Η μνήμη του Τζιανγκ Τζεμίν κριτική στον “αυτοκράτορα” Σι

Ο Τζιανγκ Τζεμίν πέθανε στις 30/11/2022 σε ηλικία 96 ετών, ενώ φαίνεται πως είχε αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή από το 2019 και δεν συμμετείχε στο πρόσφατο 20ο Συνέδριο. Ο θάνατός του σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής επιρροής των στελεχών παλιότερων γενεών στο Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας.

Ο Τζιανγκ ίσως αποτελεί την μεγαλύτερη έκπληξη πολιτικού που εμφανίστηκε σχεδόν από το πουθενά το 1989 και κατόρθωσε να μείνει στην ηγεσία του ΚΚΚ και της Κίνας έως το 2002/2003. Η επιρροή του Τζιανγκ βέβαια επεκτάθηκε χρονικά πολύ πέρα από την περίοδο της θητείας του στην προεδρία της Κίνας και την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Σύμμαχοι και προστατευόμενοι του Τζιανγκ ουσιαστικά έλεγχαν την Διαρκή Επιτροπή και το Πολιτικό Γραφείο κατά την πρώτη θητεία της κυβέρνησης Χου Τζιντάο (Hu Jintao) και Γουέν Τζιαμπάο (Wen Jiabao) (2002-2007), ενώ το 2007 έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προαγωγή του Σι Τζινπίνγκ στη θέση του αντιπροέδρου, χρήζοντάς τον ουσιαστικά διάδοχο του Χου Τζιντάο. Όμως οι συνθήκες ανόδου του Τζιανγκ στην ηγεσία της Κίνας ελάχιστα προμήνυαν τη μετέπειτα πορεία του.

Ο Τζιανγκ ήταν η αναγκαστική επιλογή της ηγεσίας του ΚΚΚ την περίοδο των διαδηλώσεων στην Τιεν Αν Μεν που έφεραν την καθαίρεση του τότε πρωθυπουργού Τζάο Τζιγιάνγκ (Zhao Ziyang) και των συμμάχων του από όλα τα όργανα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η διαχείριση της κρίσης έγινε κυρίως από την κομματική οργάνωση του Πεκίνου και τον Λι Πενγκ (Li Peng) που θα μπορούσε να διαδεχτεί τον Τζάο με βάση της θέση του στην ιεραρχία του ΚΚΚ.

Η εδραίωση στην εξουσία

Ως γνωστόν, η επέμβαση του στρατού και η επιβολή στρατιωτικού νόμου στο Πεκίνο ναι μεν κατέπνιξαν τις διαδηλώσεις, όμως ταυτόχρονα τραυμάτισαν το κύρος του Κομμουνιστικού Κόμματος και έκαναν τους πολιτικούς που πρωτοστάτησαν στα γεγονότα ιδιαίτερα αντιδημοφιλείς. Αντίθετα με την ηγεσία του Πεκίνου, ο Τζιανγκ, που ήταν Γενικός Γραμματέας του κόμματος στη Σαγκάη και μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΚ, θεωρήθηκε ότι είχε χειριστεί με επιτυχία τις διαδηλώσεις στην πόλη του. Με αυτό το σκεπτικό η άτυπη επιτροπή “γερόντων” που ασκούσε τότε ουσιαστική εξουσία στην Κίνα, αποφάσισε να προωθήσει τον σχετικά άγνωστο Τζιανγκ ως διάδοχο του Τζάο.

Είναι λάθος να θεωρηθεί ότι ο Τζιανγκ “κυβέρνησε” την Κίνα από το 1989 έως το 2002/2003. Ο ίδιος δεν είχε μεγάλη ισχύ στο κόμμα μέχρι το 1994 και την ολομέλεια όπου ο Ντενγκ Σιάοπινγκ (σε μια από τις τελευταίες παρεμβάσεις του στην πολιτική ζωή της Κίνας) φρόντισε να ενισχύσει τον Τζιανγκ σε βάρος των αντιπάλων του. Αρχικά, μετά τα γεγονότα στην Τιεν Αν Μεν, ο Τζιανγκ τήρησε μια προσεκτική στάση όσον αφορά το θέμα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, παρακολουθώντας τη διαμάχη μεταξύ των υποστηρικτών της συνέχισης των μεταρρυθμίσεων και των πιο συντηρητικών.

Ο Ντενγκ μάλιστα έφτασε στο σημείο να απειλήσει έμμεσα τον Τζιανγκ με καθαίρεση από την προεδρία αν δεν στήριζε τις μεταρρυθμίσεις. Ο Ντενγκ, μπορεί να έπαιξε κομβικό ρόλο στην εδραίωση της εξουσίας του Τζιανγκ, κυρίως με καθαιρέσεις στελεχών του στρατού που τον αμφισβητούσαν, ωστόσο δεν του έδωσε λευκή επιταγή. Ο ίδιος ο Ντενγκ διάλεξε τον επόμενο “πρωθυπουργό” του Τζιανγκ, τον διάδοχο δηλαδή του Λι Πενγκ (του οποίου η θητεία θα έληγε το 1997). Επέλεξε τον ειδικό στα οικονομικά Τζου Ρονγκτζί (Zhu Rongji) του οποίου τις γνώσεις εκτιμούσε βαθιά. Ο Τζου δικαίωσε τον Ντενγκ για την επιλογή του αφού κατάφερε να φέρει την Κίνα στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου κάτι που αποτέλεσε τη βάση για την εκτόξευση των κινεζικών εξαγωγών. Επίσης, ο Ντενγκ όρισε και τον διάδοχο του Τζιανγκ, δηλαδή τον Χου Τζιντάο.

Στο 15^ο Συνέδριο (1997), ο Ντενγκ Σιάοπινγκ είχε φύγει από τη ζωή και ο Τζιανγκ θα γινόταν στόχος των αντιπάλων του. Με έναν ελιγμό κατόρθωσε να συμμαχήσει με την ομάδα του Λι Πενγκ, ο οποίος παρέμεινε στη Διαρκή Επιτροπή μετά από δύο θητείες στην πρωθυπουργία και έθεσε για πρώτη φορά ηλικιακά όρια “απόσυρσης” στελεχών: Τότε ήταν τα 70 έτη, κάτι που βοήθησε τον Τζιανγκ να απαλλαγεί από γηραιά στελέχη που τον αμφισβητούσαν και να κυριαρχήσει στα ανώτατα όργανα.

Το 2002 φρόντισε ο στενός συνεργάτης του Γου Μπανγκγκουό (Wu Bangguo) να είναι στην άτυπη δεύτερη ή τρίτη πιο ισχυρή θέση στο κόμμα, ενώ η “κλίκα της Σαγκάης” έλεγχε τα υψηλά όργανα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο Τζιανγκ δεν παρέδωσε την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων στον Χου, παρά μόνο το 2004/2005. Το συνέδριο του 2002 έχει γι’ αυτό χαρακτηριστεί ως «η διαδοχή που δεν έγινε».

Οικονομική ανάπτυξη και έκρηξη ανισοτήτων

Στην οικονομία η περίοδος του Τζιανγκ ήταν η πραγματική περίοδος ριζικών αλλαγών, με σημαντικότερη την ιδιωτικοποίηση των περισσότερων κρατικών εταιρειών. Το κράτος κατέληξε να ελέγχει το 3% των εταιρειών στην Κίνα που ήταν σε τομείς στρατηγικής σημασίας, όπως η ενέργεια και ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Οι ιδιωτικοποιήσεις οδήγησαν σε οικονομική ανάπτυξη, αλλά έφεραν ανεργία και έκρηξη της διαφθοράς. Οι επιπτώσεις της ανεργίας εν μέρει μετριάστηκαν από την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, αλλά πολλοί άνεργοι στη Βορειοανατολική Κίνα, αισθανόμενοι να χάνουν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους, κατέληξαν σε διάφορες θρησκευτικές σέχτες, όπως το Falun Gong. Η κυβέρνηση τελικά τις κήρυξε παράνομες και άρχισε σκληρές διώξεις εναντίον τους.

Τα χρόνια του Τζιανγκ άρχισε η περίφημη εκστρατεία για την πατριωτική εκπαίδευση με σκοπό τον περιορισμό της επίδρασης των δυτικών ιδεολογιών ειδικά στη νεολαία. Τα χρόνια του Τζιανγκ χαρακτηρίστηκαν και από μεγάλα λάθη στη διαχείριση των εθνικών μειονοτήτων στην Κίνα και ειδικά των Ουιγούρων. Τα περιστατικά βίας στην Σιντζιάνγκ, αποτέλεσμα κυρίως της εισροής στην επαρχία ακραίων από γειτονικές χώρες (λόγω της πολιτικής του ανοίγματος της οικονομίας) αντιμετωπίστηκαν με σκληρό και άκαμπτο τρόπο από την κυβέρνηση, με αποτέλεσμα τη διαιώνιση των προβλημάτων.

Στην εξωτερική πολιτική, ο Τζιανγκ βελτίωσε τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, ενώ χειρίστηκε με επιτυχία την Τρίτη Κρίση στα Στενά της Ταϊβάν το 1996/97. Επίσης, με τη στάση που τήρησε κατά τη μεγάλη ασιατική κρίση του 1997, η Κίνα κέρδισε πρεστίζ στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας. Η περίοδος του Τζιανγκ έθεσε τις βάσεις για τους πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των επόμενων χρόνων, αλλά και της διόγκωσης του προβλήματος της διαφθοράς.

“Νοσταλγία” για την εποχή του Τζιανγκ

Τα πρώτα χρόνια του Χου Τζιντάο το Κομμουνιστικό Κόμμα φαινόταν να έχει χάσει μεγάλο μέρος της ιδεολογικής νομιμοποίησής του, ώστε χρειάστηκε μια μεγάλη προσπάθεια για ανανέωση της μαρξιστικής σκέψης, με το άνοιγμα πολλών σχολών μαρξισμού στα κινέζικα πανεπιστήμια. Ταυτόχρονα, στα χρόνια του Τζιανγκ, γνώρισε εκρηκτική ανάπτυξη ο εθνικισμός στην Κίνα. Η θεωρητική συνεισφορά του Τζιανγκ ήταν η θεωρία των “Τριών Αντιπροσωπεύει” που άνοιξε τον δρόμο για την αποδοχή επιχειρηματιών στο Κομμουνιστικό Κόμμα.

Το στυλ του Τζιανγκ διέφερε σημαντικά από αυτό του Σι Τζινπίνγκ και για αυτό υπήρξαν περιπτώσεις “νοσταλγίας” για τον παλιό πρόεδρο, όπως η περίπτωση της “λατρείας του βατράχου” (τρόπος αναφοράς στον Τζιανγκ από χρήστες του διαδικτύου) ως μέσου έμμεσης έκφρασης δυσαρέσκειας για τον σκληρό πρόεδρο Σι. Ο πρόσφατος θάνατός του έχει προκαλέσει άλλο ένα κύμα νοσταλγίας για την εποχή του Τζιανγκ με τις όποιες ελευθερίες της, το μη συμβατικό στυλ του, μια νοσταλγία που έχει μεγαλώσει τα χρόνια του νυν προέδρου.