Η Ρωσία, η Ουκρανία και η λύση τύπου Χονγκ Κονγκ

Η συμφωνία επέτρεψε στην Κίνα να διατηρήσει την τελική κυριαρχία, ενώ η Βρετανία εξασφάλισε μακροχρόνιο διοικητικό έλεγχο. Αν και οι συνθήκες του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας διαφέρουν δραματικά, το ερώτημα αν “ένα ανάλογο μοντέλο” θα μπορούσε να συμβάλει στον τερματισμό της πιο καταστροφικής σύγκρουσης στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αξίζει εξέτασης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζει να μονοπωλεί το ενδιαφέρον. Γιατί; Μα έχει υπάρξει καταστροφικός, και πέρα από τις ανθρώπινες ζωές και τις καταστροφές εντός της Ουκρανίας, η επιτιθέμενη Ρωσία, μετράει περίπου ένα εκατομμύριο νεκρούς και τραυματίες. Αριθμός που θυμίζει Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ευρώπη, που έχει υπάρξει κέντρο του πνεύματος και τόσων ανακαλύψεων, ίσως θα λέγαμε πως για χιλιετίες ήταν και στην πρωτοπορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Η Ευρώπη που έδωσε τον Αριστοτέλη, τον Ντα Βίντσι, τον Καντ, και τον Ντοστογιέφσκι, έδωσε μεγάλους πολέμους και τις αδιανόητες θηριωδίες των Ναζί. Η Ευρώπη έχει λαβωθεί πολύ, έπεσε και σηκώθηκε πάλι. Ηγεσίες πολλών ευρωπαϊκών χωρών, ιστορικά, έχουν υπογράψει συμφωνίες που δεν σεβάστηκαν, και αυτό έγινε και το 1994 με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης. Έτσι, η Ουκρανία επέστρεψε τότε τα πυρηνικά που διέθετε, και κάποιες χώρες εγγυήθηκαν για την εδαφική της ακεραιότητα. Μία από τις χώρες που εγγυήθηκαν, τώρα την ακρωτηριάζει.

Είναι γνωστό τοις πάσι πως μετά το 1945, πολλά από όσα πρέσβευε η Ευρώπη άρχισαν να συνδέονται κυρίως με τις ΗΠΑ. Από την ελευθερία του λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, μέχρι την αξία της τήρησης των νόμων και σεβασμό στο Διεθνές Δίκαιο. Αυτό δεν σημαίνει πως η Αμερική δεν έχει κάνει λάθη και η ίδια. Ταυτόχρονα, το βαθύ κράτος της δεν είχε ακριβώς οικονομικό όφελος για να είναι ο χωροφύλακας του κόσμου, μα σίγουρα είχε κόστος.

Ακόμη και τώρα, οι ισχυρότερες ένοπλες δυνάμεις στην ιστορία, είναι αυτές της Αμερικής. Και η διατήρησή τους είναι μία πανάκριβη υπόθεση, μα με τίποτα δεν συγκρίνεται με το κόστος ενός ανοιχτού πολέμου. Έτσι, η Αμερική ουκ ολίγες φορές μίλησε ή μιλάει για Διεθνές Δίκαιο, όταν εννοεί ακριβώς το δίκαιο του ισχυρού. Η αμερικανική στήριξη στο Ισραήλ, σε πολλά μάτια φαίνεται ως τέτοια.

Για να γυρίσουμε στην Ουκρανία, η Ρωσία που δεν μπορεί να ξεχάσει το αυτοκρατορικό της παρελθόν, είναι η επιτιθέμενη. Αλλάζει ή δεν αλλάζει τα σύνορα με τη βία; Μήπως να αναλογιστούμε για λίγο τους Founding Fathers; Υπάρχει περίπτωση αυτοί να έπαιρναν το μέρος της Ρωσίας σε όσα πράττει; Τι αποκλείει τη σκέψη να ζητήσουν μια μέρα πίσω την Αλάσκα; Ο Λαβρόφ στην συνάντηση εκεί φορούσε μία μπλούζα με το ακρωνύμιο, CCCP (ΕΣΣΔ). Γιατί το έκανε; Μα για να περάσει το μήνυμα ότι η Ρωσία θέλει να την σέβονται όπως την CCCP, η οποία υπήρξε και διάδοχος του αυτοκρατορικού παρελθόντος της.

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος έχει υποσκάψει τη θέση του Βλαντίμιρ Πούτιν στην ανθρώπινη Ιστορία, πρέπει όμως να τελειώνει το συντομότερο. Επί τη ευκαιρία, ο Πούτιν θα πάρει μία θέση στην Ιστορία, δίπλα στον δικτάτορα και δολοφόνο, Ιωσήφ Στάλιν. Οι θάνατοι τόσων πολιτικών αντιπάλων με πτώσεις από παράθυρα μετά το 2000 τι είναι ακριβώς; Ταυτόχρονα, όμως, και ως αυταρχικός πρόεδρος της χώρας του, ο Πούτιν δεν θα ήθελε ποτέ η Ρωσία να χάσει τον πόλεμο, που ο ίδιος ξεκίνησε. Αν η Ευρώπη “με το κόμμα του πολέμου” έμπαινε στον πόλεμο για την υπεράσπιση της Ουκρανίας, και ο Πούτιν έβλεπε ότι χάνει –όπως θα ήταν και λογικότερο να συμβεί– τότε, δεν θα το είχε σε τίποτε να χτυπήσει με πυρηνικά όπλα, όχι μόνο την Ουκρανία, αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Η “μη παραδοσιακή” ρύθμιση ως λογική λύση 

Έτσι, πρέπει αυτός ο πόλεμος να τελειώνει το γρηγορότερο. Η Ουκρανία υπό τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, χάνει στο πεδίο αν και έχει πολεμήσει ηρωικά. Τα οικονομικά σκάνδαλα στο Κίεβο είναι πολλά. Το σχεδόν 20% της ουκρανικής επικράτειας έχει αλλάξει χέρια. Ίσως, θα μπορούσε να γίνει μια “τολμηρή συμφωνία”, η Ρωσία να κρατήσει την Κριμαία και όσα εδάφη κατέκτησε μετά το 2022, και αυτό να ισχύει μόνο για 100 χρόνια. Μετά τα 100 αυτά χρόνια, να επιστρέψει όλα αυτά τα εδάφη πίσω στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης και της Κριμαίας.

Παλιότερα, η Βρετανία κάτω από διαφορετικές συνθήκες βεβαίως, είχε κάνει συμφωνία με την Κίνα (1898), να επιστρέψει το Χονκ Κονγκ πίσω, μετά από 100 χρόνια (99 για την ακρίβεια), και αυτό το έκανε το 1997. Μα δεν θα ήταν αυτό μία “λογική λύση” για την Ουκρανία, αλλά και τη Ρωσία; To μεγάλο ερώτημα όμως είναι: Θα δεχόνταν άραγε ο Πούτιν μία παρόμοια συμφωνία; Ίσως ναι, αν πιεστεί πολύ από μία χώρα, όπως η Κίνα, και να σταματήσει να τον χαϊδεύει με βελούδινα γάντια η Αμερική του Τραμπ.

Έτσι θα σταματούσε ο πόλεμος αύριο το πρωί, που λέει ο λόγος, και ίσως και τα κράτη, όχι μόνο αυτά που εμπλέκονται στον ουκρανικό πόλεμο, αλλά όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ, θα άρχιζαν να ξανασέβονται το Διεθνές Δίκαιο και τις ευθύνες που απορρέουν από αυτό. Μία τέτοια λύση/συμφωνία σε ισχύ, θα έσωζε και την αξιοπρέπεια της Ουκρανίας, αλλά και της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης, και απαραίτητης για την ισορροπία του διεθνούς πολυπολικού συστήματος.

Μήπως νομίζει ο Πούτιν ότι το “να δώσει γραπτές εγγυήσεις ότι δεν θα επιτεθεί στην Ευρώπη” θα μπορέσει κάποιος, έχων σώας τας φρένας, να τις πάρει στα σοβαρά, μετά από όσα έχουν συμβεί; Μήπως ξεχνάμε στη Δύση το μίσος που νιώθουν οι πολίτες των Βαλτικών χωρών, της Πολωνίας, της Ουκρανίας πλέον, έναντι της Ρωσίας; Και σαφώς, ο Πούτιν έτσι θα έβγαζε από πάνω του την ρετσινιά του αιμοσταγούς με την απόλυτη εξουσία, που πέρασε από τούτον τον κόσμο και μόνο καταστροφές έφερε. Ή αν θέλετε, θα ισχύει γι αυτόν, αυτό που δήλωσε ο Ρώσος μπαρμπέρης στο Μπρούκλιν “Ο Πούτιν ήταν καλός τα πρώτα δέκα χρόνια, μετά τρελάθηκε”.

Εν κατακλείδι, κανένα ιστορικό παράδειγμα δεν είναι τέλειο. Οι νομικές, πολιτικές και ηθικές διαφορές μεταξύ του Χονγκ Κονγκ του 1898 και της Ουκρανίας του 2025 είναι τεράστιες. Ωστόσο, το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι, μη “παραδοσιακές ρυθμίσεις” μπορούν μερικές φορές να εκτονώσουν συγκρούσεις, που μοιάζουν άλυτες. Σε έναν πόλεμο χωρίς ορατή τελική λύση, ένα μακροχρόνιο μοντέλο παραχώρησης –όσο ατελές κι αν φαίνεται– ίσως να αποτελεί ένα από τα ελάχιστα πλαίσια, που θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ των.

ΥΓ. Ο τελευταίος κυβερνήτης του Χονκ Κονγ, ήταν ο Chris Patten –που κάποτε συνάντησα στο Λονδίνο και συνομίλησα μαζί του στο χώρο εργασίας μου, στο Covent Garden– αργότερα έγινε πρύτανης της Οξφόρδης. Θυμάμαι καλά, όταν του ζήτησα να τον ξαναδώ, μου άφησε το τηλέφωνο του σπιτιού του. Κρίμα που τότε δεν άδραξα την ευκαιρία.