Ιράν-Ισραήλ: Κρίσιμος ο ρόλος των ΗΠΑ για την τροπή του πολέμου

Η Ρωσία, παρά τις στενές στρατιωτικές σχέσεις με την Τεχεράνη (ιδίως στο σκέλος των drones και του πολέμου στην Ουκρανία), κρατά χαμηλούς τόνους, αποφεύγοντας κάθε ευθεία στήριξη –  ενδεχομένως για να μην διακινδυνεύσει τη σχέση της με το Ισραήλ και την εύθραυστη παρουσία της στη Συρία. Να σημειωθεί ότι ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε θετικός στην μεσολάβηση του Ρώσου προέδρου. Η Κίνα, στρατηγικός εταίρος του Ιράν, επιλέγει διπλωματική ουδετερότητα, καλώντας σε αυτοσυγκράτηση και διατήρηση της ροής του εμπορίου ενέργειας.

Η ΕΕ, αδρανής και αναιμική, εγκλωβισμένη σε διπλωματική ασάφεια και ενεργειακή εξάρτηση, αρκείται σε γενικόλογες εκκλήσεις για αποκλιμάκωση, δίχως ουσιαστικό βάρος ή μεσολαβητική παρέμβαση. Το Ριάντ και οι μοναρχίες του Κόλπου, παρότι διατηρούν πλέον σταθερούς δίαυλους επικοινωνίας με το Ιράν, αντιμετωπίζουν τη σύγκρουση με ιδιαίτερη ανησυχία: Eνδεχόμενη διεύρυνση της αντιπαράθεσης απειλεί την ασφάλεια των δικών τους υποδομών και λιμένων, ιδίως στο Κατάρ και το Μπαχρέιν.

Ουσιαστικά, ο μόνος διεθνής δρών έχοντας την ισχύ να διαμορφώσει τη συνέχεια είναι οι ΗΠΑ κι αυτό ακριβώς αποτελεί τον στρατηγικό υπολογισμό τόσο του Ισραήλ, όσο και του Ιράν. Το Τελ Αβίβ επιδιώκει, εφόσον χρειαστεί, να σύρει την Ουάσιγκτον στη σύγκρουση μέσω τετελεσμένων. Η Τεχεράνη, αντίθετα, επιχειρεί να μετριάσει την αμερικανική εμπλοκή και να διατηρήσει το status quo της αποτροπής, χωρίς να διακινδυνεύσει άμεση στρατιωτική κατάρρευση.

Η ακύρωση των συνομιλιών της Κυριακής, υπό τον απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ, φάνηκε να αποτελεί ένα ανησυχητικό σημάδι για το κατά πόσο μπορούν να διατηρηθούν ακόμα δίαυλοι επικοινωνίας, ή αν είναι πλέον αναπόφευκτο η περιοχή να εισέλθει σε μια μη αναστρέψιμη τροχιά πολεμικής σύγκρουσης: Το βράδυ του Σαββάτου και την επόμενη μέρα κλιμακώθηκε ξανά η πολεμική αντιπαράθεση των δύο χωρών, με το Ισραήλ να ορκίζεται ότι “θα κάψει την Τεχεράνη” μετά την χτεσινή-πολύνεκρη επίθεση της Τεχεράνης.

Πάντως, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών απέδωσε κάθε ευθύνη για την κλιμάκωση στο Ισραήλ, λέγοντας πως είναι εκείνο που επιδιώκει να “τορπιλίσει” τις διαπραγματεύσεις, ως απάντηση στην έκκληση Βρετανίας, Γαλλίας και Γερμανίας για επανάληψη των διαπραγματεύσεων επί του πυρηνικού του προγράμματος.

Πολύπλευρη προετοιμασία

Η επίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν εν κατακλείδι δεν ήταν προϊόν στιγμιαίας απόφασης, αλλά μια επιχείρηση που σχεδιαζόταν για χρόνια, στο παρασκήνιο της ρητορικής αποτροπής, των κυβερνοεπιθέσεων και των στοχευμένων δολοφονιών επιστημόνων. Τώρα που το σχέδιο διήλθε στη φάση της ανοικτής σύγκρουσης, το ερώτημα συμπυκνώνεται σε δύο βασικές πτυχές: Ποια χώρα είχε προετοιμαστεί καλύτερα για την ημέρα αυτή και πώς θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ του Τραμπ, ο οποίος δηλώνει απεγνωσμένα πως επιδιώκει να μείνει εκτός πολέμου, προαναγγέλλοντας (μέχρι στιγμής) σκληρή αντίδραση μόνο αν το Ιράν πλήξει Αμερικανούς.

Τα πρώτα 48ωρα αποκάλυψαν μόνο το προοίμιο μιας κρίσης που απειλεί να πάρει εκθετικές διαστάσεις. Η τιμή του πετρελαίου, μέσα σε μόλις δύο ημέρες (12-14 Ιουνίου), αυξήθηκε κατά 11%, από τα 69,4 στα 77 δολάρια το βαρέλι, αγγίζοντας ενδοσυνεδριακά τα 78. Η διεθνής αγορά αντέδρασε σπασμωδικά υπό το βάρος του φόβου διακοπής ροών από το Στενό του Ορμούζ και της αβεβαιότητας για τις προθέσεις της Τεχεράνης και της Ουάσιγκτον. Όσο η ροή του πετρελαίου απειλείται, το ρίσκο στις παγκόσμιες αγορές θα πολλαπλασιάζεται.

Η σύγκρουση Ισραήλ-Ιράν αγγίζει πλέον το κατώφλι μιας επικίνδυνης ασυμμετρίας. Ίσως η ισραηλινή επιχείρηση καταφέρει να εξουδετερώσει αποφασιστικά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ή έστω να το επιβραδύνει δραματικά ή ακόμα να οδηγήσει σε κατάρρευση το θεοκρατικό καθεστώς. Ίσως όμως, αντί για αποτροπή, να προκαλέσει το αντίθετο αποτέλεσμα: Να επιταχύνει την απόφαση της Τεχεράνης να αποκτήσει πυρηνικά όπλα ως τελική εγγύηση επιβίωσης.

Σε κάθε περίπτωση, η προσεκτική ισορροπία αποτροπής που οικοδομήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στη Μέση Ανατολή διαβρώνεται με ταχύ ρυθμό. Εάν η Ουάσιγκτον εμπλακεί ενεργά –είτε από επιλογή, είτε εξαναγκαστικά λόγω ενδεχόμενων ιρανικών επιθέσεων σε αμερικανικούς στόχους– τότε ο πόλεμος ενδέχεται να λάβει διακρατικό χαρακτήρα μεγάλης διάρκειας. Έως σήμερα, το δόγμα των ΗΠΑ έναντι του Ιράν βασιζόταν στη διαχείριση κινδύνου και την αποφυγή άμεσης ανάφλεξης. Το Ισραήλ, ωστόσο, μόλις άναψε το φιτίλι σε μια εύφλεκτη περιφερειακή πραγματικότητα. Το αν η φλόγα αυτή θα σβήσει ή θα φουντώσει εξαρτάται λιγότερο από το Τελ Αβίβ και την Τεχεράνη, και περισσότερο από το τι θα πράξει, ή τι δεν θα αποτρέψει η Ουάσιγκτον.