Η κρίση του ευρωπαϊκού αφηγήματος τροφοδοτεί τα εθνικά κινήματα

του Θοδωρή Καρναβά  – 

Είναι η πρώτη φορά εδώ και πολλές δεκαετίες που μια δυτικοευρωπαϊκή χώρα βιώνει εθνική κρίση με σοβαρό το ενδεχόμενο του διαμελισμού της. Το καταλανικό κίνημα ανεξαρτητοποίησης δεν είναι βέβαια σημερινό. Έχουν, όμως, σημασία για όλους (Ισπανούς και μη) οι λόγοι αναζωπύρωσής του το τελευταίο διάστημα. Και αυτό ανεξάρτητα από την τελική έκβαση της υπόθεσης.

Ο βασικός λόγος για τη σημερινή έξαρση του καταλανικού εθνικού-αποσχιστικού κινήματος δεν είναι μόνο η εθνική ιδιαιτερότητα της πλούσιας Καταλονίας, η οποία σε σημαντικό βαθμό είναι σεβαστή και κατοχυρωμένη. Ούτε είναι μόνο η δυσανάλογη οικονομική συνεισφορά της περιφέρειας στον ισπανικό προϋπολογισμό. Όλα τα προηγούμενα συγκροτούν το σταθερό υπόστρωμα, πάνω στο οποίο βασίζεται το εθνικό κίνημα. Δεν θα ήταν, όμως, ικανά από μόνα τους να του προσδώσουν το σημερινό δυναμισμό.

Ο βασικότερος λόγος για τη σημερινή έξαρση του καταλανικού κινήματος είναι το διογκούμενο έλλειμμα της ευρωπαϊκής ταυτότητας που διογκώνεται σε όλη την Ευρώπη. Όλα τα μεγάλα μεταπολεμικά αφηγήματα έχουν καταρρεύσει περισσότερο ή λιγότερο στη συνείδηση της κοινής γνώμης. Μαζί και το αφήγημα της ενωμένης ευημερούσας και ολοένα και πιο δημοκρατικής ΕΕ. Το ευρωπαϊκό μοντέλο του κοινωνικού κράτους αποδομείται συστηματικά, η ευρωπαϊκή ενοποίηση παραπαίει, η μεταναστευτική κρίση ουσιαστικά παραμένει ανεξέλεγκτη, με αποτέλεσμα στη συνείδηση των Ευρωπαίων να θίγεται ο πυρήνας της εμπεδωμένης για χρόνια ασφάλειάς τους.

Στροφή σε παραδοσιακές σταθερές

Ο Ευρωπαίος αισθάνεται αποστερημένος από τα βασικά ιδεολογικά, οικονομικά και κοινωνικά του στηρίγματα. Και όλα αυτά τη στιγμή που βομβαρδίζεται καθημερινά με χιλιάδες μηνύματα από τις παγκοσμιοποιημένες πηγές ενημέρωσης, που συχνά προκαλούν τις βασικές του αξίες. Έτσι, στρέφεται στη χειρότερη περίπτωση σε ακροδεξιά αφηγήματα και στην καλύτερη σε βασικές, παραδοσιακές σταθερές, όπως είναι η πολιτισμική ταυτότητά του. Η αναζωπύρωση εθνικών κινημάτων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Σκωτία, Λομβαρδία, Βαλωνία κλπ) δείχνει αυτή την τάση.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που μετά τη μικρασιατική καταστροφή υπήρξε εθνικά και πολιτισμικά ομοιογενής. Τα τελευταία χρόνια, όμως, δέχεται έντονες πιέσεις από τα αλλεπάλληλα και ανεξέλεγκτα μεταναστευτικά κύματα. Οι εξελίξεις αυτές συντελούνται με ανοιχτά τα εθνικά μας θέματα, η ασφαλής διαχείριση των οποίων απαιτεί τη διατήρηση της εθνικής και κοινωνικής συνοχής.

Καλό είναι να μην ξεχνούμε ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε μία ασταθή περιοχή, η οποία μαστίζεται από ενδοκρατικές διενέξεις (Τουρκία, Συρία, Ιράκ, Δυτικά Βαλκάνια). Διενέξεις, οι οποίες σε πολύ μεγάλο βαθμό, αν όχι αποκλειστικά, πηγάζουν και τροφοδοτούνται από εθνικές-πολιτισμικές αντιθέσεις.