αν αντιληφθεί ότι δεν οδηγείται σε μακροχρόνια αποδυνάμωση. Γι’ αυτό το κίνητρο αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για κάθε ρεαλιστικό πλαίσιο συνεννόησης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η στάση του Τραμπ δεν συνιστά αλλαγή πορείας αλλά εργαλείο διαμόρφωσης συσχετισμών σε ένα διεθνές σύστημα που αναδιαμορφώνεται.

Γιατί καλλιεργήθηκε η εντύπωση αλλαγής στάσης;

Η εικόνα μεταστροφής οφείλεται σε δύο παράλληλες Πτυχές – εξελίξεις που λειτουργούν παραπλανητικά. Αφορούν αφενός τη συζήτηση για: Α) Τα οπλικά συστήματα, όπου οι δηλώσεις και οι κινήσεις της Ουάσινγκτον χρησιμοποιούνται συχνά ως εργαλείο πίεσης και διαμόρφωσης εντυπώσεων, και αφετέρου: Β) Τη διαπραγμάτευση, η οποία περιλαμβάνει τις διεργασίες που προετοιμάζουν το ουκρανικό τοπίο της επόμενης μέρας.

Σε αυτό το πλαίσιο ο δημόσιος λόγος, οι αναφορές σε νέες αποστολές οπλισμού ή οι συζητήσεις για μελλοντικές ρυθμίσεις λειτουργούν περισσότερο ως μέσα διαπραγματευτικής χειραγώγησης παρά ως πραγματική αλλαγή στρατηγικής. Αυτές οι δύο πτυχές δημιουργούν την εντύπωση αλλαγής γραμμής, όμως εντάσσονται στον ίδιο στρατηγικό σχεδιασμό. Θα εξεταστούν αναλυτικά στα επόμενα σημεία ώστε να καταστεί σαφές πώς αλληλοσυνδέονται και πώς επηρεάζουν τη συνολική αμερικανική προσέγγιση.

Πτυχή πρώτη-Οπλικά Συστήματα

Ο Τραμπ επιτρέπει την πώληση όπλων στην Ουκρανία, αλλά όχι για τους λόγους που νομίζουν πολλοί αλλά:

1. Για να συμμαζέψει τα δημόσια οικονομικά των Ηνωμένων Πολιτειών μέσα από τις τεράστιες ροές της αμυντικής βιομηχανίας.
2. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας τρία ανοικτά μέτωπα σε εσωτερικό, περιφερειακό και εξωτερικό επίπεδο, επιδιώκουν να εξευμενίσουν την αμερικανική πολεμική βιομηχανία, διατηρώντας σταθερές ροές οπλικών πωλήσεων υπό όρους που ελέγχει ο Τραμπ τόσο στην Ουκρανία όσο και προς αποδέκτες πέραν αυτής.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέτωπα που καλείται να διαχειριστεί η Ουάσινγκτον διαμορφώνονται ως εξής:

• Το ευρωπαϊκό μέτωπο

Ένα μέρος των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων κινείται με διάθεση αμφισβήτησης απέναντι στον Τραμπ, καθώς παραμένουν πολιτικά ευθυγραμμισμένες με τον προηγούμενο αμερικανικό προσανατολισμό. Η στάση τους μεταφράζεται σε συστηματική προσπάθεια να υπονομεύσουν την αξιοπιστία της τρέχουσας αμερικανικής ηγεσίας και να αναδείξουν τα όρια της πολιτικής του.

• Το δυτικό ημισφαίριο

Η Ουάσινγκτον επιδιώκει να εδραιώσει εκ νέου τον έλεγχο στις χώρες που συνιστούν τον πυρήνα της άμεσης ζώνης ασφαλείας της. Από το Μεξικό και τον Παναμά έως την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τον Καναδά και τη Γροιλανδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι η αμερικανική ήπειρος παραμένει γεωπολιτικά συμπαγής και χωρίς εξωτερικές παρεμβολές.

• Ο θεσμικός διχασμός

Στο εσωτερικό επίπεδο η αμερικανική πολιτική σκηνή παραμένει βαθιά πολωμένη. Κύκλοι που πρόσκεινται στους Δημοκρατικούς επιδρούν ανασχετικά στη λειτουργία κρίσιμων θεσμών και δημιουργούν περιβάλλον όπου η ομοιογενής άσκηση πολιτικής καθίσταται δυσκολότερη.

• Η κοινωνική ρήξη

Στην κοινή γνώμη επικρατεί έντονη πόλωση που διαβρώνει την κοινωνική συνοχή και μειώνει τη δυνατότητα της χώρας να κινηθεί με ενιαία στρατηγική βούληση. Η διάσπαση αυτή περιορίζει την ικανότητα της Ουάσινγκτον να προβάλλει συνεκτική ισχύ στο διεθνές σύστημα.

• Η μετατόπιση της Ρωσίας προς τον δυτικό χώρο

Η Ουάσινγκτον θεωρεί κρίσιμη τη χαλάρωση της ρωσοκινεζικής σύμπραξης. Μια Ρωσία που προσεγγίζει τη Δύση μειώνει το στρατηγικό βάθος του Πεκίνου και περιορίζει τη δυνατότητα του σινορωσικού άξονα να λειτουργήσει ως ενιαίο αντίβαρο.

• Ο έλεγχος των κρατών της Γκρίζας Ζώνης (swing states)

Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να επηρεάσουν τα κράτη που κινούνται ανάμεσα στους δύο πόλους ισχύος και δεν έχουν ενταχθεί σε σταθερό στρατηγικό στρατόπεδο. Ινδία, Τουρκία και Σαουδική Αραβία διαμορφώνουν συχνά την τελική κατεύθυνση της παγκόσμιας ισορροπίας και αποτελούν κρίσιμες μεταβλητές για το νέο διεθνές σύστημα.

Η ανάσχεση της κινεζικής ανόδου

Η Κίνα αμφισβητεί ευθέως την αμερικανική πρωτοκαθεδρία σε τεχνολογία, οικονομία και έλεγχο ζωτικών γεωστρατηγικών κόμβων. Η Ουάσινγκτον αντιμετωπίζει το Πεκίνο ως τον κύριο ανταγωνιστή της και διαμορφώνει την εξωτερική της πολιτική με γνώμονα τον περιορισμό της κινεζικής επιρροής:

1. Επειδή με αυτήν τη στάση αποφεύγει να παρουσιαστεί ως αδύναμος ή ως ηγέτης που τελεί υπό την επιρροή της Μόσχας, κατηγορία που του προσάπτεται συχνά από τους πολιτικούς του αντιπάλους.
2. Γιατί κρατά ανοιχτό το κανάλι επικοινωνίας με τις ευρωπαϊκές ηγεσίες, δείχνοντας ότι εξακολουθεί να στηρίζει τη συμμαχία, έστω και με τους δικούς του όρους.

Με απλά λόγια ο Τραμπ εγκρίνει την πώληση οπλικών συστημάτων όχι με στόχο μια ουκρανική νίκη αλλά για να ενισχύσει το διαπραγματευτικό του αποτύπωμα. Η στάση του δεν είναι αντιφατική. Αποτελεί πολυεπίπεδη στρατηγική που χρησιμοποιεί το στρατιωτικό πεδίο ως μέσο πίεσης και όχι ως αυτοσκοπό. Στο επόμενο μέρος η ανάλυση περνά στη δεύτερη πτυχή της τακτικής του, δηλαδή τη διαπραγμάτευση με τη Μόσχα, όπου αναδεικνύεται η ουσία της αμερικανικής προσέγγισης στο ουκρανικό.

Σχέδιο Τραμπ για την διαπραγμάτευση

Η Ουκρανία δεν αποτελεί για την Ουάσινγκτον αυτοτελές ζήτημα, αλλά στρατηγικό περιουσιακό στοιχείο που πρέπει να διατηρεί επαρκή λειτουργικότητα. Η τρέχουσα πολιτική του Τραμπ στηρίζεται στην κλασική αρχή της μόχλευσης ισχύος στο πλαίσιο της υψηλής στρατηγικής . Η ύπαρξη ενός τρίτου παράγοντα δεν αποσκοπεί στην απόλυτη επικράτηση, αλλά στη μεγιστοποίηση της διαπραγματευτικής αξίας των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η κατάρρευση του ουκρανικού μετώπου, και κατ’ επέκταση του κράτους, θα επέτρεπε στη Μόσχα να επιβάλει μονομερώς τετελεσμένα χωρίς να έχει ανάγκη από κανενός είδους συμβιβασμό. Αντίθετα η επιβίωση μιας έστω περιορισμένης ουκρανικής οντότητας υπό δυτικό έλεγχο προσφέρει στην Ουάσινγκτον καθοριστικό μοχλό πίεσης με το εξής μήνυμα. “Ως Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτω πολιτικό και στρατηγικό έλεγχο επί του υπολειπόμενου ουκρανικού χώρου. Η σταθεροποίηση των κεκτημένων σου προϋποθέτει τη συμμετοχή μου στον μεταπολεμικό καταμερισμό πόρων και ενεργειακών ροών. Διαφορετικά κλιμακώνω στο πεδίο”.

Σε τελική ανάλυση από τα πιο πάνω προκύπτει ότι η υποστήριξη του Τραμπ προς το Κίεβο δεν έχει ιδεολογικό ή αξιακό υπόβαθρο. Είναι καθαρά εργαλειακή και στοχεύει στη διατήρηση ενός διαπραγματευτικού υπολείμματος που καθιστά αναγκαία την αμερικανική μεσολάβηση και διασφαλίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν αναπόφευκτος παράγοντας στη διαδικασία επίλυσης.

Η διαχείριση του ουκρανικού από τη διοίκηση Μπάιντεν έχει δημιουργήσει περιβάλλον υψηλού ρίσκου. Οι αβεβαιότητες, η κόπωση της Ευρώπης και η διεύρυνση των μετώπων διαμορφώνουν μια πολυπλοκότητα που απαιτεί προσοχή από τη νέα αμερικανική ηγεσία. Ο Τραμπ καλείται να κινηθεί μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Ο παρορμητισμός του και τα πολλαπλά μέτωπα που αντιμετωπίζει σε εσωτερικό και διεθνές επίπεδο καθιστούν πιθανή την υπεραντίδραση ή τον λανθασμένο υπολογισμό. Σε αυτό το σημείο η ανάλυση μετατοπίζεται στη Μόσχα. Η δυναμική της αμερικανικής στρατηγικής έχει νόημα μόνο αν εξεταστεί πώς την αντιλαμβάνεται το Κρεμλίνο και τι κίνητρο διαθέτει ο Πούτιν για μια δυτικότερη τροχιά.

Από την πλευρά της Ρωσίας, το ερώτημα είναι κρίσιμο. Υπάρχει λόγος για μια τέτοια στροφή και ποιο όφελος θα μπορούσε να αποκομίσει η Μόσχα;