Η Κριμαία και οι νεοοθωμανικές φιλοδοξίες της Τουρκίας

Ο τουρκικός νεο-οθωμανισμός είναι μια σύγχρονη ιδεολογία που χαρακτηρίζει την εξωτερική πολιτική του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αντικατοπτρίζοντας μια προσπάθεια να καταστήσει την Τουρκία μεγάλη περιφερειακή δύναμη. Ο Τούρκος πρόεδρος βλέπει επίσης την αναβίωση μιας οθωμανικής ταυτότητας ως ευκαιρία να ξεπεράσει τους κινδύνους που συνδέονται με την πιθανή αλλαγή των συνόρων στη Μέση Ανατολή και να εδραιώσει τη θέση της Τουρκίας στην περιοχή.

Ο Νεο-Οθωμανισμός συνιστά μια δραματική μετατόπιση από την παραδοσιακή τουρκική εξωτερική πολιτική του Κεμαλισμού. Η πρώτη σχετική μετακίνηση της τουρκικής πολιτικής μπορεί να εντοπισθεί στην κυβέρνηση Τουργκούτ Οζάλ στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η κεμαλική εξωτερική πολιτική συνήθως έκλινε προς τη Δύση, αποξενώνοντας εν μέρει την Τουρκία από τους γείτονές της.

Η στρατηγική σημασία της Κριμαίας

Η Τουρκία προς επίτευξη των νέο-οθωμανικών της σχεδιασμών, παρόλο που σέβεται μόνο τη δύναμη, εν τούτοις δεν ορρωδεί προ ουδενός, ακόμη και έναντι της Ρωσίας. Τα σχέδια της Άγκυρας να ελέγξει την Κριμαία, την Υπερκαυκασία και την Κεντρική Ασία, εάν η Ρωσία γίνει πιο αδύναμη, είναι ορατά. Η χερσόνησος της Κριμαίας, λόγω της θέσης της, είχε πάντα καίρια γεωγραφική και στρατηγική σημασία στη λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας. Εάν η Τουρκία ελέγχει τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, όποιος ελέγχει την Κριμαία, ουσιαστικά, ελέγχει τη Μαύρη Θάλασσα.

Υπήρξε μια μακρά περίοδος που η Οθωμανική Τουρκία κατείχε την Κριμαία και θεωρούσε τη Μαύρη Θάλασσα δική της «εσωτερική λίμνη». Αλλά η κατάσταση άλλαξε με την υπογραφή της Ειρήνης του Ιασίου το 1791, όταν η Τουρκία αποδέχθηκε την παραχώρηση της Κριμαίας στη Ρωσία. Ωστόσο, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και το σχηματισμό νέων ανεξάρτητων κρατών στον μετασοβιετικό χώρο, το ζήτημα της Κριμαίας ήλθε στο προσκήνιο, καθώς παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις ενδιαφέρονταν να αποδυναμώσουν τη Ρωσία και να μειώσουν την επιρροή της στη Μαύρη. Θάλασσα.

Αυτές τις επιδιώξεις ευνόησε η αυθαίρετη απόφαση του σοβιετικού πρωθυπουργού Νικήτα Χρουστσόφ, να αλλάξει το 1954 το διοικητικό καθεστώς της χερσονήσου της Κριμαίας σε αυτόνομο έδαφος, παραχωρώντας το στην Ουκρανική ΣΣΔ, χωρίς δημοψήφισμα και χωρίς να λάβει υπόψη τη γνώμη του τοπικού πληθυσμού. Παρόλα αυτά, η πόλη της Σεβαστούπολης και ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας παρέμειναν υπό τον έλεγχο της κεντρικής κυβέρνησης.

Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, η τότε ρωσική ηγεσία ατυχώς δεν ανησύχησε ιδιαίτερα για την τύχη της Κριμαίας και δεν απαίτησε από την ουκρανική κυβέρνηση την επιστροφή της υπό ρωσική κυριαρχία. Κατ’ αρχήν, ένα τέτοιο ζήτημα θα έπρεπε να είχε περιληφθεί ρητά στην ημερήσια διάταξη των συζητήσεων για τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Σε θετική κατάληξη, η Μόσχα σήμερα δεν θα είχε πολιτικές και νομικές συγκρούσεις με τον υπόλοιπο κόσμο.

Η Τουρκία κάνει μεγαλεπήβολα σχέδια

Από τότε που έχασε την Κριμαία, η Τουρκία πάντα προσβλέπει στην επαναφορά της χερσονήσου, υπό την επιρροή της. Προς αυτόν τον σκοπό προσπαθεί να εμφυσήσει στους Τατάρους της Κριμαίας, την ιδεολογία του παντουρκισμού. Στο παρελθόν οι προσπάθειες της Τουρκίας και της Γερμανίας να στρέψουν τους Τάταρους της Κριμαίας εναντίον της ΕΣΣΔ το 1944 κατέληξαν σε μαζική καταστολή και μαζική απέλαση των Τατάρων από τη χερσόνησο. Έκτοτε, η Άγκυρα προσπάθησε να χειραγωγήσει αυτή την τραγωδία κατηγορώντας τη Μόσχα για γενοκτονία.

Μετά τον Δεκέμβριο του 1991, η Τουρκία υποστήριξε την ενσωμάτωση της Κριμαίας στην Ουκρανία για δύο λόγους: Πρώτον λόγω της φιλοδυτικής και φιλονατοϊκής πορείας του Κιέβου και δεύτερον λόγω της διαφοράς ισχύος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Με άλλα λόγια, οι Τούρκοι υπολόγιζαν, ότι θα ήταν ευκολότερο κάποια στιγμή στο μέλλον να αποσπάσουν την Κριμαία από μια αδύναμη Ουκρανία, ώστε εν ευθέτω χρόνω να γίνει η Κριμαία τουρκική οντότητα.

Η Άγκυρα είχε την προσδοκία πως η πορεία του καθεστώτος του Κιέβου υπέρ της συμμαχίας του ΝΑΤΟ και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, θα οδηγούσε στην εκδίωξη του ρωσικού στόλου και του ρωσικού πληθυσμού από την Κριμαία, γεγονός που θα διευκόλυνε την Τουρκία, με τη βοήθεια της Ταταρική κοινότητας, να πετύχει τους σχεδιασμούς της. Ποιος ξέρει, ίσως το τουρκικό ναυτικό ήλπιζε ότι μια μέρα θα ήταν σε θέση να κάνει μια ναυτική απόβαση στις ακτές της Κριμαίας, όπως έκανε το 1974 στην Κύπρο…

Η προσάρτηση της Κριμαίας

Η κατάσταση σε σχέση με την Κριμαία άλλαξε ριζικά μετά την επανένωση της χερσονήσου με την Ρωσία, τον Μάρτιο του 2014. Η απόφαση αυτή ελήφθη μετά από δημοψήφισμα για το καθεστώς της περιοχής. Πάνω από το 95 τοις εκατό των κατοίκων της Κριμαίας ψήφισαν υπέρ του να γίνει η Δημοκρατία της Κριμαίας μέρος της Ρωσίας. Η Τουρκία δεν αποδέχτηκε τα αποτελέσματα αυτού του δημοψηφίσματος και τηρεί επίσημα τη θέση του Κιέβου, αναγνωρίζοντας την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας εντός των συνόρων της του 1991.

Παρά όμως την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη ρωσική ομοσπονδία, η Τουρκία επιμένει στο σχεδιασμό της, με ενέργειες όπως η υποστήριξη της διαδικασίας επιστροφής των Τατάρων της Κριμαίας στη χερσόνησο, η δημιουργία νέων εθνοτικών ΜΚΟ και θρησκευτικών ιδρυμάτων και η παροχή ανθρωπιστικής και οικονομικής βοήθειας στους Τατάρους που διέφυγαν του εκτοπισμού. Θεωρεί ακόμη, ότι η Κριμαία είναι μέρος της Ουκρανίας και ότι αυτό πρέπει να αποτελέσει τη βάση οποιασδήποτε συμφωνίας με τη Ρωσία.

Αυτή η θέση της Άγκυρας, για το απαράδεκτο της «προσάρτησης» της Κριμαίας και την ανάγκη αποκατάστασης της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και προστασίας των δικαιωμάτων των Τατάρων της Κριμαίας, δεν άλλαξε μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας. Η ευέλικτη τουρκική εξωτερική πολιτική, έχει κατορθώσει να συνδυάζει αυτήν την παρεμβατική πολιτική, με τον ρόλο της Τουρκίας ως μεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας; για την επίτευξη ειρηνικής επίλυσης της σύγκρουσης.

Οι Τάταροι εργαλείο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής

Η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει εμμονή με την αναζήτηση συγγενικών πληθυσμών από την Ευρώπη μέχρι και την Κίνα, όχι από ανθρωπιστικά κίνητρα αλλά για να τους χρησιμοποιεί για άσκηση επιρροής. Στο πλαίσιο αυτό, η Άγκυρα τάσσεται στο πλευρό των Τατάρων της Κριμαίας, τους οποίους βλέπει ως αυτόχθονα λαό. Οι Τούρκοι πολιτικοί χρησιμοποιούν όποια πλατφόρμα μπορούν για να υπενθυμίσουν στο κοινό τους, ότι οι Τάταροι της Κριμαίας είναι συγγενείς τους. «Η διασφάλιση της ασφάλειας και της ευημερίας των συμπατριωτών μας των Τατάρων της Κριμαίας, ενός από τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Κριμαίας, είναι μία από τις προτεραιότητές μας», δήλωσε ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ερντογάν.

Ο πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας, συμμερίζεται την άποψη: «Οι φίλοι και τα αδέρφια μας στην Κριμαία αποτελούν στην πραγματικότητα ένα μέρος του γεωγραφικού κέντρου της Τουρκίας. Παρακολουθούμε τα γεγονότα στην Κριμαία με πλήρη λεπτομέρεια. Θέλουμε επίσης να προστατεύσουμε τα δικαιώματα και τους νόμους των αδελφών μας στην Κριμαία». Αναρωτιέται κανείς πώς θα απαντούσε η Τουρκία εάν η Ρωσία της υπενθύμιζε τις διακρίσεις κατά των Κούρδων ή την τραγωδία της Γενοκτονίας των Αρμενίων και των Ελλήνων;

Η Τουρκία υποστήριξε ακόμη την πρωτοβουλία του Βολοντιμίρ Ζελένσκι να αναγνωρίσει τους Τάταρους της Κριμαίας ως αυτόχθονες πληθυσμούς της Ουκρανίας. Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο αρχηγός του καθεστώτος του Κιέβου διόρισε τον Ρουστέμ Ουμέροφ, Τάτάρο της Κριμαίας, ως Υπουργό Άμυνας μετά την αποχώρηση του Ολέκσιι Ρέζνικοφ. Φαίνεται ότι το Κίεβο συντόνισε αυτή τη στελέχωση με την Άγκυρα, καθώς μερικούς μήνες αργότερα άρχισαν να εφαρμόζονται νέα σχέδια για στρατιωτική συνεργασία Τουρκίας-Ουκρανίας.

Αυτά περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής UAV Bayraktar στην περιοχή του Κιέβου και σχέδια από το Κίεβο να αγοράσει το νέο τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος KAAN, μαζί με άλλα τουρκικά όπλα και εξοπλισμό.

Η Τουρκία σέβεται μόνο τη δύναμη. Τα σχέδια της Άγκυρας στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας το πιθανό να παραμείνουν στα όνειρα των Τούρκων αναθεωρητών, λόγω της αντίδρασης του ισχυρού βόρειου γείτονα. Εάν η Τουρκία έχει φιλοδοξίες στη ρωσική ακτή της Μαύρης Θάλασσας στην Κριμαία, η Ρωσία μπορεί επίσης να δείξει ότι έχει τα δικά της συμφέροντα στις θαλάσσιες ακτές της Τουρκίας επειδή, όπως καλά θα έκανε η Άγκυρα να θυμηθεί, το Καρς, το Αραράτ και η περιοχή Σουρμαλίν, ήταν παλαιότερα μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Και όχι μόνο το Καρς, στο κάτω-κάτω και το Βαν δεν είναι καθόλου τουρκική πόλη. Η Άγκυρα θα πρέπει να κατανοήσει ότι ο μεγαλοοϊδεατισμός της, υπερβαίνει τη δυναμική της στην παγκόσμια σκακιέρα και μπορεί να της κοστίσει ακριβά…