Η Μέση Ανατολή διολισθαίνει σε “πλήρη πόλεμο”

Σε τεντωμένο σκοινί είναι πλέον η ειρήνη στην Μέση Ανατολή. Η μία πτυχή είναι το λουτρό αίματος στη Γάζα, με το οποίο ο ισραηλινός στρατός απάντησε στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας των Παλαιστινίων για την απόφαση του προέδρου Τραμπ να μεταφέρει την αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ. Η άλλη πτυχή είναι η δυναμική απ’ ευθείας σύγκρουσης Ιράν-Ισραήλ.

Είχε προηγηθεί αιφνιδιαστική επίθεση της ισραηλινής αεροπορίας, εναντίον ιρανικής στρατιωτικής βάσης στην Συρία. Η Τεχεράνη απάντησε στα πλήγματα του Τελ Αβίβ, εγκαταλείποντας την τακτική “αυτοσυγκράτησης” που τηρούσε σε αντίστοιχες επιθέσεις του πρόσφατου παρελθόντος. Ακολούθησαν σκληρά αντίποινα από την ισραηλινή πολεμική αεροπορία στο σύνολο των ιρανικών θέσεων στην Συρία.

Το επεισόδιο συνέβη λίγες ώρες μετά από την μονομερή αποχώρηση της κυβέρνησης Τραμπ από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η κατάσταση θυμίζει “κάτι παραπάνω από ψυχρό πόλεμο και κάτι λιγότερο από πλήρη πόλεμο“, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Μπασάρ αλ Άσαντ στην συνέντευξη του στην Καθημερινή. Ο Σύρος πρόεδρος αναφερόταν στην εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων στον εμφύλιο της Συρίας. Εστιάζοντας στο προαναφερθέν επεισόδιο, θεωρούμε πως αποτύπωσε εύστοχα την αντιπαράθεση Ιράν-Ισραήλ στην Μέση Ανατολή.

Σύμφωνα με πολλές κυβερνήσεις της Δύσης το Ιράν εκτόξευσε ρουκέτες “κατά του Ισραήλ”. Στην πραγματικότητα το Ιράν εκτόξευσε ρουκέτες στις θέσεις των ισραηλινών στρατευμάτων στα Υψίπεδα του Γκολάν στην Συρία. Είναι μία περιοχή που κατέχει παράνομα το Ισραήλ μετά τον “πόλεμο των 6 ημερών” του 1967. Η διεθνής κοινότητα μιλάει ξεκάθαρα για “ισραηλινή κατοχή” και θεωρεί το Γκολάν έδαφος της Συρίας. Η βαρύτητα του επεισοδίου θα ήταν σίγουρα διαφορετική εάν το Ιράν χτυπούσε με ρουκέτες το Τελ Αβίβ ή την Χάιφα.

Βλέπουμε πως η αντιπαράθεση Ιράν-Ισραήλ περιορίζεται για την ώρα στο έδαφος της Συρίας. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ισραηλινού στρατού “το Ισραήλ δεν επιδιώκει κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με το Ιράν“. Πράγματι για την ώρα δεν είδαμε στρατιωτικές προκλήσεις έναντι της σιιτικής Χεζμπολάχ στον Λίβανο, παρά την εκλογική νίκη της φιλοιρανικής οργάνωσης στις εκλογές της προηγούμενης Κυριακής. Όμως μετά την μονομερή αποχώρηση της Ουάσιγκτον από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, βλέπουμε την ριζοσπαστικοποιήση άλλων σιιτικών κοινοτήτων της Μέσης Ανατολής.

Νίκη-έκπληξη στο Ιράκ

Στις εκλογές του Ιράκ μοιάζει να επικρατεί ο Μοκτάντα αλ Σαντρ, ένας ριζοσπάστης σιίτης ιερωμένος, όχι ο μετριοπαθής σιίτης Χάιντερ αλ Αμπάντι. Ο Σαντρ υπήρξε στο παρελθόν “κόκκινο πανί” για την Ουάσιγκτον, μιας και ήταν ο υποκινητής δύο μαζικών αντιαμερικανικών εξεγέρσεων στο μετασανταμικό Ιράκ. Είναι ένας από τους γιους μιας σημαίνουσας θρησκευτικής προσωπικότητας του σιιτικού Ισλάμ. Ο Σαντρ είχε αποστασιοποιηθεί τα τελευταία χρόνια από την μετριοπαθή κυβέρνηση του Ιράν. Το 2014 μάλιστα είχε δηλώσει πως εγκαταλείπει την πολιτική.

Η κυβέρνηση του Ιράν στήριζε το κόμμα του Αμπάντι και δεν ανέμενε τη νίκη του σιίτη κληρικού. Είναι όμως αδύνατον να διεξήγαγε ο Σαντρ προεκλογική εκστρατεία, χωρίς την ανοχή των Φρουρών της Επανάστασης, του επίλεκτου παραστρατιωτικού σώματος του Ιράν. Είναι κοινό μυστικό πως τις εξελίξεις στο Ιράκ ελέγχει από το παρασκήνιο ο στρατηγός των Φρουρών Κασέμ Σολεϊμανί. Σύμφωνα με τον ισραηλινό στρατό ήταν ο Σολεϊμανί ενορχηστρωτής της πρόσφατης ιρανικής επίθεσης στο Γκολάν. Ο απερχόμενος πρωθυπουργός Αμπάντι ήταν αποδεκτός και από την Ουάσιγκτον. Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τον Μοκτάντα αλ Σαντρ.

Γιατί η Ευρώπη υπερασπίζεται την συμφωνία

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επιδιώκουν να διασώσουν την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν πάση θυσία. Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ιρανό ομόλογο του Ροχανί για να του επιβεβαιώσει ότι παραμένει πιστός σε αυτήν. Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του στις ΗΠΑ προσπάθησε να μεταπείσει τον Αμερικανό πρόεδρο, χωρίς όμως επιτυχία. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει κοινές θέσεις στην Μέση Ανατολή με την κυβέρνηση Νετανιάχου, όπως έδειξε και στο ζήτημα της Ιερουσαλήμ.

Υπάρχει μία σειρά λόγων που οι Ευρωπαίοι δεν συμπλέουν με την Ουάσιγκτον στο ζήτημα του Ιράν. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις γνωρίζουν πως το φαινόμενο της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας αφορά αποκλειστικά το σουνιτικό Ισλάμ, όχι το σιιτικό. Επίσης, δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση του Μπέντζαμιν Νετανιάχου στο Ισραήλ. Το 2011 ο Νικολά Σαρκοζί είχε αποκαλέσει τον Νετανιάχου “ψεύτη”, ενώπιον του πρώην Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα. Η συνέντευξη τύπου του Ισραηλινού πρωθυπουργού για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ήταν ένα προπαγανδιστικό σόου για πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, παρόλο που δεν το ομολόγησαν δημοσίως.

Ο κυριότερος λόγος είναι οι οικονομικές συμφωνίες που είχαν κλείσει σημαντικές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις με το Ιράν. Μετά την απόσυρση των ΗΠΑ από την συμφωνία είναι πλέον έκθετες, διότι η Ουάσιγκτον επανάφερε τις κυρώσεις κατά της Τεχεράνης. Για το Παρίσι και το Βερολίνο είναι μία συνέχεια του άτυπου οικονομικού πολέμου που έχει κηρύξει ο Τραμπ κατά της Ευρώπης, μετά την επιβολή δασμών στον ευρωπαϊκό χάλυβα και αλουμίνιο.

Σύμφωνα με τον Γάλλο υπουργό Οικονομικών Λεμέρ οι ΗΠΑ θεωρούν τους εαυτούς τους “οικονομικό αστυνόμο” του πλανήτη. Αλγεινή εντύπωση προκάλεσε το μήνυμα στο twitter του νέου Αμερικανού πρέσβη στην Γερμανία, ο οποίος κάλεσε τις γερμανικές επιχειρήσεις να “διακόψουν κάθε δραστηριότητα στο Ιράν”. Ο ίδιος προσπάθησε μετά να ανασκευάσει την δήλωση του, αλλά η δυσπιστία για τις προθέσεις της Ουάσιγκτον παραμένει.

Τελεσίγραφο του Ιράν στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τον υφυπουργό Εξωτερικών του Ιράν οι Ευρωπαίοι “έχουν διορία 45 με 60 μέρες για να διασφαλίσουν τα συμφέροντα του Ιράν, μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία“. Για πρώτη φορά δίνεται τέτοιο τελεσίγραφο από υψηλόβαθμο αξιωματούχο της ιρανικής κυβέρνησης. Δεν μοιάζει τυχαίο με την αντιπαράθεση που έχει ξεσπάσει στο εσωτερικό του Ιράν για το μέλλον της συμφωνίας.

Για τον μετριοπαθή Ιρανό πρόεδρο Ρουχανί, το Ιράν εξακολουθεί να δεσμεύεται από το πνεύμα της συμφωνίας. Για το “βαθύ κράτος” των σκληροπυρηνικών του καθεστώτος είναι πλέον “κενό γράμμα”, μετά την αποχώρηση των Αμερικανών. Ο διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης Μοχάμαντ Αλί Τζαφαρί δήλωσε πως αναμένει “οι Ευρωπαίοι να ακολουθήσουν τους Αμερικανούς“.

Ο Αγιοτολάχ Αλί Χαμενεϊ, ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, με δημόσιες δηλώσεις του έστειλε αυστηρή προειδοποίηση στην κυβέρνηση Ροχανί. Δήλωσε πως περιμένει η ιρανική κυβέρνηση να εξασφαλίσει εγγυήσεις από τους Ευρωπαίους, διότι “δεν τους εμπιστεύεται”. Απείλησε πως το Ιράν μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιστρέψει στον εμπλουτισμό ουρανίου, δηλαδή μακροπρόθεσμα στην κατασκευή ατομικών όπλων.

Εάν συνδυάσουμε το ιδιότυπο τελεσίγραφο του Ιρανού υφυπουργού με την εκλογική νίκη του Μοκτάντα Σαντρ στο Ιράκ, είναι μία απόδειξη της αυξανόμενης επιρροής των σκληροπυρηνικών στο ιρανικό καθεστώς. Θεωρούν πως η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος διασφαλίζει την ανεξαρτησία του Ιράν. Είναι ο μόνος τρόπος για να κερδίσουν τον σεβασμό της Ουάσιγκτον, όπως το κατάφερε η Βόρεια Κορέα. Υπάρχει όμως μια διαφορά μεταξύ των δύο περιπτώσεων.

Το καθεστώς της Βορείου Κορέας ήταν παντελώς απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο, σε αντίθεση με το Ιράν. Για το Ισραήλ αλλά και την Σαουδική Αραβία το Ιράν συγκροτεί ένα “σιιτικό τόξο” μέσω των σιιτικών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής. Το “τόξο” αυτό περιλαμβάνει την Συρία, το Ιράκ, τον Λίβανο, την Υεμένη, ακόμα και σουνιτικά κράτη, όπως το εμιράτο του Κατάρ. Εάν το Ιράν αναπτύξει περαιτέρω το πυρηνικό του πρόγραμμα στην καλύτερη περίπτωση θα έχουμε μία κούρσα εξοπλισμών, μιας και πυρηνικά θα επιδιώξει να αποκτήσει και η Σαουδική Αραβία. Στην χειρότερη θα έχουμε έναν νέο “πλήρη πόλεμο” στην Μέση Ανατολή.