Η ορατή διαδρομή του Ρομάν Προτάσεβιτς

Μπορεί η Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια να είναι η ντε φάκτο ηγέτιδα της αντιπολίτευσης, αλλά τα θύματα της κρατικής αεροπειρατείας που οργάνωσε το καθεστώς Λουκασένκο είναι ο αντικαθεστωτικός δημοσιογράφος Ρομάν Προτάσεβιτς και η σύντροφός του Σοφία Σαπέγκα, οι οποίοι και παραμένουν κρατούμενοι στη Λευκορωσία. Τα βίντεο, στα οποία ομολογούν τα “εγκλήματά” τους εγείρουν περισσότερη ανησυχία για τις συνθήκες κράτησής τους.

Σε αντίθεση με τους συνομηλίκους του, που απολάμβαναν την εφηβεία τους και την ανεμελιά που περιλαμβάνει αυτό το ιδιαίτερο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης, ο Προτάσεβιτς αφοσιώθηκε σε πιο ενήλικες δραστηριότητες. Τον συνεπήρε η πολιτική και η δημοσιογραφία. Για την ακρίβεια, η αμφισβήτηση του καθεστώτος. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του δεν είχε βιώσει τίποτα διαφορετικό από την ακλόνητη εξουσία του Λουκασένκο.

Πιθανότατα θα ακολουθούσε και αυτός την ασφάλεια που παρέχει σε κάποιον η αποχή από αντικαθεστωτικές πράξεις, αν, όπως έχει πει ο ίδιος, δεν είχε βιώσει σε τρυφερή ηλικία ένα περιστατικό που του άλλαξε για πάντα την πορεία της ζωής του. Ο Ρομάν γεννήθηκε στις 5 Μαΐου 1995 στο Μινσκ και μεγάλωσε σε μια από τις τεράστιες πανομοιότυπες πολυκατοικίες. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και η μητέρα του καθηγήτρια μαθηματικών που δίδασκε σε μία από τις ακαδημίες του στρατού.

Αν και μέχρι το γυμνάσιο φοιτούσε σε δημόσιο σχολείο, οι επιδόσεις του του άνοιξαν την πόρτα ενός από τα καλύτερα Λύκεια της Λευκορωσίας. Όταν κέρδισε έναν πανεθνικό διαγωνισμό επιστημών έγινε δεκτός εκεί με υποτροφία. Ο διευθυντής του σχολείου περιγράφει έναν φιλόδοξο νέο, με ξεκάθαρο στόχο να συνεχίσει τις σπουδές του στη μηχανική και να εργαστεί στις μεγάλες εταιρείες της Ρωσίας.

Έντονη αντικαθεστωτική δράση

Λίγους μήνες αφότου είχε αρχίσει την πρώτη Λυκείου, καθόταν σε ένα παγκάκι μετά το σχολείο με έναν συμμαθητή του. Σχεδίαζαν να δουν μία ταινία μαζί, όταν τους πλησίασε μία ομάδα διαδηλωτών. Οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα και κράταγαν πανό. Όταν η αστυνομία διέλυσε το πλήθος συνέλαβε και τα δύο αγόρια που έτυχε να βρίσκονται εκεί. Ο ίδιος αργότερα περιέγραψε τη στιγμή αυτή ως κομβική. Ενόσω οι αστυνομικοί τον είχαν ακινητοποιήσει στο χώμα, παρακολουθούσε πέντε ένστολους να χτυπούν γυναίκες και να ρίχνουν σαν τσουβάλι μία νεαρή μητέρα με το μωρό της στην αγκαλιά σε ένα βαν. «Όλα άλλαξαν ριζικά για εμένα» έχει πει.

Δεν άργησε να εκφράζει ανοιχτά στους συμμαθητές του τις φρέσκες αντικαθεστωτικές απόψεις του, οι οποίες έφεραν αυτόν και την οικογένειά του σε δύσκολη θέση. Αποβολές, κηρύγματα από καθηγητές και γυμνασιάρχες, εκκλήσεις από τους γονείς του για την προσωπική ασφάλειά του δεν έδειχναν να αποθαρρύνουν το νεαρό μαθητή. Το πάθος αυτό, αλλά και η χρήση της τεχνολογίας τον μετέτρεψαν, παρά την ηλικία του, σε απειλή για το καθεστώς.

Το 2012, τέθηκε υπό κράτηση ως διαχειριστής ομάδων αντιπολίτευσης στα κοινωνικά δίκτυα. Ήταν τότε μέλος του Μετώπου Νεολαίας, μιας δεξιάς οργάνωσης που οργάνωνε διαδηλώσεις κατά του Λουκασένκο. Ακολούθησε μια επιστολή από τις υπηρεσίες ασφαλείας στο γυμνάσιό του. Ως συνέπεια αυτής, εκδιώχθηκε από όλα τα σχολεία της χώρας και αναγκάστηκε να συνεχίσει στο σπίτι την εκπαίδευσή του, με τη βοήθεια της μητέρας του. Εντέλει, η οικογένειά του διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία με το Υπουργείο Παιδείας. Ο 17χρονος τότε Ρομάν θα μπορούσε να επιστρέψει στο δημόσιο σχολείο της περιοχής του, με τον όρο ότι η μητέρα του θα εγκατέλειπε τη δουλειά της στη στρατιωτική ακαδημία.

Μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο έγινε δεκτός στο τμήμα δημοσιογραφίας του κρατικού πανεπιστημίου της Λευκορωσίας. Η έντονη αντικαθεστωτική του δράση του, όμως, είχε ως αποτέλεσμα να αποβληθεί δια βίου. Τα επόμενα χρόνια αντιμετώπισε πολλές συλλήψεις και ξυλοδαρμούς, ενώ έχει καταγγείλει ότι και τα μέλη της οικογένειάς του υπέστησαν ανηλεή δίωξη.

Η δημιουργία του Nexta

Κατά τον ουκρανικό εμφύλιο, υπάρχουν πληροφορίες ότι ο Προτάσεβιτς είχε γίνει μέλος ακροδεξιών διαδηλωτών του Μαϊντάν στο Κίεβο, που δεν κρύβουν τις νεοναζί ιδέες τους. Υπάρχει και μία φωτογραφία του στο Facebook που τον δείχνει, φορώντας μία εθνικιστική ακροδεξιά σημαία να συμμετέχει στην καταστροφή ενός αγάλματος του Λένιν.

Το 2019 αποφάσισε να ζητήσει άσυλο στην Πολωνία. Η σύλληψη ενός φίλου του ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Λίγο αργότερα ακολούθησαν και οι γονείς του. Εκεί ίδρυσε το Nexta, το οποίο εδρεύει στην Πολωνία, αλλά ασκεί πολεμική στο καθεστώς Λουκασένκο, συνεργαζόμενο στενά με Λευκορώσους αντιφρονούντες που έχουν βρει καταφύγιο στη γειτονική Λιθουανία.

Το Nexta ξεκίνησε από τον Στέπαν Πίτιλο ως μουσικός ιστότοπος. Με τη συμβολή του Ρόμαν και μίας μικρής ομάδας νεαρών μετατράπηκε στο διαδικτυακό ενημερωτικό δίκτυο Nexta που δραστηριοποιείται μέσω Telegram. Έπαιξε κομβικό ρόλο στη διεξαγωγή των διαδηλώσεων κατά του καθεστώτος το προηγούμενο έτος. Το Nexta και το Nexta Live έχουν πλέον σχεδόν δύο εκατομμύρια συνδρομητές. Στήριξαν ανοιχτά την Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια και έτσι οι δυο τους γνωρίστηκαν και συνεργάστηκαν.

Πριν τη σύλληψή του, ο Προτάσεβτς είχε μετακομίσει στη Λιθουανία και εργαζόταν για ένα διαφορετικό κανάλι Telegram, το Belamova. Όταν τον ρώτησαν αν είναι δημοσιογράφος ή ακτιβιστής, εκείνος απάντησε: «Είναι δύσκολο να πούμε ποιοι είμαστε. Υποθέτω ότι είμαστε κυρίως Λευκορώσοι που θα ήθελαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να ζήσουν σε μια ελεύθερη χώρα, δίχως φόβο και δικτατορία».

Η σύντροφος του Σοφία

Η σύντροφος του Ρομάν, η 23χρονη Σοφία Σαπέγκα γεννήθηκε στο Βλαδιβοστόκ στην ανατολική άκρη της Ρωσίας. Πέρασε, όμως, το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στη Λευκορωσία. Οι φίλοι της την περιγράφουν ως μία έξυπνη, δυναμική και ιδιαίτερα φιλόδοξη κοπέλα. Η οικογένειά της αρνείται ότι είναι πολιτικοποιημένη. Η μητέρα της σε διάφορες συνεντεύξεις που έχει παραχωρήσει, αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι εργαζόταν ή είχε κάποια ιδιαίτερη σχέση με την επικεφαλής της λευκορωσικής αντιπολίτευσης.

Συμμαθητές της, επιβεβαιώνουν την αποχή της από τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που οργανώθηκαν έναν σχεδόν χρόνο νωρίτερα στα πανεπιστήμια. «Το παιδί μας είναι ένα συνηθισμένο κορίτσι. Η μόνη διαφορά είναι ότι γνώρισε και ερωτεύτηκε τον Ρόμαν». Οι δυο τους είχαν γνωριστεί ένα χρόνο νωρίτερα και έγιναν ζευγάρι τους τελευταίους έξι μήνες. Μετακόμισε, μάλιστα, στο Βίλνιους από τον Αύγουστο του 2020 για να είναι μαζί με τον σύντροφο της.

Η Σοφία προσδοκούσε να πάρει το πτυχίο της στη Νομική, στο τέλος του καλοκαιριού από το European Humanities University, το οποίο είχε ιδρυθεί στο Μινσκ, αλλά υποχρεώθηκε στη συνέχεια να μετακομίσει στη Λιθουανία το 2004. Το πτυχίο της είναι στο διεθνές δίκαιο. Η εργασία της για το μάστερ είχε θέμα το ευρωπαϊκό δίκαιο. Ανεξαρτήτως του τι ήταν πριν, η Σαπέγκα πλέον αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της υπόθεσης Τιχανόφσκαγια-Προτάσεβιτς και έτσι την αντιμετωπίζουν όλοι, εχθροί και φίλοι.