ΗΠΑ: Στροφή στον Ειρηνικό χωρίς να εγκαταλείπουν τη Μέση Ανατολή

Γράφει ο Δημήτρης Αναγνωστόπουλος

Η έγκριση, εμμέσως πλην σαφώς, της τουρκικής στρατιωτικής επιχειρήσεως “Πηγή Ειρήνης” στην βορειοανατολική Συρία εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών, επιβεβαίωσε, σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, μια οξεία πεποίθηση, βάση της οποίας οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάψει να αποτελούν την προεξάρχουσα δύναμη στη Μέση Ανατολή.

Η παθητική στάση των ΗΠΑ έναντι της τουρκικής επιθετικότητας και της γενικότερης κλιμακώσεως στο θέατρο επιχειρήσεων της Συρίας, συνιστά, σύμφωνα με αρκετούς, βάσιμη αποδεικτική ύλη περί συρρικνώσεως της αμερικανικής επιρροής στο μεσανατολικό χώρο. Σε επικοινωνιακό επίπεδο, αυτή η ανοχή δεν αντανακλά σε καμία περίπτωση αυστηρότητα, πολλώ δε μάλλον θέληση για προβολή ισχύος. Η διεθνής κοινότητα δεν είναι σαφώς συνηθισμένη σε τέτοιου είδους ραθυμία εκ μέρους της αμερικανικής υπερδυνάμεως, ιδίως σε περιπτώσεις στις οποίες περιπλέκεται ο ρωσικός παράγων.

Ωστόσο η πρόσφατη αυτή πεποίθηση, η οποία ερείδεται σε δύο βασικές παρατηρήσεις, αποτελεί μια κατά το μάλλον ή ήττον μεγαλοποίηση. Όπως είπε ο Αριστοτέλης «Η φύση απεχθάνεται το κενό» και στην θεωρία της γεωπολιτικής σε κάθε προκύπτον κενό ισχύος διάφοροι δρώντες αναλαμβάνουν να το καλύψουν. Υφίσταται όμως πράγματι κενό ισχύος στη Μέση Ανατολή;

Εμφανώς, μετά την αναδίπλωση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία, η Ρωσία αποτελεί τον κατ’εξοχήν επόπτη και διαμεσολαβητή ισχύος. Ωστόσο, εξαιρουμένων των υφιστάμενων στρατιωτικών εγκαταστάσεων της Ρωσίας στη Συρία, σε καμία περίπτωση δε δύναται το βεληνεκές της ρωσικής ισχύος να χαρακτηρισθεί ως κυρίαρχο στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής όπως έχει προσφάτως υποστηριχθεί.

Ένας τέτοιος χαρακτηρισμός, θα προσιδίαζε στο χώρο της Κεντρικής Ασίας, η οποία
συναποτελείται από κράτη της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως τα οποία εξακολουθούν να παραμένουν ως επί το πλείστον υπό τη ρωσική σφαίρα επιρροής, ισχυρισμό τον οποίο επαληθεύει μια ευρεία ρωσική στρατιωτική παρουσία. Μέχρι πρότινος, στα διεθνή δρώμενα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ταυτιστεί με μια τεραστίων διαστάσεων εμπλοκή σε μεσανατολικά ζητήματα.

Τέλος για το δόγμα Κάρτερ;

Η εμπλοκή αυτή απορρέει από ένα δόγμα εξωτερικής πολιτικής το οποίο εγκαθιδρύθηκε το 1980. Ο πρώην Πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ, κατά τη διάρκεια των προγραμματικών του δηλώσεων, υποστασίωσε το “Δόγμα Κάρτερ” διακηρύσσοντας επισήμως, ότι, προσπάθεια οποιασδήποτε εξωτερικής δυνάμεως να αποκτήσει έλεγχο επί της περιοχής του Περσικού Κόλπου θα εκληφθεί ως ευθεία προσβολή των ζωτικών συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Ως τέτοια, θα απαντηθεί με χρήση κάθε απαραιτήτου μέσου, περιλαμβανομένης της στρατιωτικής ισχύος. Αναμφίβολα, έκτοτε, η συμβολική δήλωση του Προέδρου Κάρτερ συνέθεσε το υπόστρωμα για εκτενέστερο αμερικανικό παρεμβατισμό στη Μέση Ανατολή. Έκδηλα, η πρόσφατη έλλειψη κινητικότητας στο συριακό μέτωπο αντίκειται στο ως άνω δόγμα εξωτερικής πολιτικής, με αποτέλεσμα να υποστηρίζεται ευρέως ότι το συριακό σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας πιο συντηρητικής πορείας για την αμερικανική εξωτερική πολιτική.

Ένας σημαντικός παράγων που θα μπορούσε να υποστυλώσει την θέση περί περιορισμένης σημασίας της Μέσης Ανατολής είναι η προσφάτως επιτευχθείσα αυτάρκεια των Ηνωμένων Πολιτειών σε πετρέλαιο. Το 2018, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανεδείχθησαν σε μεγαλύτερο παραγωγό αργού πετρελαίου διεθνώς, υπερβαίνοντας Ρωσία και Σαουδική Αραβία.

Δικαίως, το γεγονός αυτό έχει περιορίσει αισθητά την εξάρτηση από εισαγόμενο πετρέλαιο εξασφαλίζοντας ότι η ενεργειακή ακεραιότητα των Ηνωμένων Πολιτειών παραμένει λιγότερο ευεπίφορη σε αρνητικές εξελίξεις της Μέσης Ανατολής. Ως εκ τούτου, υπό το πρίσμα της ενεργειακής ασφάλειας, η Μέση Ανατολή έχει πράγματι καταστεί λιγότερο καθοριστική, και αυτό συνιστά μια βασική παράμετρο για την αμερικανική απαγκίστρωση.

«Ο Ειρηνικός Αιώνας της Αμερικής»

Το 2011, με όχημα ένα προκλητικό και συνάμα διορατικό άρθρο, η πρώην Υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον παρουσίασε στην κοινή γνώμη την στροφή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ο τίτλος «Ο Ειρηνικός Αιώνας της Αμερικής» διέγραφε με ιδιαίτερη σαφήνεια την επανεστίαση των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές στερέωμα. Η αφύπνιση της Κίνας και η βαρυτική έλξη που αυτή άσκησε στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού προκάλεσε μια σοβαρή δομική πίεση η οποία κατέστησε αναγκαίο τον άμεσο επαναπροσδιορισμό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Όμως, οφείλει να σημειωθεί ότι, παρά την σημαίνουσα αυτή στροφή, η αμερικανική παρουσία στη Μέση Ανατολή παραμένει πρακτικώς ακέραια. Σε ενεστωτικό χρόνο, χιλιάδες Αμερικανοί στρατιώτες υπηρετούν στην περιοχή (κατά προσέγγιση μεταξύ 60.000 και 70.000 σύμφωνα με το Κέντρο Διοίκησης των Ηνωμένων Πολιτειών, και περαιτέρω ενίσχυση προσφάτως). Στρατοπεδεύουν σε έναν τεράστιο αριθμό αμερικανικών βάσεων ευρισκόμενων κυρίως πέριξ του Περσικού Κόλπου, και αρκετών ακόμα η θέση των οποίων παραμένει απόρρητη.

Η ισχυρή αυτή παρουσία ενισχύεται έτι περαιτέρω από τον αμερικανικό πέμπτο στόλο, ο οποίος συνεδρεύει με το κέντρο διοίκησης ναυτικών δυνάμεων στο Μπαχρέιν, προσθέτοντας έναν ακόμη συντελεστή ισχύος για την προάσπιση των αμερικανικών συμφερόντων στη θάλασσα. Παρά το γεγονός ότι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις έχουν αποδειχθεί συχνά άκαρπες, εξακολουθούν να υφίστανται πολυάριθμες στρατηγικές επιταγές που καθιστούν αναγκαία την συνέχιση της αμερικανικής εμπλοκής στη Μέση Ανατολή παντί τε τρόπω.

Οι ΗΠΑ διατηρούν την κυριαρχία τους

Δοθέντος ότι, οι Η.Π.Α., ως παγκόσμιος παίκτης, επιζητούν αλλά και επωφελούνται από τη διεθνή σταθερότητα. Επομένως, η δυνητική αναζωπύρωση τρομοκρατικών οργανώσεων, η αυξανόμενη επιρροή εξωτερικών δρώντων όπως η Κίνα και η Ρωσία, οι υφέρπουσες ηγεμονικές φιλοδοξίες που απειλούν την περιφερειακή σταθερότητα, καθώς και η διεθνής ενεργειακή ασφάλεια συνθέτουν έναν πυρήνα ζητημάτων που χρήζουν αποτελεσματικής διαχειρίσεως εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών.

Πέραν των ως άνω, υπάρχει ένας επιπλέον στρατηγικός στόχος υψίστης σημασίας: η αποτροπή ενδεχόμενης κατισχύσεως κάποιας εχθρικής δυνάμεως σε μια περιοχή τοιαύτης
γεωπολιτικής και γεωοικονομικής βαρύτητας. Συμφώνως, η αναδυόμενη Κίνα έχει ήδη πυροδοτήσει τον επαναπροσδιορισμό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Το βλέμμα των Ηνωμένων Πολιτειών έχει εστιάσει ήδη στον Ειρηνικό, όπου ένας διεκδικητής απειλεί να εκθρονίσει τις κυρίαρχες Ηνωμένες Πολιτείες και να μεταβάλει τις διεθνείς ισορροπίες.

Το αμερικανικό ενδιαφέρον επί της Μέσης Ανατολής ίσως διέλθει μια περίοδο ατονίας,
όμως, με όρους σκληρής ισχύος, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό και άμεσο τρόπο άσκησης επιρροής και προάσπισης συμφερόντων, οι Η.Π.Α διατηρούν ακόμη την κυριαρχία τους στην περιοχή, με σοβαρά κίνητρα μελλοντικής συντήρησής της. Ως εκ τούτου, από ρεαλιστικής οπτικής, η εκτίμηση ότι οι Η.Π.Α έχουν απολέσει ή πρόκειται να απολέσουν το εκτόπισμα τους στη Μέση Ανατολή κινείται στα όρια της προχειρότητας.