Η μεγάλη μπλόφα του Ερντογάν και το τεστ του Βερολίνου

Το 2019 βγήκε για την Ελλάδα με τους χειρότερους οιωνούς, μετά την υπογραφή στις 27 Νοεμβρίου της τουρκολιβυκής συμφωνίας για τις ΑΟΖ. Το 2020 μπήκε με το αριστερό μετά τις εκρήξεις από τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Σουλεϊμανί. Τα αποκαΐδια έφτασαν από την Ουάσινγκτον μέχρι τη Μόσχα και το Πεκίνο. Για τις ζαλισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν μια ισχυρή βόμβα από χρόνια τοποθετημένη στις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν που δεν περίμενε κανείς να εκραγεί, τουλάχιστον με αυτόν τον τρόπο.

Έτσι μαζί με την επίσημη πλέον διεκδίκηση της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και την αυθαίρετη κατάσχεση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων (ελληνική ΑΟΖ), η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε εξελίξεις που μόλις δύο μήνες πριν δεν θα μπορούσε να σκεφτεί ο πιο ευφάνταστος αναλυτής διεθνών σχέσεων.

Η επέμβαση στη Λιβύη στη διάρκεια της “Αραβικής Άνοιξης”, που μάλλον βαρύς χειμώνας θα πρέπει να χαρακτηριστεί, διέλυσε τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ των τριών φυλών που απαρτίζουν τη Λιβύη. Μέχρι σήμερα μαίνεται ένας εμφύλιος, ο οποίος μόνον εμφύλιος δεν είναι. Συμμετέχουν εμφανώς ή υπογείως ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος, τα Εμιράτα, και ο παλαιός γνώριμος της περιοχής, η Τουρκία.

Η Ρωσία έχει εμπλακεί μέσω της ιδιωτικής εταιρείας Wagner, η οποία στρατολογεί Ρώσους μισθοφόρους για λογαριασμό του Χαφτάρ. Οι δυνάμεις του βρίσκονται στα πρόθυρα να καταλάβουν την Τρίπολη όπου βρίσκεται η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση Σάρατζ. Η Λιβύη δεν υπήρξε ποτέ ένα εθνικό κράτος με την έννοια που αποδίδουμε στον όρο. Είναι κράτος κατασκευασμένο από τον διεθνή παράγοντα, αποτελούμενο από φυλές, οι οποίες είχαν επαναστατήσει κατά της οθωμανικής κυριαρχίας και της ιταλικής αποικιοκρατίας.

Χτύπημα Ερντογάν

Πέραν όλων αυτών, σήμερα έχουμε όχι μόνον τη διαίρεση σε φυλές, αλλά και σε ισλαμικές σέκτες, οι οποίες έκαναν την εμφάνισή τους έντονα μετά την “Αραβική Άνοιξη”. Η Αλ Κάιντα, σαλαφιστές, το Ισλαμικό Κράτος και άλλες “δημοκρατικές δυνάμεις” διεκδίκησαν κομμάτι της πίτας. Η κυβέρνηση της Τρίπολης ιδεολογικά ακολουθεί τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αυτή την ιδεολογία ασπάζεται και ο Ερντογάν, ενώ ο Αιγύπτιος πρόεδρος Σίσι τη θεωρεί υπαρξιακή απειλή. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα.

Αυτή η εσωτερική κρίση του Ισλάμ αλλά και η αντιπαλότητα μεταξύ των μουσουλμανικών κρατών θα προκαλέσει νομοτελειακά την εσωτερική διάλυση της Τουρκίας. Ο Ερντογάν, όμως, αυτή τη στιγμή είχε διπλωματική επιτυχία. Παρεισέφρησε ως κύριος παίκτης στον λιβυκό εμφύλιο και στρέφεται εναντίον της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων για να έχει –μαζί με όλα τα άλλα– ένα διαπραγματευτικό χαρτί να παίξει με τον Πούτιν για το Ιντλίμπ στη Συρία.

Το ζήτημα του θύλακα αυτού είναι ζωτικής σημασίας για την Τουρκία:

• Πρώτον, διότι η κατάληψή του από τον Άσαντ συνεπάγεται μισό εκατομμύριο επιπλέον πρόσφυγες στην Τουρκία.
• Δεύτερον, διότι θα υποχωρήσουν 25.000 περίπου μαχητές της Αλ Κάιντα και άλλων ενόπλων ακραίων ισλαμιστικών ομάδων προς την Τουρκία.

Τι θα μπορούσε να κάνει με αυτούς; Έστειλε μερικούς στη Λιβύη για να στηρίξει το καθεστώς της Τρίπολης. Το έκανε γιατί η Τουρκία δεν έχει τα στρατιωτικά μέσα να διατηρήσει και να προφυλάξει τουρκικό στρατό στη Λιβύη. Οι αποστάσεις και οι ανάγκες σε εγκαταστάσεις, αεροδρόμια και ναυτικές δυνάμεις είναι πέραν των τουρκικών δυνατοτήτων. Έτσι, ο Ερντογάν, κάνοντας μια μπλόφα ολκής, πέτυχε με την αποστολή ανταρτών της Συρίας να πείσει τους “μεγάλους” πως μπορεί να παρέμβει αποφασιστικά στη Λιβύη.

Αδαής Γερμανία

Στόχος του Ερντογάν είναι να μην πέσει η κυβέρνηση της Τρίπολης. Θα το καταφέρει αν υπάρξει μια ανακωχή, με την οποίαν θα διασωθεί ο Σάρατζ. Γι’ αυτό και η αποτυχία στη Μόσχα ήταν χτύπημα για την Άγκυρα. Τώρα βρίσκει καταφύγιο στη Μέρκελ με τη Διάσκεψη του Βερολίνου. Ο Πούτιν μαζί με τον Ερντογάν θα βρίσκονται εκεί αναβαθμισμένοι μιας και εκεί θα βρίσκεται και ο Πομπέο.

Η Γερμανία, παντελώς αδαής και ανίκανη να παίξει εποικοδομητικό ρόλο σε τέτοια ζητήματα, έχει προφανώς χειραγωγηθεί από τον Πούτιν και τον Ερντογάν για να παίξει τον ρόλο του ειρηνοποιού, που η Μέρκελ λατρεύει να παίζει, όπως και τον ρόλο του “καλού Γερμανού” που θέλει να αποτινάξει το όνειδος του ναζισμού. Πολιτική, όμως, με κίνητρο την επανόρθωση κακών του παρελθόντος, άσχετων με το προς επίλυση πρόβλημα, είναι εξ ορισμού αποτυχημένη.

Η Μέρκελ αποκλείει την Ελλάδα για να μην τεθεί το ζήτημα της συμφωνίας Λιβύης-Τουρκίας. Γνωρίζει πως ο Ερντογάν δεν θα απεμπολήσει το κεκτημένο και έτσι η Γερμανία παραβιάζει το πνεύμα κοινοτισμού της ΕΕ και τα ίδια τα συμφέροντά της (τα σύνορα της Ελλάδος είναι σύνορα της ΕΕ) για να λύσει το ανεπίλυτο πρόβλημα της Λιβύης. Ο Έλληνας πρωθυπουργός ορθά δήλωσε πως θα υποβάλλει βέτο σε οποιαδήποτε απόφαση παρθεί στο Βερολίνο, η οποία δεν θα ακυρώνει τη συμφωνία Λιβύης-Τουρκίας. Εάν αυτό συμβεί θα είναι η πρώτη φορά μετά το 1932 όπου η Ελλάς θα προασπίσει με ουσιαστικά μέσα τα συμφέροντά της. Οψόμεθα.

Η εμφάνιση Χαφτάρ

Την ίδια στιγμή εμφανίστηκε ο Χαφτάρ στην Αθήνα για συνομιλίες. Γνωρίζουμε πως ο υπουργός Εξωτερικών υποσχέθηκε τη συμμετοχή ελληνικού στρατού σε δυνάμεις που θα εφαρμόσουν το εμπάργκο όπλων και την μεταφορά μισθοφόρων εκτός Λιβύης. Προφανώς, ο Χαφτάρ ήρθε να βολιδοσκοπήσει τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης και τι είδους βοήθεια μπορεί να του προσφέρει.

Η συμφωνία που πιθανόν θα υπογραφεί θα εμπεριέχει τους όρους μιας ανακωχής και δημιουργίας κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Βάσει της ιστορίας της Λιβύης αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί σε δύο μέρες, εκτός εάν οι δύο πλευρές υποχρεωθούν από Ρωσία, ΗΠΑ και ΕΕ να δεχτούν μια συμφωνία… Κάθε συμφωνία πρέπει να θεωρεί την Τουρκία απόβλητη από τη Λιβύη. Αυτό δεν πρόκειται να το δεχθεί ο Ερντογάν, εκτός αν πάρει σοβαρά ανταλλάγματα. Και αυτά δεν είναι παρά η ελληνική και κυπριακή ΑΟΖ. Δυστυχώς για την Ελλάδα οι προβλέψεις είναι αρνητικές.

Αν κανείς κατηγορήσει την κυβέρνηση Μητσοτάκη μπορεί να το κάνει, αφού πρώτα σαν λωτοφάγος έχει ξεχάσει όσα έχουν πράξει σε βάρος των εθνικών συμφερόντων οι κυβερνήσεις του πρόσφατου και απώτερου παρελθόντος. Όλα αυτά έχτισαν ένα βαρύ διπλωματικό ιστορικό, το οποίο οδηγεί τις ξένες κυβερνήσεις στο συμπέρασμα πως η Ελλάς θα υποχωρήσει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Τώρα πια η ανατροπή αυτής της αντίληψης είναι έργο ηράκλειο.

Βαρύ διπλωματικό ιστορικό

Ο Ερντογάν με τη ριψοκίνδυνη κίνησή του στο Λιβυκό έχει επιτύχει να γίνει πάλι διεθνής παίκτης, που συνομιλεί με Τραμπ και Πούτιν για “ειρήνη”. Παντού διακηρύσσει τη διάθεσή του να μοιράσει δίκαια όσα δεν είναι δικά του, δηλώνοντας ξεκάθαρα πως αν δεν γίνουν δεκτοί οι όροι του, ούτε οι άλλοι θα έχουν κάτι δικό τους. Δυστυχώς, το μεγάλο ατού της Τουρκίας είναι ο Τραμπ, ένας απρόβλεπτος, αδαής, και ασταθής πρόεδρος ο οποίος έχει αναπτύξει μια “ερωτική” σχέση με τον Ερντογάν για λόγους που πολλοί αποδίδουν σε οικονομικά συμφέροντα ή σε ψυχολογικούς λόγους.

Φοβάμαι όμως πως οι λόγοι αυτού του βρόμικου ρομάντζου είναι μάλλον η άγνοια, αλλά και η πλήρης αδυναμία των ΗΠΑ να σχεδιάσουν πολιτική στην περιοχή, δίχως να περιλαμβάνεται η Τουρκία στις “φίλιες” δυνάμεις. Κανείς στην Ουάσιγκτον δεν έχει φανταστεί την μετά-Τουρκία εποχή. Οι κίνδυνοι που υπάρχουν για την Τουρκία είναι οι εξής:

• Πρώτον, η διατάραξη των καλών της σχέσεων με τη Ρωσία. Πόσο ο Πούτιν θέλει να συμμετέχει στο παιγνίδι στη Λιβύη και με ποιους όρους; Συμπεριλαμβάνει την Τουρκία ή όχι; Θα μπορέσει να συμβιβάσει μια εκεχειρία στο Ιντλίμπ με μια απόσυρση της Τουρκίας από τη Λιβύη, με την προϋπόθεση να σωθεί ο Σάρατζ;
• Δεύτερον, ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των ΗΠΑ; Θα αφήσει ο Τραμπ το πεδίο ελεύθερο σε Ρωσία, Τουρκία και ΕΕ;
• Τρίτον, το μπλοκ Σαουδαραβία-Εμιράτα-Αίγυπτος πώς θα αντιδράσει; Υπάρχουν και χρήματα και ο αιγυπτιακός στρατός για να διατηρηθεί ένας εμφύλιος για πολλά χρόνια.
• Τέταρτον, είναι δυνατόν να αντέξει η τουρκική οικονομία μια τέτοια πολυέξοδη εξωτερική πολιτική σε βάθος χρόνου; Οι πιθανότητες είναι ελάχιστες.

Το ρωσικό πρόβλημα

Όλοι υμνούν τις επιτυχίες του Πούτιν στη Μέση Ανατολή σε βάρος των ΗΠΑ. Και πράγματι υπάρχουν επιτυχίες. Έχει πετύχει να εμπλακεί σε όλα τα ζητήματα με την φήμη αποτελεσματικού παίκτη. Αλλά όλες του οι εμπλοκές είναι ανολοκλήρωτες. Ο εμφύλιος στη Συρία έχει τελειώσει, αλλά η χώρα είναι ερείπια. Οι πρόσφατες αμερικανικές κυρώσεις δεν επιτρέπουν οικονομικές και επιχειρηματικές σχέσεις της με τον έξω κόσμο. Τα έξι εκατομμύρια πρόσφυγες είναι ακόμη εκτός της χώρας. Τί μπορεί να κάνει η Ρωσία για να αποκαταστήσει εν μέρει έστω, μια λειτουργική κρατική οντότητα; Πολύ λίγα και προς το παρόν δεν φαίνεται κανένας τέτοιος σχεδιασμός.

Ο Πούτιν παίζει το μεγάλο παιγνίδι, να αποσπάσει την Τουρκία από τη Δύση. Είναι ένα παιγνίδι δύσκολο, αλλά στρατηγικά ιστορικό, αν πετύχει. Ο στόχος όμως αυτός έχει γίνει δύσκολος, γιατί ο Ερντογάν δεν είναι εύκολος “πελάτης”. Έχει τη δική του ατζέντα, η οποία δεν εξυπηρετεί πάντα τον Πούτιν. Θεωρώ πως το παιγνίδι αυτό δεν θα πετύχει. Η ρωσική πολιτική δεν φαίνεται αποτελεσματική.

Ο Ερντογάν κινείται αυτόνομα. Θα πάρει ό,τι θέλει από τη Δύση και θα παραμείνει ένας “σύμμαχος” της με δική του ατζέντα και οράματα. Γνωρίζει πως πίσω από όλα υπάρχει ο παράγων Κίνα και το σχέδιο της Ευρασίας. Γι’ αυτό θέλει να μπορεί να συνομιλεί με την Ανατολή, αν θέλει να παραμείνει ο ισχυρός παίκτης που πιστεύει πως η ιστορία τον έταξε να είναι.