Η Τουρκία στον Κόλπο: μεγάλο ρίσκο, μεγάλα κέρδη

Στα τέσσερα χρόνια που ο εμίρης Ταμίμ Αλ Θάνι βρίσκεται στο τιμόνι του Κατάρ είναι αληθές πως έχει προκαλέσει αντιδράσεις όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό της οικογένειας. Η καραντίνα που επιβλήθηκε στο Κατάρ από τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και άλλα μικρότερα αραβικά κράτη δεν ήταν, βεβαίως, κεραυνός εν αιθρία. Οι προειδοποιήσεις είχαν σταλεί, αλλά η Ντόχα τα είχε υποτιμήσει.

Στόχος της καραντίνας είναι ο Ταμίμ να υποκύψει και να επανέλθει σε καθεστώς δορυφόρου της Σαουδικής Αραβίας, όπως το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Εάν αντισταθεί, το Ριάντ σκόπευε να επιχειρήσει την αντικατάστασή του από αδελφό του, χωρίς περαιτέρω αποσταθεροποίηση του εμιράτου. Υπενθυμίζουμε ότι η Σαουδική Αραβία είχε και το 2014 ενορχηστρώσει την επιβολή εμπάργκο στο Κατάρ, αλλά μετά από λίγους μήνες σταμάτησε. Μετά από μεσολαβήσεις, ο τότε νέος εμίρης Ταμίμ είχε δώσει διαβεβαιώσεις.

Η καραντίνα φέρει τη σφραγίδα του Σαουδάραβα διαδόχου Μοχάμεντ, ο οποίος γενικά ωθεί προς περισσότερο παρεμβατικές πολιτικές. Αυτό φάνηκε και στην Υεμένη, όπου το Ριάντ έχει εμπλακεί στρατιωτικά για να στηρίξει το φιλικό καθεστώς και να εξουδετερώσει τους σιίτες αντάρτες Χούτι.

Στην ίδια όχθη με το Ισραήλ

Η αντιπαράθεση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν έχει ως υπόβαθρο την ιστορική διένεξη σουνιτών-σιιτών, αλλά έχει, βεβαίως, και γεωπολιτική πτυχή. Κυρίως λόγω του πλούτου που έχει συσσωρεύσει από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά και λόγω των παραδοσιακά προνομιακών σχέσεών του με τις ΗΠΑ, το Ριάντ επιδιώκει να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο τουλάχιστον στην περιοχή του Κόλπου.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, τα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας την φέρνουν στην ίδια όχθη με το Ισραήλ. Και οι δύο έχουν κύριο εχθρό το Ιράν και ευρύτερα τον σιιτικό παράγοντα. Δεύτερος κοινός εχθρός είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Το ίδιο συμβαίνει με την Αίγυπτο και την Ιορδανία.

Ένας από τους κεντρικούς στόχους της περιοδείας του προέδρου Τραμπ στην περιοχή ήταν ακριβώς το να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Το γεγονός ότι αμέσως μετά το Ριάντ πήγε στην Ιερουσαλήμ δεν είναι τυχαίο. Καταδεικνύει σε συμβολικό επίπεδο αυτόν ακριβώς τον στόχο. Επιδιώκει να διαμορφώσει ένα περιφερειακό σύστημα ασφαλείας, το οποίο να συμπεριλαμβάνει εμμέσως πλην σαφώς το Ισραήλ και να έχει αντι-Ιράν προσανατολισμό.

Διπλή επίθεση στο Ιράν

Είναι αξιοσημείωτο ότι ελάχιστες ημέρες μετά την περιοδεία Τραμπ και την καραντίνα σε βάρος του Κατάρ, το Ιράν έγινε στόχος μίας διπλής πολύνεκρης τρομοκρατικής επίθεσης: στο Κοινοβούλιο και στο μαυσωλείο του ηγέτη της ισλαμικής επανάστασης Αγιατολάχ Χομεϊνί. Την ευθύνη ανέλαβε το Ισλαμικό Κράτος, αλλά οι σκληροπυρηνικοί της Τεχεράνης έδειξαν σαν υπεύθυνο το Ριάντ και εμμέσως πλην σαφώς κατηγορούν τον μετριοπαθή πρόεδρο Ραζανί για χαλαρότητα.

Η συγκυρία που εκδηλώθηκε η διπλή αυτή επίθεση οδήγησε σε διάφορα σενάρια. Ένα από αυτά είναι ότι πρόκειται για σκηνοθεσία από τις ιρανικές μυστικές υπηρεσίες για να καταδειχθεί πως το Ιράν είναι θύμα και όχι υποκινητής της τρομοκρατίας. Το σενάριο αυτό καταρρίπτεται όχι μόνο από το ότι το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε επισήμως την ευθύνη, αλλά και από το γεγονός ότι το δικό του πρακτορείο Amaq μετέδωσε σχεδόν σε πραγματικό χρόνο σκηνές από την επίθεση.

Η προηγούμενη μεγάλη τρομοκρατική επίθεση στο Ιράν είχε συμβεί το 2001 με δράστες του αντικαθεστωτικούς Μουτζαχεντίν Χαλκ. Το 2008 είχε σημειωθεί μία έκρηξη σε προάστιο της Τεχεράνης με 15 νεκρούς, χωρίς κανείς να αναλάβει την ευθύνη. Πιθανολογείται πως ήταν έργο της Μοσάντ με σκοπό να καταστρέψει ένα μεγάλο φορτίο όπλων που προοριζόταν για τη Χεζμπολά.

Ο τουρκικός παράγοντας

Στο γεωπολιτικό ναρκοπέδιο της Μέσης Ανατολής εμπλέκεται άμεσα και η Τουρκία. Η προσπάθειά της να συμμετάσχει στην εν εξελίξει επιχείρηση κατάληψης της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος απέτυχε. Εάν συμμετείχε θα είχε το δικαίωμα την επόμενη ημέρα να καθίσει στο τραπέζι και να έχει λόγο στις εδαφικές και άλλες διευθετήσεις.

Η Τουρκία αποκλείσθηκε και από την επιχείρηση κατάληψης της πρωτεύουσας του Ισλαμικού Κράτους Ράκα στη βορειοανατολική Συρία. Εκεί πρωταγωνιστούν οι Κούρδοι της Συρίας που πρόσκεινται στο ΡΚΚ και οι οποίοι κατά πάσα πιθανότητα θα ανταμειφθούν αποκτώντας κάποιου είδους κρατική υπόσταση.

Λόγω των στενών δεσμών και της συγκλίνουσας πολιτικής τους για τις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής, η Άγκυρα έχει από το 2007 συνάψει συμφωνία με την Ντόχα για τη δημιουργία τουρκικής βάσης στο εμιράτο. Η συμφωνία βρίσκεται σε φάση υλοποίησης, αλλά η επιβολή καραντίνας εξώθησε τον Ερντογάν να ανακοινώσει την αποστολή ισχυρής στρατιωτικής δύναμης στο Κατάρ.

Πρόκειται για παρακινδυνευμένη κίνηση, η οποία φέρνει την Τουρκία σε ευθεία σύγκρουση με τη Σαουδική Αραβία, με την έτσι κι αλλιώς εχθρική Αίγυπτο, αλλά και με το Ισραήλ και εμμέσως με τις ΗΠΑ. Οι Άραβες δεν θέλουν τουρκικό στρατό στην περιοχή τους. Μπορεί η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία να ανταγωνίζονταν για την πρωτοκαθεδρία στο σουνιτικό Ισλάμ, αλλά αυτός ο ανταγωνισμός παρέμενε οριοθετημένος και χωρίς ακρότητες.

Το ποντάρισμα του Ερντογάν

Τώρα, πουλώντας προστασία στο Κατάρ, ο Ερντογάν τραβάει το σκοινί, προκαλώντας ευθέως το Ριάντ και τους συμμάχους του. Και βεβαίως, δεν μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν, παρά το γεγονός ότι και οι δύο αυτοί παράγοντες είδαν με καλό μάτι την απόφαση της Άγκυρας.

Από την άλλη πλευρά, εάν η κατάσταση εξομαλυνθεί μέσω ενός συμβιβασμού, όπως διαφαίνεται και από τις συστάσεις της Ουάσιγκτον να πέσουν οι τόνοι, η Τουρκία θα έχει αποκτήσει δεσπόζουσα θέση στην καρδιά του Αραβικού Κόσμου. Για την ακρίβεια, το Κατάρ θα έχει μετατραπεί σε μικρό εξαρτημένο εταίρο της. Εκ των πραγμάτων, δηλαδή, η Άγκυρα θα έχει καταστεί σημαντικός παίκτης στην κρίσιμη γεωοικονομικά και γεωπολιτικά σκακιέρα του Κόλπου.

Η απόφαση της Άγκυρας δεν υπαγορεύθηκε μόνο από τον μεγαλοϊδεατισμό της. Ούτε μόνο από την υπόσχεση του εμίρη να αυξήσει τις ήδη μεγάλες καταριανές επενδύσεις στην Τουρκία. Υπαγορεύθηκε και από το γεγονός ότι η οικογένεια Ερντογάν και άλλα ανώτατα στελέχη των νεοοθωμανών έχουν μεγάλες οικονομικές δοσοληψίες με το εμιράτο.

Εκτός αυτού, στην Άγκυρα φοβούνται πως η καραντίνα που επιβάλλεται στο Κατάρ εντάσσεται σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο γεωπολιτικών αλλαγών στη Μέση Ανατολή. Τη θεωρούν κατά μία έννοια συνέχεια της ανατροπής του προέδρου Μόρσι στην Αίγυπτο, του πραξικοπήματος στην Τουρκία πριν ένα χρόνο και βεβαίως της αμερικανικής υποστήριξης προς τους Κούρδους της Συρίας.