Η ύβρις του Ερντογάν και η αναπόφευκτη Νέμεσις

Tα ομηρικά έπη μας δίδαξαν πως όταν διαπράττεται ύβρις μοιραία ακολουθεί η Νέμεσις. Η Τουρκία του Ερντογάν διαπράττει ύβριν, υπό το πρίσμα ότι σπάει το πρωτόκολλο της υπάρχουσας τάξης του διεθνούς συστήματος. Η “νέμεσις” στην τουρκική αμετροέπεια ίσως επέλθει από την αναθεώρηση της θέσης της ίδιας της Τουρκίας στο διεθνές σύστημα.

Ας εξετάσουμε τις πρόσφατες εξελίξεις αναφορικά με τη Λιβύη και την υπογραφή του μνημονίου καθορισμού θαλάσσιων ζωνών. Η εν λόγω συμφωνία κυριαρχεί στην ελληνική, και όχι μόνο, επικαιρότητα, έχοντας προκαλέσει διπλωματικό πυρετό, αλλά και μια άνευ προηγουμένου αφύπνιση σχετικά με το τι μέλει γενέσθαι με τον προβληματικό μας γείτονα. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται πως ο Ερντογάν κατάφερε να αιφνιδιάσει τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Ρωσίας.

Όμως οι αντιδράσεις των “μεγάλων”, για πρώτη φορά παρουσιάζουν σαφή ποιοτική διαφοροποίηση. Χωρίς, προς το παρόν, να καταλήγουν σε κάποια ξεκάθαρη αποτρεπτική στάση έναντι της Τουρκίας είναι εμφατικά καταδικαστικές. Ενδεικτικό του γεγονότος είναι πως οι ισχυροί δρώντες του παγκόσμιου συστήματος, αν και δεν έχουν ακόμα καταλήξει στο πως θα διαχειριστούν το φαινόμενο Τουρκία, της στέλνουν το μήνυμα πως φλερτάρει πλέον με τα όρια της ανοχής τους.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Τουρκία αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα. Πρόκειται για μια χώρα με ραγδαία ανάπτυξη, στρατιωτική και οικονομική που συνοδεύεται από μία δεδηλωμένη στρατηγική, η οποία αποσκοπεί στην ανάδειξή της σε παίχτη διεθνούς εμβέλειας, όχι απλά περιφερειακής. Η πεποίθηση περί της τέταρτης παγκόσμιας δύναμης είναι χαρακτηριστική, όπως και ο διακηρυγμένος στόχος του Ερντογάν για το 2023. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η ρητορική, την οποία επιλέγει να χρησιμοποιεί ο Τούρκος πρόεδρος. Απευθύνεται στους “μεγάλους” ειδικά στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ σαν ίσος προς ίσο, στην καλύτερη των περιπτώσεων.

Ο Ερντογάν οδεύει προς το μοιραίο σφάλμα

Η ουσία έγκειται στο πως δεν είναι ίσος τους, ούτε πρόκειται να καταστεί σύντομα. Η τουρκική οικονομία βασίζεται στις συναλλαγές με την Ευρώπη, τα κύρια οπλικά τους συστήματα είναι δυτικής τεχνολογίας και ακόμα και τα προϊόντα της ντόπιας βιομηχανίας βασίζονται σε δυτική τεχνολογία και στις δυτικές αγορές. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπ’ όψη τις καταβολές και τα χαρακτηριστικά της τουρκικής ισχύος εκτιμάται πως η αλαζονεία του Ερντογάν απέναντι στη Δύση, ίσως να αποδειχτεί το μοιραίο του σφάλμα.

Αν και οι επιλογές του φαντάζουν ορθολογικές και καλά μελετημένες, κατέστησαν εφικτές λόγω της απροθυμίας Αμερικανών και Ευρωπαίων, η οποία τους κάνει ανεκτικούς απέναντι στην Τουρκία. Ας μην ξεχνάμε πως ακόμη και στη Συρία, όπου η Τουρκία επιθυμούσε εδώ και χρόνια να παρέμβει στρατιωτικά, το έκανε μόνο όταν είχε τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ.

Επίσης, η αναφορά του Ερντογάν πως η Τουρκία θα βγει ή μεγαλύτερη ή μικρότερη, υποδεικνύει και έπαρση. Η εν λόγω δήλωση συνιστά αναμφίβολα παγκόσμια πρωτοτυπία. Σε μία εποχή που η διατήρηση των υπαρχόντων συνόρων είναι εκ των ων ουκ άνευ, με την ειδική εξαίρεση της Κριμέας, ένα κράτος εκφράζει απερίφραστα την πρόθεση του να επεκτείνει την επικράτειά του. Δεν μιλάμε, πλέον, μόνο για αύξηση επιρροής, αλλά για εισβολή και κατάληψη εδαφών, αυτό που αναφέρεται στα βιβλία της ιστορίας ως κατάκτηση.

Η υπομονή των ΗΠΑ εξαντλείται 

Ας αναλογιστούμε, ακόμη, την ξεδιάντροπη χρήση ανθρώπων (προσφύγων και μεταναστών) σαν μοχλό πολιτικού εκβιασμού, όπως και τον εξευτελισμό του διεθνούς δικαίου. Πλέον καθίσταται  σαφές πως η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη την ανοχή που απολαμβάνει, παίζει κόντρα ρόλο στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων σε κάθε επίπεδο, ρητορικό και πρακτικό. Οι γείτονες, όμως, ξεχνούν πως η σύγχρονη παγκόσμια τάξη είναι ασύμβατη με αυτοκρατορίες “παλαιάς  κοπής”.

Ως πότε όμως θα ανέχονται την Τουρκία; Ειδικά οι ΗΠΑ δείχνουν ότι η υπομονή τους εξαντλείται. Η ψήφιση του East Med act, η ακύρωση της προμήθειας των μαχητικών F-35, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων και η απόφαση για άρση του εμπάργκο όπλων προς την Κυπριακή Δημοκρατία, φαίνεται να δίνουν το σήμα για τη στροφή του “υπερωκεάνιου”.

Δεν είναι η πρώτη φόρα που κάποιος δρων επιχειρεί να διαταράξει την εκάστοτε κανονικότητα. Κάθε τάξη του διεθνούς συστήματος στη σύγχρονη ιστορία, από το συνέδριο της Βιέννης έως το μεταπολεμικό κόσμο, έχει τις νόρμες της, τους κανόνες της, όπως και τα ταμπού της. Κατά το σχετικά πρόσφατο παρελθόν, δρώντες  αναλογικά πολύ ισχυρότεροι από την Τουρκία του Ερντογάν, στράφηκαν ανοιχτά ενάντια στη διεθνή τάξη πραγμάτων της εποχής τους. Σε όλες τις περιπτώσεις, ο κύριος υπεύθυνος της ανατροπής, συνετρίβη εκκωφαντικά και τα κράτη υπό την κυριαρχία του “κόντυναν” στον βαθμό που τους αναλογούσε.