Η συμβολή του κορονοϊού στην αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ

Η αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ έχει καθυστερήσει δραματικά. Η βασική αιτία είναι οι διαφορετικές προσλαμβάνουσες κάθε κράτους-μέλους, όσον αφορά τους κινδύνους εθνικής ασφάλειας που αντιμετωπίζει από εξωτερικές απειλές. Στα πλαίσια μελέτης του θέματος, ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Σχολής Ικάρων ενεργοποίησε ομάδα εργασίας με αυτό το αντικείμενο.

Η έλευση του κορονοϊού και η πανδημία που κυρίως χτύπησε την ανοχύρωτη και πυκνοκατοικημένη Ευρώπη, ταράζει τα λιμνάζοντα ύδατα στην αμυντική ολοκλήρωση, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια. Δεν νοείται αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ, αν δεν προστατεύεται από κάθε μορφής απειλή, τόσο η υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού, όσο και οι κρίσιμες υποδομές, που είναι αναγκαίες για την ομαλή λειτουργία των οργανωμένων κοινωνιών. Η αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ επομένως, είναι αναγκαίο να καλύπτει όλες τις μορφές πολέμου, που ομαδοποιούνται στις ακόλουθες κατηγορίες:

Συμβατικός πόλεμος. Η μορφή αυτή πολέμου σε ευρεία κλίμακα, θεωρείται απόμακρη απειλή για την Ευρώπη, κυρίως μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε μικρότερη κλίμακα αντιμετωπίζονται περιστασιακά τρομοκρατικά χτυπήματα με τη χρήση συμβατικών μέσων. Η σοβαρή έλλειψη εξωτερικού κινδύνου, οδήγησε την ΕΕ να παραμελήσει την κοινή άμυνα και να εστιάσει στα οικονομικά μεγέθη, λαμβάνοντας μέτρα πρωτίστως για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Κυβερνοεπίθεση. Η ευρεία εξάπλωση των εφαρμογών μέσω διαδικτύου, καθώς και η χρήση για την λειτουργία των κρίσιμων υποδομών, κατέστησε τις κυβερνοεπιθέσεις πρώτης προτεραιότητας απειλές. Η προσπάθεια διαχείρισης, ελέγχου και αντιμετώπισης των απειλών, βασίζεται στην καθιέρωση αποτελεσματικότερου ελέγχου της υψηλής τεχνολογίας.

Πυρηνικός πόλεμος. Η πυρηνική απειλή για την Ευρώπη θεωρείται περιορισμένου κινδύνου. Μετά την αποχώρηση της Αγγλίας, η μόνη πυρηνική δύναμη στην Ευρώπη είναι η Γαλλία. Οι ευρωπαϊκές χώρες επαφίονται στην προστασία τους υπό την πυρηνική ομπρέλα που παρέχουν τα πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ, κυρίως μέσω του ΝΑΤΟ. Η αμυντική κάλυψη που παρέχει το ΝΑΤΟ στην Ευρώπη είναι επίσης ένας από τους λόγους που επιτρέπει την ευρωπαϊκή πολιτική αντίληψη, περί μη ύπαρξης ορατού κινδύνου για την αντιμετώπιση του οποίου θα γινόταν άμεσα αναγκαία η αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ.

Βιοχημική απειλή και κορονοϊός

Βιοχημικός πόλεμος. Η βιοχημική απειλή ως μαζική απειλή, θεωρήθηκε από την Ευρώπη ως σχεδόν μηδενική. Η επέλαση του κορονοϊού στην Ευρώπη, δεδομένου ότι είναι η πλέον πυκνοκατοικημένη ήπειρος, χτύπησε ως κεραυνός εν αιθρία την ευρισκόμενη σε ύπνωση ευρωπαϊκή άμυνα. Τούτο διότι είθισται να χαρακτηρίζεται ως βιολογικός πόλεμος, η απελευθέρωση στο φυσικό περιβάλλον παθογόνων ιών λόγω κακόβουλης ενέργειας, είτε ως αποτέλεσμα πολέμου σε ευρεία κλίμακα, είτε ως τρομοκρατία σε περιορισμένη και τοπική εφαρμογή.

Πέραν της κακόβουλης ενέργειας, παθογόνα μικρόβια και ιοί είναι δυνατόν να διαφύγουν από βιολογικά εργαστήρια λόγω σφάλματος στα μέτρα ασφάλειας, είτε να απελευθερωθούν στη φύση με φυσική διαδικασία, μέσω της χλωρίδας και της πανίδας. Το σημαντικότερο όλων, είναι ότι όταν δημιουργηθεί μία πανδημία, άσχετα με τον λόγο που αρχικά διέρρευσε ο ιός στο περιβάλλον, τα μέτρα προστασίας είναι ακριβώς τα ίδια για την προστασία των κοινωνικών ομάδων.

Επομένως η πανδημία που χτύπησε την ανοχύρωτη αμυντικά Ευρώπη, κατέδειξε την ανάγκη επιτάχυνσης των διαδικασιών αμυντικής ολοκλήρωσης, διότι ο βιολογικός κίνδυνος δεν προέρχεται από τα περιφερειακά σύνορα της Ευρώπης, αλλά είναι δυνατόν να χτυπήσει ανεξέλεγκτα κάθε κράτος-μέλος. Για όλες τις μορφές πολέμου που προαναφέρθηκαν, τα μέσα και υλικά που χρησιμοποιούνται, χαρακτηρίζονται είτε ως αμιγώς στρατιωτικής χρήσης, είτε ως διττής χρήσης υλικά και τεχνολογία, δηλαδή που είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και για στρατιωτική χρήση.

Μορφές πολέμου

Με σκοπό τον αποτελεσματικότερο έλεγχο της διάδοσης, τα υλικά που έχουν στρατιωτική εφαρμογή περιγράφονται σε λίστες που ονομάζονται Military List (ML) και Dual Use List ( DUL). Διεθνείς οργανισμοί λειτουργούν πρωτογενώς για να συμπληρώνουν και να επικαιροποιούν τις “λίστες” των ελεγχόμενων υλικών για την αποφυγή διάδοσης (export control and non proliferation), καλύπτοντας κάθε μορφή πολέμου. Στο επίπεδο του υπουργείου Άμυνας, τις εργασίες τους παρακολουθεί η Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων (ΓΔΑΕΕ). Αναλόγως του αντικειμένου τους είναι οι ακόλουθοι:

Wassenaar Arrangement (WA). Παρέχει στα μέλη οδηγίες διαχείρισης των υλικών ενός συμβατικού πολέμου, καθώς και λίστες για στρατιωτικά υλικά (Military List-ML), καθώς και λίστα υλικών διττής χρήσης-υψηλής τεχνολογίας (Dual Use List- DUL). Στον οργανισμό αυτό εκπροσώπησα το ελληνικό υπουργείο Άμυνας επί σειρά ετών και επίσης διετέλεσα εκλεγμένος πρόεδρος της ομάδας εμπειρογνωμόνων (expert’s Group) που ετησίως επικαιροποιεί τις λίστες των ελεγχόμενων υλικών.

Missile Technology Control Regime (MTCR). Παρέχει οδηγίες και λίστα με τα ελεγχόμενα υλικά για πυραύλους με εμβέλεια άνω των 300 χιλιομέτρων. Πύραυλοι με εμβέλεια μικρότερη των 300 χιλιομέτρων ελέγχονται από το WA, ως συμβατικά όπλα.
Γ. Nuclear Suppliers Group (NSG). Παρέχει οδηγίες και λίστα ελεγχόμενων υλικών σχετικών με την πυρηνική ενέργεια, σε συνεργασία με την Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Australia Group (AG). Παρέχει οδηγίες και λίστα ελεγχόμενων υλικών σχετικών με τον βιοχημικό πόλεμο. Στον Οργανισμό αυτό συμμετείχα επί σειρά ετών εκπροσωπώντας το Ελληνικό Υπουργείο Άμυνας.

Ανέτοιμη ευρωπαϊκή άμυνα

Οι αποφάσεις των ανωτέρω οργανισμών είναι μη δεσμευτικές (non binding), πλην όμως τα κράτη-μέλη της ΕΕ αποδέχονται τις λίστες και τις έχουν εντάξει στο ευρωπαϊκό δίκαιο ως ολοκληρωμένους καταλόγους (Integrated Lists) της ΕΕ. Αποτελούν επομένως και εθνικό δίκαιο των κρατών-μελών της ΕΕ.

Ειδικά για τον βιοχημικό πόλεμο, στην ευρωπαϊκή λίστα υλικών διττής χρήσης, στην ένδειξη “1C351” του καταλόγου, με περιγραφικό τίτλο “Human and animal pathogens and toxins” με α/α 57 και 58 εντοπίζονται: «57. Σοβαρό οξύ αναπνευστικό Σύνδρομο (Severe Acute Respiratory Syndrome-related coronavirus – SARS-related coronavirus) και «58. Ιός γρίπης του 1918 (Reconstructed 1918 influenza virus)».

Επίσης το έτος 2020 προστέθηκε με α/α 59 νέα εγγραφή ως «59. Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής» (New entry for Middle East Respiratory Syndrome-related coronavirus (MERS-related coronavirus)». Εκ των προαναφερόμενων συνάγεται ότι η ΕΕ γνώριζε πριν από την πανδημία, για τον κορονοϊό ως υπαρκτή απειλή, αλλά η ευρωπαϊκή άμυνα για την βιοασφάλεια ήταν ανέτοιμη και υποτυπώδης.

Εκτιμάτε ότι σήμερα, μετά τις ανθρώπινες απώλειες και τις αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις σε όλα τα κράτη-μέλη, δίδεται η δυνατότητα επανεξέτασης της αμυντικής ολοκλήρωσης της ΕΕ, αρχίζοντας από την βιοασφάλεια, που πλέον όλοι στα κράτη-μέλη είναι επαρκώς ευαισθητοποιημένοι. Ειδικότερα στην Ελλάδα, στις ενώσεις αποφοίτων στρατιωτικών σχολών, υπάρχει μεγάλη δεξαμενή ανεκμετάλλευτης γνώσης και εμπειρίας, από εμπειρογνώμονες των συναφών θεμάτων, που θα μπορούσαν να συμπληρώσουν υποστηρικτικές ομάδες εργασίας, σε ενίσχυση του ελλείποντος ενεργού προσωπικού.