Η καραμπόλα του Πούτιν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Γράφουν ο Ζαχαρίας Μίχας και ο Σωτήρης Δημόπουλος

Περίεργα πράγματα συμβαίνουν στην Υπερκαυκασία, όπου η Μόσχα έδειχνε μέχρι χθες να παρακολουθεί τις εξελίξεις μουδιασμένη, χωρίς να αντιδρά. Η κατάσταση ήταν ανεξήγητη, με αποτέλεσμα να αναρωτιέται κανείς εάν υπήρχε ιδιαίτερος λόγος για τη στάση του Κρεμλίνου, η οποία ήταν ασύμβατη με την εικόνα που μας έχει συνηθίσει.

Ωστόσο, η σύναψη της τριμερούς συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, με τον αζέρικο στρατό να προελαύνει προς την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, δημιουργεί ένα νέο τοπίο, εφόσον τα πράγματα μείνουν ως έχουν. Πριν γίνει γνωστή η συμφωνία, σημειώθηκαν δύο πολύ σημαντικά γεγονότα:

• Πρώτον, η κατάληψη της δεύτερης σημαντικότερης πόλης του Ναγκόρνο Καραμπάχ, της Σούσι, που βρίσκεται στο στρατηγικότερο σημείο του μη αναγνωρισμένου αρμενικού κρατιδίου. Κατάληψη, η οποία ουσιαστικά προμήνυε και την κατάληψη και της πρωτεύουσας Στεπανακέρτ.
• Δεύτερο, η κατάρριψη ρωσικού ελικοπτέρου από πυρά που προήλθαν από την περιοχή του Ναχιτσεβάν, στα δυτικά της Αρμενίας. Το Αζερμπαϊτζάν ανέλαβε την ευθύνη, κάνοντας λόγο για φόβο προβοκάτσιας από τους Αρμένιους. Ωστόσο, τα σενάρια είναι αρκετά… Η ουσία είναι, όμως, αυτή καθαυτή η κατάρριψη του Mi-24 των ρωσικών δυνάμεων που σταθμεύουν στην Αρμενία.

Όλο το προηγούμενο διάστημα, η στάση της Μόσχας στη σύγκρουση του Ναγκόρνο Καραμπάχ είχε προκαλέσει αμηχανία στους αναλυτές, ακόμα και στους Ρώσους. Φαινόταν σαν αδυναμία να παίζει ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ των αντιτιθέμενων μερών στο μαλακό υπογάστριο της. Φαινόταν, επίσης, και σαν προσπάθεια να μην έλθει σε ευθεία αντιπαράθεση με την Τουρκία και ευρύτερα με το Ισλάμ. Οι μέχρι τώρα ρωσικές παρεμβάσεις για ειρήνευση έπεφταν στο κενό, λόγω της τουρκικής υποδαύλισης του πολέμου.

Λαμβάνοντας υπόψη την αζέρικη προέλαση, ενισχυμένη με χιλιάδες τζιχαντιστές και Τούρκους αξιωματικούς, σύντομα η Ρωσία θα βρισκόταν αντιμέτωπη με την απειλή το Αζερμπαϊτζάν να δημιουργήσει ένα είδος κρατικής ενότητας με την Τουρκία, ακόμη και να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αν η Άγκυρα επιθυμούσε ή αναγκαζόταν να στρίψει δυτικά. Το σενάριο αυτό θα ήταν καταστροφή για τη ρωσική εξωτερική πολιτική στην Υπερκαυκασία και την Κεντρική Ασία. Εκτός των άλλων, θα ασκούσε καταλυτική επιρροή στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των δύο αυτών περιοχών.

Πούτιν και εκεχειρία

Τη νύχτα της Δευτέρας, ωστόσο, η εικόνα άλλαξε άρδην. Η Μόσχα ανακοίνωσε συμφωνία για το Ναγκόρνο Καραμπάχ με δική της μεσολάβηση. Δικά της στρατεύματα, που ήδη έχουν μεταφερθεί στην περιοχή, θα επιτηρούν την τήρηση των συμφωνηθέντων. Στο Αζερμπαϊτζάν περνούν όλες οι περιοχές που έχουν καταλάβει, συμπεριλαμβανομένης της Σούσι, καθώς και οι επτά επαρχίες που αποτελούσαν τη λεγόμενη ζώνη ασφαλείας. Στο Αρτσάχ μένουν μόνον τα μη καταληφθέντα εδάφη, με την πρωτεύουσα Στεπανακέρτ, καθώς και μια ζώνη 5 χλμ που θα συνδέει το Ερεβάν με το Καραμπάχ. Ταυτόχρονα βέβαια θα ανοίξει και διάδρομος επικοινωνίας Αζερμπαϊτζάν-Ναχιτσεβάν.

Όπως ήταν φυσικό στην Αρμενία ξέσπασε τεράστιο κύμα οργής και αγανάκτησης κατά της φιλοδυτικής κυβέρνησης, η οποία έχει οπωσδήποτε ευθύνες για την τραγική κατάληξη του πολέμου. Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο Πασινιάν δεν μπορεί να σταθεί στην εξουσία κι ότι θα υπάρξουν θυελλώδεις ανακατατάξεις. Ωστόσο, η πραγματικότητα δεν επιτρέπει στους οπαδούς της συνέχισης του πολέμου να πετύχουν τον στόχο τους.

Αντιθέτως, είναι πολύ πιθανό ένα τμήμα της κοινωνίας να στραφεί κατά της Ρωσίας γιατί δεν προστάτευσε τον αρμενικό χριστιανικό πληθυσμό. Παρ’ όλα αυτά, κανείς πέραν της Ρωσίας δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια ούτε του εναπομείναντος Ναγκόρνο Καραμπάχ, ούτε της ίδιας της Αρμενίας. Ως εκ τούτου, οι Αρμένιοι είναι υποχρεωμένοι να σκύψουν το κεφάλι και να γλύψουν τις πληγές τους για μια ακόμη φορά στην ιστορία τους.

Σύμφωνα με πληροφορίες που είχαν κυκλοφορήσει σε ανύποπτο χρόνο, επί διακυβερνήσεως Πασινιάν από τις αρμενικές ένοπλες δυνάμεις και μυστικές υπηρεσίες απομακρύνθηκαν πολλά στελέχη που είχαν σπουδάσει στη Μόσχα. Παράλληλα, η χώρα έκανε κάποια βήματα στη σχέση της με το ΝΑΤΟ, επενδύοντας και στις σχέσεις της με τη Γεωργία.

Ρωσική τιμωρία 

Η Μόσχα παρακολουθούσε τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Αρμενίας με έκδηλη δυσαρέσκεια και η τωρινή συμφωνία είναι και ένα είδος τιμωρίας των Αρμενίων, οι οποίοι με την επιλογή δυτικόφιλης κυβέρνησης έδειξαν πρόθεση απομάκρυνσης από τη Μόσχα. Οι εξελίξεις, λοιπόν, είναι και ένα μήνυμα ότι εάν η Αρμενία απομακρυνθεί από το ρωσικό άρμα, η εθνική της ασφάλεια θα κινδυνεύσει περαιτέρω. Οι Αρμένιοι θα έπρεπε να έχουν διδαχθεί από το πάθημα της Γεωργίας πριν αρκετά χρόνια.

Εκτός αυτού, ο πόλεμος ωθεί και τις δύο πλευρές να αγοράσουν ρωσικά σύγχρονα οπλικά συστήματα. Αυτό ισχύει ειδικά για την Αρμενία, η οποία διαπίστωσε με επώδυνο τρόπο τη μειονεξία της σ’ αυτό το επίπεδο. Η αγορά ρωσικών όπλων από το Αζερμπαϊτζάν προκαλεί φόβο στη Μόσχα, κυρίως λόγω των ιδιαίτερων σχέσεων του με το Ισραήλ. Οι Ρώσοι δεν θέλουν να διαρρεύσουν τεχνολογικά μυστικά. Πιθανός πελάτης είναι και το Ιράν, το οποίο έχει λόγους να διαβλέπει σε βάθος χρόνου προβλήματα με την αζέρικη μειονότητα που υπάρχει στην επικράτειά του.

Με τον χειρισμό της, η Μόσχα έδειξε καλό πρόσωπο στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς εντός και εκτός της Ρωσικής Ομοσπονδίας, καθώς δεν συντάχθηκε αυτόματα με τη χριστιανική Αρμενία εναντίον του μουσουλμανικού Αζερμπαϊτζάν και της συμμάχου του Τουρκίας. Ταυτόχρονα, επιβεβαίωσε και νομιμοποίησε την επιδιαιτητική της παρουσία σε μια κρίσιμη για την δική της ασφάλεια περιοχή. Μένει να φανεί εάν νομιμοποιείται η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας, καθώς δεν περιγράφεται στη συμφωνία.

Οπωσδήποτε, το ζήτημα της Τουρκίας δεν έχει κλείσει, γιατί όπως είπε ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Αλίεφ θα υπάρχουν και τουρκικά “ειρηνευτικά” στρατεύματα στο Αζερμπαϊτζάν. Αν αυτό επιτευχθεί θα είναι ένα ακόμη σημείο αναγκαστικής ισορροπίας μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Ο ρωσικός στρατός εντός του Αζερμπαϊτζάν, όμως, εμποδίζει τον Ερντογάν να παίξει αντιρωσικό ρόλο στην περιοχή, σε μια προσπάθεια να προσφέρει υπηρεσία στη Δύση, στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται με την εκλογή Μπάιντεν.

Παρά τη δικαιολογημένη σε έναν βαθμό οργή για την εγκατάλειψη των Αρμενίων, η Μόσχα δεν βγαίνει τελικά ζημιωμένη, παρότι η κατάσταση απέχει από το να θεωρηθεί ιδανική για τα συμφέροντά της. Γνωρίζει πως η ενεργοποίηση του τουρκικού παράγοντα στον Καύκασο θα προκαλέσει προβλήματα ασφαλείας, με την έννοια ότι νομοτελειακά θα επηρεάσουν αποσταθεροποιητικά τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς στην ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, δεδομένων των συνθηκών, αυτό που πέτυχε το Κρεμλίνο μπορεί να θεωρηθεί μη χείρον βέλτιστον.

Τέσσερα μέτωπα

Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να έχουμε υπόψη μας ότι η Ρωσία το τελευταίο διάστημα βρίσκεται αντιμέτωπη με σειρά σοβαρών προκλήσεων στον ζωτικό της χώρο. Προκλήσεις, που απειλούν την επιρροή της σ’ αυτόν. Συγκεκριμένα, η πίεση στην περιφέρεια αυξάνεται σε τουλάχιστον άλλα τέσσερα μέτωπα:

Το πρώτο είναι η Λευκορωσία, όπου οι κοινωνικές διαμαρτυρίες κατά του Λουκασένκο συνεχίζονται στην πλέον “αδελφική” προς τη Ρωσία χώρα, και ακόμη τίποτε δεν μπορεί να θεωρείται εξασφαλισμένο. Το πάθημα των Αρμενίων είναι και ένα μήνυμα προς τους Λευκορώσους.

Το δεύτερο, είναι η Κεντρική Ασία με επίκεντρο την Κιργιζία, όπου υπάρχει κενό εξουσίας, με πολλούς εξωγενείς και αντιρωσικούς παράγοντες να προσπαθούν να βάλουν τη σφραγίδα τους.

Το τρίτο είναι η εθνικιστική έξαρση στην Ουκρανία, που πριμοδοτείται και από τον πρόεδρο Ζελένσκι. Μετά την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν εναντίον του Ναγκόρνο Καραμπάχ γίνεται λόγος για επίθεση κατά του ελεγχόμενου από τους φιλορώσους Ντονμπάς και κυρίως της στρατηγικής πόλης Γκορλόβκα. Η χθεσινή συμφωνία, όμως, ίσως βάλει Ουκρανούς σε δεύτερες σκέψεις.

Το τέταρτο μέτωπο, όπου τα πράγματα δείχνουν να έχουν πάρει αντιρωσική πορεία, είναι στη Μολδαβία. Η ήττα της φιλορωσικής ηγεσίας του Ντοντόν θεωρείται από παρατηρητές δεδομένη, μετά την επίδοσή του στον πρώτο γύρο των εκλογών. Οριστικοποίηση της ήττας, θεωρείται πως μπορεί να ανοίξει το ζήτημα της Υπερδνειστερίας. Είναι φανερό ότι σε περίπτωση που χαθεί ο ρωσικός έλεγχος εκεί, είναι εξαιρετικά πιθανή η ένωση της περιοχής με τη Ρουμανία. Αυτό σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ θα κάνει ένα ακόμα βήμα, ερχόμενο πιο κοντά στα ρωσικά σύνορα.

Εν κατακλείδι, οι εξελίξεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όταν κατακάτσει η σκόνη των μαχών, θα δείξουν τα κέρδη που έχει η κάθε πλευρά, αν και τα κέρδη του Αζερμπαϊτζάν είναι αναμφισβήτητα, όπως αναμφισβήτητες είναι και οι απώλειες των Αρμενίων. Θα φανεί, όμως, αν από αυτήν την ιστορία η Μόσχα κέρδισε ή έχασε. Είναι εμφανές ότι ενισχύθηκε γεωστρατηγικά, αλλά και ότι έχασε σε ηθικό κύρος ως ορθόδοξη δύναμη.