Η περιπετειώδης πτώση του Μουγκάμπε

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Μια νέα μέρα μοιάζει να ξημερώνει για τη Ζιμπάμπουε. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε ανακοίνωσε τελικώς την πολυαναμενόμενη παραίτηση του, παρόλο που μέχρι πρότινος αρνούνταν επίμονα να την υποβάλει. Ο 93χρονος πολιτικός δεν είχε πολλές επιλογές. Είναι φανερό πως είχε χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων.

Ο Μουγκάμπε συνειδητοποίησε πως, αν δεν απομακρύνονταν οικειοθελώς από την προεδρία, θα αντιμετώπιζε την ταπεινωτική του καθαίρεση και την παραπομπή του σε δίκη. Ο επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες ισχυρός άνδρας της αφρικανικής χώρας, δεν έχει κανέναν σύμμαχο στο εσωτερικό της. Όλοι τον έχουν εγκαταλείψει.

Ήταν ο στρατός που ξεκίνησε πρώτα τις διαδικασίες για την ανατροπή του. Πριν από μερικές μέρες άρματα μάχης βγήκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας Χαράρε, με ένοπλους στρατιώτες να καταλαμβάνουν κυβερνητικά κτίρια χωρίς να συναντούν την παραμικρή αντίσταση. Δεν επέβαλαν όμως στρατιωτικό νόμο, αρνούμενοι σε διάγγελμά τους ότι προχώρησαν σε πραξικόπημα.

Η ενέργεια τους θύμιζε περισσότερο λατινοαμερικανικό “προνουντσιαμέντο”, με τους κινηματίες να μην έχουν πρόθεση να καταλάβουν την εξουσία. Ο μόνος που δεν είχε ελευθερία κινήσεων εκείνες τις ώρες ήταν ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε, που τέθηκε υπό περιορισμό. Ο στρατός δήλωσε πως θα απομακρύνει “τα κακοποιά στοιχεία” από το περιβάλλον του.

Αντιστεκόμενος στην πτώση

Μάλλον ο μακροβιότερος ηγέτης της Αφρικής θεωρούσε πως το παιχνίδι δεν είχε ακόμα τελειώσει. Θυμόταν καλά πως μια απόπειρα πραξικοπήματος είχε αποτύχει στην χώρα το 2007. Υπολόγιζε ότι θα είχε την υποστήριξη των πιο φανατικών οπαδών του: των οργανώσεων των βετεράνων του πολέμου της ανεξαρτησίας της χώρας και του εμφυλίου του Κονγκό το 1998. Αυτοί συγκροτούσαν τις έμπιστες παρακρατικές του ομάδες.

Έκανε όμως λάθος. Οι οργανώσεις των βετεράνων οργάνωσαν αμέσως λαϊκές διαδηλώσεις εναντίον της “δυναστείας Μουγκάμπε”. Το ίδιο το κόμμα του, το ZANU-PF, προχώρησε σε πρόταση μομφής εναντίον του, ζητώντας την εκδίωξή του από την εξουσία. Οι παλιοί φίλοι και σύντροφοί του έγιναν ξαφνικά ορκισμένοι πολέμιοι του.

Περιέργως πρόκειται για τους ίδιους ανθρώπους που μέχρι πρότινος γελούσαν με τα “αστεία” του Ρόμπερτ Μουγκάμπε για τους ομοφυλόφιλους. Ειδικά όταν ο τότε πανίσχυρος πρόεδρος, τους αποκαλούσε δημοσίως “γουρούνια” και “σκυλιά”. Ήταν αυτοί που συμμετείχαν στην καταστολή, στην διαφθορά και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του καθεστώτος. Πιστοί συνοδοιπόροι του από τα πρώτα χρόνια της εξουσίας του. Τα χρόνια που ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε θεωρήθηκε παγκόσμιο σύμβολο για την ανεξαρτησία της αφρικανικής ηπείρου.

Το “οικονομικό θαύμα”

Όταν τον Απρίλιο του 1980 διορίστηκε πρωθυπουργός συμβόλιζε την αισιοδοξία και τις ελπίδες ενός νέου έθνους, του έθνους της Ζιμπάμπουε, πρώην Ροδεσίας, την οποία μέχρι τότε κυβερνούσαν απόγονοι των παλιών Ευρωπαίων αποικιοκρατών.

Ο Μουγκάμπε είχε φυλακιστεί από το παλιό ρατσιστικό καθεστώς της Ροδεσίας, που είχε επικεφαλής τον Ίαν Σμιθ, έναν πρώην πιλότο της αγγλικής πολεμικής αεροπορίας. Το καθεστώς Σμιθ, παρόμοιο με το νοτιοαφρικανικό Απαρτχάιντ, είχε καταφέρει να προκαλέσει την απέχθεια ακόμα και των Βρετανών.

Τα πρώτα χρόνια της θητείας του Μουγκάμπε συνέβη το “οικονομικό θαύμα” της Ζιμπάμπουε. Η χώρα είχε πλούσιες γεωργικές εκτάσεις ικανές να θρέψουν τον εγχώριο πληθυσμό και να καλύψουν τις εξαγωγικές της ανάγκες. Οι υπηρεσίας της παιδείας και της υγείας βελτιώθηκαν, ενώ μειώθηκε μέχρι και η παιδική θνησιμότητα. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε είχε κερδίσει τον θαυμασμό των ηγετών όλου του κόσμου. Από τον κομμουνιστή Φιντέλ Κάστρο, μέχρι τη δεξιά πρωθυπουργό της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ.

Το ρατσιστικό καθεστώς της Νοτίου Αφρικής δεν μπορούσε να υποκινήσει εμφύλιο στην Ζιμπάμπουε, όπως έχει κάνει προηγουμένως στην Αγκόλα και την Μοζαμβίκη. Στη χώρα επικρατούσε “ειρήνη, δημοκρατία, συμφιλίωση”, όπως είχε ο πει ο Μουγκάμπε στην πρώτη του ομιλία. Η μειονότητα των λευκών συμβίωνε αρμονικά με τη μαύρη πλειοψηφία του πληθυσμού.

Η μετάλλαξη

Τη δεκαετία του 1990 ο Μουγκάμπε ήταν ήδη πρόεδρος της χώρας. Άρχισε, όμως, να γίνεται όλο και περισσότερο αυταρχικός, ειδικά έναντι των νέων κομμάτων της αντιπολίτευσης. Η διαφθορά του καθεστώτος και η επιδείνωση της οικονομίας είχαν δημιουργήσει δυσαρέσκεια σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της Ζιμπάμπουε.

Η πτώση του Απαρχάιντ στη Νότια Αφρική και η άνοδος στην εξουσία ενός παλιού φίλου του Μουγκάμπε, του Νέλσον Μαντέλα, ήταν η ευκαιρία που ζητούσε ο νέος πρόεδρος της Ζιμπάμπουε. Χωρίς να αντιμετωπίζει πλέον κανέναν κίνδυνο ανατροπής από το καθεστώς της Πρετόρια, αποφάσισε να προετοιμαστεί για έναν νέο πόλεμο.

Αυτή τη φορά στόχος θα ήταν η αντιπολίτευση της χώρας του. Ο Μουγκάμπε που είχε πολεμήσει τα στρατεύματα του Σμιθ, θεωρούσε εξευτελιστικό να παραχωρήσει την εξουσία σε “άκαπνους” πολιτικούς, πολιτικούς, δηλαδή, που δεν συμμετείχαν στον αντάρτικο αγώνα του παρελθόντος. Ένας από αυτούς, ο συνδικαλιστής Μόργκαν Τσβανγκιράι, άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής, με κίνδυνο να απειλήσει το καθεστώς μελλοντικά.

Ο “πόλεμος της γης”

Τον Φεβρουάριο του 2000, ο Μουγκάμπε υπέστη την πρώτη του μεγάλη πολιτική ήττα. Απορρίφθηκε η αναθεώρηση του Συντάγματος που είχε προτείνει σε δημοψήφισμα. Ο πρόεδρος δεν κατέθεσε όμως τα όπλα. Για ισχυροποιήσει την επιρροή του και να συσπειρώσει τους υποστηρικτές του, προχώρησε σε μια μοιραία απόφαση. Έδωσε το σήμα να ξεκινήσει εκστρατεία βίαιης αναδιανομής των γεωργικών εκτάσεων της χώρας, που μέχρι τότε ανήκαν, στην πλειοψηφία τους, στη μειονότητα των λευκών. Έμεινε στην ιστορία ως “ο πόλεμος της γης”.

Εμφανιστήκαν τα ένοπλα αποσπάσματα των “μαύρων καταπατητών” αποτελούμενα από στελέχη του κόμματος του Μουγκάμπε (ZANU- PF) και τις οργανώσεις των βετεράνων. Ξεκίνησε ένα κύμα τρομοκρατίας εις βάρος των λευκών γαιοκτημόνων ακόμα και εναντίον των χαμηλόμισθων μαύρων εργατών τους. Το 2009 είχαν απομείνει μόλις 300 λευκοί κάτοχοι γης. Η πλειοψηφία τους είχε εγκαταλείψει έντρομη την Ζιμπάμπουε.

Η “αγροτική μεταρρύθμιση” απέτυχε παταγωδώς. Η χώρα δεν είχε πετρέλαιο, ούτε ορυκτό πλούτο. Η γεωργική παραγωγή ήταν νευραλγικής σημασίας για τις εξαγωγές της Ζιμπάμπουε και για την οικονομία της.

Οι νέοι κάτοχοι της γης, όλοι άνθρωποι του προέδρου Μουγκάμπε, είχαν διάθεση για πλιάτσικο, όχι για αγροτικές δουλειές. Οι εξαγωγές σύντομα κατέρρευσαν, το δημόσιο χρέος εκτινάχθηκε, όπως και ο πληθωρισμός. Η Ζιμπάμπουε, ο “σιτοβολώνας της Αφρικής”, δεν είχε τη δυνατότητα να εξασφαλίσει στον πληθυσμό της ούτε τα βασικά είδη διατροφής.

Οι πραιτοριανοί του προέδρου δεν αρκέστηκαν στους λευκούς. Στράφηκαν ταυτόχρονα εναντίον των μαύρων που κατείχαν νόμιμες εκτάσεις γης και, σύντομα, και εναντίον των οπαδών της αντιπολίτευσης. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε με την εμπρηστική του ρητορεία, τους υποκινούσε σε πράξεις βίας. Χαρακτήριζε τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Μόργκαν Τσβανγκιράι “μαριονέτα των Άγγλων”. Για τον Μουγκάμπε οι πολιτικοί του αντίπαλοι ήταν “προδότες” που ήθελαν να κάνουν την Ζιμπάμπουε ξανά “αποικία”.

Ο Μουγκάμπε είχε δημιουργήσει μια στρατιά έμπιστων τραμπούκων που εξασφάλιζαν την νίκη του σε κάθε κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση της χώρας από το 2002 μέχρι τις μέρες μας. Η επιδείνωση της κατάστασης για την πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν μία λεπτομέρεια που δεν είχε καμία σημασία. Σημασία για τον πρόεδρο είχε η διατήρηση της εξουσίας, μέσω ενός ιδιαίτερα αποτελεσματικού παιχνιδιού βίας και νοθείας που είχε οργανώσει.

Game over

Το παιχνίδι όμως τελείωσε. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε έχασε τελικώς την εμπιστοσύνη ακόμα και των πραιτοριανών του. Πλήρωσε τη λατρεία του για την 40 χρόνια νεότερη σύζυγο του, τη διαβόητη “Miss Gucci” Γκρέις. Η Γκρέις Μουγκάμπε δεν είχε στη χώρα τη δημοφιλία που είχε η Εβίτα Περόν στην Αργεντινή. Άπληστη, διεφθαρμένη, υπέρμετρα φιλόδοξη, είχε προκαλέσει την οργή πολλών συμπολεμιστών του προέδρου.

Η Γκρέις είχε ως απώτερο στόχο τον έλεγχο του κόμματος του υπέργηρου συζύγου της, με σκοπό να τον διαδεχτεί στην προεδρία. Ο Μουγκάμπε προχώρησε σε μαζικές εκκαθαρίσεις στο ZANU-PF το προηγούμενο διάστημα, για να ανοίξει τον δρόμο στην πολυαγαπημένη του Γκρέις. Είχε αποφασίσει να τη βάλει στο παιχνίδι – ένα λάθος που προκάλεσε την ανατροπή του.

Mε την πράξη του, προκάλεσε την εξέγερση των άλλοτε σκληροπυρηνικών οπαδών του. Οι σκληροτράχηλοι Αφρικανοί πολέμαρχοι, άνδρες που είχαν στρατιωτική εκπαίδευση από Αραβες και Βορειοκορεάτες στρατιωτικούς συμβούλους, ποτέ δεν θα δεέχονταν να τεθούν υπό τις διαταγές μιας “χωριάτισσας”. Αυτοί προχώρησαν στην απομάκρυνση του προέδρου Μουγκάμπε, χωρίς να μοιάζουν όμως πρόθυμοι να εγκαταλείψουν την εξουσία που νέμονταν επί πολλά έτη.

Ενδεικτικό είναι πως ο διάδοχος του Μουγκάμπε θα οριστεί ο Έμερσον Μνανγκάγκουα, παλιός αρχηγός των μισητών δυνάμεων ασφαλείας της χώρας, εκλεκτός του κυβερνώντος κόμματος ZANU-PF. Είναι πολύ πρόωρο να πούμε αν ξεκίνησε μία νέα μέρα για την Ζιμπάμπουε. Για να θυμηθούμε ένα παλιό Έλληνα πολιτικό, περισσότερο θυμίζει “αλλαγή φρουράς”.

Η παλινόρθωση του παλιού καθεστώτος με ένα νέο, με “μετριοπαθές προσωπείο” μοιάζει να είναι η πιο πιθανή εξέλιξη. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε θα φορτωθεί όλες τις αμαρτίες του παρελθόντος. Θα είναι το ιδανικό εξιλαστήριο θύμα για τα εγκλήματα που συνέβησαν τα προηγούμενα χρόνια στην Ζιμπάμπουε, στα οποία συμμετείχαν οι ίδιοι άνθρωποι που προκάλεσαν την ανατροπή του. Για τον βετεράνο Αφρικανό πολιτικό το παιχνίδι εξουσίας στην Ζιμπάμπουε έχει τελειώσει οριστικά.