Η Ευρώπη μεταξύ σφύρας και άκμονος – Διαζύγιο από τις ΗΠΑ;

Η Ευρώπη ταλανίζεται τις τελευταίες εβδομάδες από μια αλληλουχία κρίσιμων γεγονότων, πέρα από τη νέα φάση του πολέμου στην Ουκρανία, τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, καθώς και τη διογκούμενη κοινωνική δυσφορία. Τα γεγονότα αυτά, άλλα εμφανή, άλλα αφανή, θα έχουν τις συνέπειές τους και τη συνέχειά τους. Ενδεχομένως δε, να κρύβουν ανατρεπτικές δυναμικές. Είναι βέβαιο πως τα μοτίβα των δεδομένων κρύβουν δυναμικά συστήματα, με την Ευρώπη να είναι μεταξύ σφύρας και άκμονος…

Αναφερθήκαμε στο προηγούμενο κείμενό μας “Τα αμερικάνικα επιτόκια ως πολλαπλασιαστής της κρίσης” και στις επιπτώσεις της συνεχούς αύξησής τους στην αμερικάνικη και κυρίως στην ευρωπαϊκή οικονομία. Ορισμένοι βλέπουν να ανεβαίνουν στις πέντε μονάδες κι άλλοι θεωρούν πως για να πολεμήσεις ένα πληθωρισμό του 8% τα επιτόκια πρέπει να είναι στο 9%. Ούτως ή άλλως, η μόχλευση της ανόδου του δολαρίου μέσω των επιτοκίων ενεργοποιεί ένα φαύλο κύκλο που οδηγεί στην ύφεση και σε πολιτικοκοινωνικές κρίσεις, όπως φάνηκε ήδη στη Βρετανία, την Ιταλία και τη Γαλλία. Επισημάναμε επίσης τις ευρωπαϊκές αντιδράσεις σε αυτή την πολιτική των ΗΠΑ που θέτουν σε αθέμιτο ανταγωνισμό το διατλαντικό εμπόριο.

Σε αυτό το περιβάλλον του καλπάζοντος πληθωρισμού και της επερχόμενης ύφεσης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν κατάφεραν να πείσουν τους πολίτες της ΕΕ ότι στέκονται στο ύψος των περιστάσεων. Το nein σε όλα της Γερμανίας και σε κάθε προσπάθεια να υπάρξει μια κοινή λύση για το ενεργειακό και στον έλεγχο του κόστος του από τη Σύνοδο Κορυφής, κατέληξε σε ένα συμβιβασμό.

Ο συμβιβασμός μάλλον μοιάζει με οδικό χάρτη, αφού παρέπεμψε πάλι στην Κομισιόν τις λεπτομέρειες, καθυστερώντας εκ νέου αποφάσεις που ούτως ή άλλως θα εφαρμοστούν το 2024. Κατά την Φον Ντερ Λάιεν συμφώνησαν σε κοινή αγορά φυσικού αερίου(;), να επιτρέψουν σε εταιρείες να συγκροτούν κονσόρτσιουμ για να αυξήσουν την δύναμη της αγοράς ενέργειας, καθώς και ότι το 15% των αποθεμάτων φυσικού αερίου κάθε χώρας να προέρχεται από κοινές αγορές, ενώ θα δημιουργηθεί νέος δείκτης για τις τιμές του φυσικού αερίου. Συν 40 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης που δεν ξέρουμε αν θα είναι δάνεια ή επιδοτήσεις και ποιοι θα τα πάρουν για να καταλήξουν στις αγορές. Το πακέτο είναι σαφές πως επιχειρεί να μη βάλει χέρι στις “αγορές”.

Ο γαλλογερμανικός ανταγωνισμός

Κατά τα άλλα εκείνο που παίζει τώρα είναι η κατάργηση του βέτο στις αποφάσεις. Έτσι, οραματίζονται οι ισχυροί το μέλλον της ΕΕ, αλλά θα χρειαστούν πολλοί συμβιβασμοί από την πλευρά των μεγάλων για να αποδεχθούν οι μικροί και οι μεσαίοι την κατάργηση της ομοφωνίας. Το κρατάμε κι αυτό. Ο γαλλογερμανικός άξονας που αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη τις τελευταίες δεκαετίες για την ΕΕ έχει εισέλθει σε κρίση. Το πακέτο το 200 δισ. ευρώ για την στήριξη της γερμανικής βιομηχανίας και κατανάλωσης, τα 100 δισ. ευρώ για να δημιουργηθεί ο ισχυρότερος στρατός της Ευρώπης και γενικά η περιφρόνηση του Βερολίνου στην κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων προκαλεί μείζονες ανησυχίες στο Παρίσι και στους υπόλοιπους Ευρωπαίους.

Η ματαίωση της κοινής συνεδρίασης των Υπουργικών Συμβουλίων των δύο χωρών με την περιπαιχτική δήλωση «θέλουμε να κάνουμε διακοπές με τα παιδιά μας» δεν μπορεί να κρύψει τις βασικές διαφωνίες τους στο ενεργειακό και την άμυνα. Το γεύμα Μακρόν-Σολτς δεν έφερε αποτελέσματα και η αντιπαλότητα συνεχίζεται από τους “διαπραγματευτές” τους κεκλεισμένων θυρών.

Πάντως, φάνηκε για μία ακόμη φορά ότι η Γερμανία τραβάει το δικό της μονοπάτι και προσπαθεί να διατηρήσει τα κεκτημένα της “γερμανικής Ευρώπης”. Όμως, τόσο η διαχείριση της πανδημίας, όσο και το ενεργειακό έχουν αλλάξει την στάση πολλών χωρών απέναντι στο γερμανικό dictat. Τόσο η Γαλλία, όσο και πολλές άλλες χώρες θεωρούν ότι ο γερμανικός ρόλος πρέπει να περιοριστεί αισθητά. Το συνόψισε σε προσωπική συνομιλία διευθυντικό στέλεχος της Κομισιόν: «το οι Γερμανοί μιλάνε και οι άλλοι ακούνε βαίνει προς το τέλος του».

Στο Βερολίνο βέβαια δαγκώνουν τα χείλη τους για να μείνουν ψύχραιμοι απέναντι στην αμερικανική τανάλια που σφίγγει όλο και πιο δυνατά την οικονομική και πολιτική αυτονομία της Γερμανίας, ειδικά μετά το σαμποτάζ στον αγωγό Nord Stream. Το ρήγμα που ενεργοποίησε η Ουάσιγκτον μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας, είναι πλέον βαθύ κι αν δεν αλλάξει κάτι ριζικά, θα παραμείνει έτσι για πολύ. Τώρα, ενεργοποιείται και το ρήγμα μεταξύ Γερμανίας και των υπολοίπων της ΕΕ, με στόχο την απογερμανοποίησή της και την ποδηγέτηση του Βερολίνου μέσα στο κοινοτικό πλαίσιο. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως η γερμανική επικυριαρχία μέσα στην ΕΕ θα μετριασθεί αισθητά.

Έξοδοι φυγής για το Βερολίνο

Το Βερολίνο δεν λέει κουβέντα, αλλά ξέρει σαφώς τι παίζεται. Επιχειρεί τρία πράγματα: Να δείξει υποταγή στην Ουάσιγκτον, “γαυγίζοντας” στη Μόσχα, να ανοίξει κάποια έξοδο ασφαλείας προς την Κίνα και να αρπάξει μέσω του σχεδίου “τύπου Μάρσαλ” ό,τι μπορεί από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ουκρανίας την επόμενη μέρα. Ήδη με απόφαση Σολτς πουλήθηκε το 25% του λιμανιού του Αμβούργου στην κινέζικη Cosco που είναι κίνηση-μήνυμα προς το Πεκίνο για τη συγκρότηση μιας στρατηγικής εμπορικής-οικονομικής σχέσης.

Σε ό,τι αφορά την Ουκρανία και τον πλούτο της, η Γερμανία έχει επίσης στρατηγική στόχευση από το 2014, όταν γερμανικές ΜΚΟ έπαιξαν κρίσιμο ρόλο, αλλά μετά η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών Νούλαντ τους πέταξε έξω από το παιγνίδι. Η επίσκεψη του προέδρου Σταϊνμάιερ στο Κίεβο και η “μάζωξη” του Βερολίνου για την επόμενη μέρα της Ουκρανίας επιβεβαιώνουν την στρατηγική στόχευση. Αυτές οι δύο κινήσεις θα εκνευρίσουν τους Αμερικανούς που τώρα είναι εστιασμένοι στις ενδιάμεσες εκλογές της 8ης Νοεμβρίου, αλλά αργά ή γρήγορα θα αντιδράσουν.

Μετά από πολυετή άρνηση της Γερμανίας σε κάθε προσπάθεια διεύρυνσης και εκδημοκρατισμού των κοινοτικών λειτουργιών που θα μπορούσαν να περιορίσουν την επικυριαρχία της σε όλες τις αποφάσεις, επικυριαρχία που πέτυχε μέσω της κατασκευής του ευρώ και του συμφώνου δημοσιονομικής πειθαρχίας, φαίνεται πως το Βερολίνου –έστω και για τακτικούς λόγους0150 βάζει λίγο νερό στο κρασί του.

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση

Μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας και καχυποψίας, στην αρχή του Οκτωβρίου στην Πράγα πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια σύνοδος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (EPC), πνευματικό τέκνο του προέδρου Μακρόν που συγκέντρωσε 44 ευρωπαϊκές χώρες, τους 27 της ΕΕ, τη Βρετανία και 16 άλλες ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας. Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσει κανείς εάν πρόκειται για μηχανισμό συντήρησης της ευρωενωσιακής προοπτικής των δυτικών Βαλκανίων, των χωρών του Καυκάσου και λοιπών, ή απλώς για ένα υπό εκκόλαψη σύστημα της Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων ή ένα φόρουμ αναζήτησης μιας νέας τάξης χωρίς τη Ρωσία, όπως είπε ο Μπορέλ.

Σίγουρα είναι μια προσπάθεια του Μακρόν να κρατήσει ζωντανή την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης, έστω και με μηχανική υποστήριξη. Σημασία βέβαια έχει τι σκέφτονται οι Αμερικάνοι για το εγχείρημα, αν τους βολεύει και κυρίως πώς τους βολεύει. Όπως επισημάναμε στο προηγούμενο κείμενο, με ούριο άνεμο η νέα ισορροπία στις οικονομίες και στις τιμές (πληθωρισμός) θα χρειαστεί μία δεκαετία, όπως εικάζουν οι περισσότερες σοβαρές μελέτες.

Με αυτό ως δεδομένο, αλλά και με το κεφαλοκλείδωμα που υφίσταται η Ευρώπη από την αμερικάνικη πολιτική (ενεργειακή, οικονομική, αμυντική, γεωπολιτική κλπ) και κυρίως με την απόφαση Μπάιντεν να συντηρήσει με κάθε κόστος τη φθορά της Ρωσίας με τεράστιο κόστος για την ΕΕ, μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκή επιδίωξη για ειρήνη στην Ουκρανία; Δηλαδή, να επιδιωχθεί ένας συμβιβασμός Ουκρανίας-Ρωσίας και μια συμφωνία ασφαλείας ΕΕ-Ρωσίας. Κάτι τέτοιο όχι μόνο είναι ηθικά θεμιτό, αλλά θα λειτουργούσε και ως μοχλός απογαλακτισμού της Ευρώπης από τις ΗΠΑ.

Απογαλακτισμός από τις ΗΠΑ

Προφανώς, αυτό δεν το θέλουν οι Αμερικάνοι και θα το εμποδίσουν. Όχι μόνο γιατί θα σημάνει τη διάσπαση της Δύσης, αλλά γιατί μια συμφωνία ασφάλειας ΕΕ-Ρωσίας θα άλλαζε ριζικά τη γεωπολιτική σκακιέρα. Βέβαια, στο αμυντικό επίπεδο οι Αμερικανοί έχουν διαμορφώσει μία ζώνη ασφαλείας από την Ελλάδα μέχρι τις Βαλτικές και τη Φινλανδία που αποτελεί ταυτόχρονα και εμπόδιο στην “επαφή” Γερμανίας-Ρωσίας. Πάντως, δεν αποκλείεται υπό όρους κάποιες νέες ομάδες κρατών να επιδιώξουν σχετική αυτονομία στην Ευρώπη.

Οι Αμερικανοί θα προτιμήσουν την διάσπαση της ΕΕ παρά μια σύμπλευση ΕΕ-Ρωσίας. Θυμίζουμε πως έβλεπαν οι Αμερικάνοι την Ευρώπη πριν 32 χρόνια, όταν κατέρρεε το Ανατολικό Μπλοκ και πριν από το ευρώ. Πρόκειται για ένα χάρτη που είχε φτιάξει ο δημοσιογράφος και διπλωμάτης Edward Mortimer που περιλάμβανε τις ΗΠΑ τη Δυτική Ευρώπη (Ενωμένη Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία), την Κεντροευρωπαϊκή Ένωση (Mitteleuropa που θύμιζε την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία (Κροατία, Σλοβενία, Ρουμανία, Ελβετία, Αυστρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία).

Στον ίδιο χάρτη βλέπουμε τη Σκανδιναβική-Βαλτική Ένωση (Ισλανδία, Δανία, τις τρεις σκανδιναβικές, τις τρεις Βαλτικές χώρες συν το Καλίνινγκραντ-Καίνισμπεργκ). Νοτιότερα, βλέπουμε τη Βαλκανική Ένωση (με ηγετικό ρόλο της Ελλάδας, το υπόλοιπο της Γιουγκοσλαβίας, Αλβανία, Βουλγαρία, και Νότια Κύπρο), την Τουρκική Ένωση (Τουρκία χωρίς Κουρδιστάν, Αζερμπαϊτζάν, ιρανικό Αζερμπαϊτζάν, Βόρεια Κύπρος και Τουρκεστάν). Τέλος, την Καυκασιανή Ομοσπονδία (Αρμενία, Γεωργία, Ναγκόρνο Καραμπάχ) και την Σλαβική Ένωση (Ρωσία χωρίς Καλίνινγκραντ, Λευκορωσία και Ουκρανία).

Ο εν λόγω χάρτης έχει την γεωπολιτική και γεωοικονομική του εσωτερική λογική. Η Γερμανία χωρίς την Mitteleuropa, η Ρωσία χωρίς Καλίνινγκραντ, η Τουρκία κουτσουρεμένη κλπ. Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης μοιάζει αδύνατη και προφανώς δεν είναι η πρώτη επιλογή των Ευρωπαίων ή μάλλον των ηγεσιών τους. Παρ΄ όλα αυτά, η συγκυρία προσφέρει αρκετές αφορμές, ενδεχομένως και ευκαιρίες, για ένα τέτοιο εγχείρημα. Ο χρόνος θα δείξει.