Kapalıçarşı κάνει το ΝΑΤΟ ο Ερντογάν – Όλα ανοιχτά στο μεγάλο παζάρι

Δεν έχει περάσει και τόσος καιρός από τότε που ο Εμμανουέλ Μακρόν είχε προβεί σε μία δήλωση που είχε προκαλέσει αίσθηση. Είχε αποκαλέσει το ΝΑΤΟ «εγκεφαλικά νεκρό». Είχε μάλιστα επαναλάβει τον χαρακτηρισμό λίγους μήνες αργότερα. Αφορμή είχε σταθεί ένα παρ’ ολίγον επεισόδιο ανάμεσα σε μία γαλλική φρεγάτα και σε τουρκικά πολεμικά πλοία στα νερά της Λιβύης.

Η δήλωση εκείνη, όσο δυσάρεστη κι αν ήταν, ήχησε σαν παραδοχή ενός κοινού μυστικού, που κανείς δεν επιθυμούσε να το ομολογήσει δημόσια μέχρι τότε. Μόνο ο πρόεδρος Τραμπ έλεγε ότι η Ατλαντική Συμμαχία είναι «παρωχημένη». Είναι αληθές ότι μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ είχε χάσει σε μεγάλο βαθμό τον λόγο ύπαρξής του, με αποτέλεσμα να βυθιστεί σε σχετική ανυποληψία, την οποία ενέτεινε ο απερχόμενος γενικός γραμματέας του Συμφώνου, Γενς Στόλτενμπεργκ.

Ο Νορβηγός, συχνά κραυγαλέα τουρκόφιλος, είχε φτάσει στο σημείο το Δεκέμβριο του 2020 να αποθεώσει την Τουρκία, επαινώντας «τη συμβολή της στην αντιμετώπιση του ΙSIS»! Γέλασε, βέβαια, κάθε πικραμένος, αφού ήταν κοινός τόπος και στη Δύση, η αποδεδειγμένη συνεργασία του καθεστώτος Ερντογάν με το ISIS -κι όχι μόνο στο λαθρεμπόριο πετρελαίου.

Δύο πράγματα μπορούν να συμβούν όταν ένας οργανισμός πέσει σε κώμα. Ο ασθενής ή να αποβιώσει ή να ξυπνήσει. Ο πρόεδρος της Γαλλίας ήταν πάλι αυτός που χαρακτήρισε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία «ηλεκτροσόκ που ξύπνησε το ΝΑΤΟ» και όχι μόνο το ξύπνησε, αλλά το μετέτρεψε από το τίποτα σε πρωταγωνιστή. Η ρωσική εισβολή, λοιπόν, φαίνεται να έλυσε οριστικά το υπαρξιακό πρόβλημα της Ατλαντικής Συμμαχίας, δίνοντάς της έτσι όχι μόνο λόγο ύπαρξης, αλλά και διεύρυνσης και εντυπωσιακής ενδυνάμωσης.

Τί άλλο ακόμα θα δούμε…

Λίγα χρόνια νωρίτερα, θα έμοιαζε με σενάριο επιστημονικής φαντασίας το γεγονός ότι οι πολίτες της Σουηδίας και της Φινλανδίας θα εγκατέλειπαν την μακρά ριζωμένη παράδοση ουδετερότητας και θα υποστήριζαν με συντριπτικά ποσοστά την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Οι λαοί και της Φινλανδίας και της Σουηδίας, υπό την επήρεια του σοκ, πιστεύουν πλέον ότι θα είναι περισσότερο ασφαλείς εντός του ΝΑΤΟ, το οποίο δεσμεύεται από την ιδρυτική συνθήκη του να προστατεύσει από κάθε εξωτερική απειλή κάθε χώρα-μέλος του.

Υπενθυμίζουμε ότι η Ατλαντική Συμμαχία δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μόλις είχε αρχίσει ο Ψυχρός Πόλεμος (1949), στο πλαίσιο της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης από τη μία πλευρά των ΗΠΑ, του Καναδά και δέκα δυτικοευρωπαϊκών χωρών (λίγο αργότερα, το 1952, εντάχθηκαν η Ελλάδα και η Τουρκία και το 1955 η Δυτική Γερμανία), κι από την άλλη της Σοβιετικής Ένωσης και των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών που συγκρότησαν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1989, το ΝΑΤΟ άρχισε σταδιακά να επεκτείνεται ανατολικά, παρά τις (προφορικές) δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει το 1989 όλοι οι δυτικοί ηγέτες έναντι του τελευταίου ηγέτη της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, πως αυτό δεν θα συμβεί. Έτσι, η Ατλαντική Συμμαχία επεκτάθηκε στην κεντρική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και έφθασε μέχρι τα ρωσικά σύνορα, εντάσσοντας στους κόλπους του τις τρεις χώρες της Βαλτικής, οι οποίες ανήκαν πριν στη Σοβιετική Ένωση. Τελευταία προσχώρηση ήταν αυτή της Βόρειας Μακεδονίας, το 2020, η οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το 2008, αλλά είχε παρεμποδιστεί από την Ελλάδα, λόγω της διαφοράς για την ονομασία της γείτονος.

Στην… αυλή της Αγίας Πετρούπολης

Στην περίπτωση που η Φιλανδία και η Σουηδία προσχωρήσουν, το ΝΑΤΟ πλέον θα αριθμεί 32 μέλη. Δεν πρόκειται, όμως, για δύο τυχαίες χώρες. Η Φινλανδία μοιράζεται σύνορα 1.300 χιλιομέτρων με τη Ρωσία. Ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος το 1917 και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τάχθηκε στο πλευρό της Γερμανίας, αλλάζοντας στρατόπεδο προς το τέλος του πολέμου. Οι Φινλανδοί πολέμησαν δύο φορές με τις σοβιετικές δυνάμεις και μάλιστα σημείωσαν και νίκες πριν ηττηθούν εν τέλει και αναγκαστούν να παραχωρήσουν την ανατολική Καρελία (το 10% του φινλανδικού εδάφους) στη Σοβιετική Ένωση.

Αν και οι δύο σκανδιναβικές χώρες επιθυμούν διακαώς να ενταχθούν το ταχύτερο δυνατόν στην Ατλαντική Συμμαχία και παρότι το ίδιο ακριβώς επιθυμούν οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές χώρες-μέλη, η ένταξη βρίσκεται προς το παρόν στον αέρα, λόγω της ρητής απειλής του Ερντογάν ότι θα ασκήσει βέτο εάν δεν ικανοποιηθούν μία σειρά τουρκικών αιτημάτων. Η Φινλανδία δήλωσε ότι θα εξετάσει τις ενστάσεις τελευταίας και θα δώσει ξεκάθαρες απαντήσεις.

Εάν, πάντως, η Φινλανδία ενταχθεί, το ΝΑΤΟ θα βρεθεί στην… αυλή της Αγίας Πετρούπολης, της δεύτερης μεγαλύτερης ρωσικής πόλης. Το γεγονός αυτό εκ των πραγμάτων εγείρει ένα πρόβλημα για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας, το οποίο η Μόσχα δεν παραλείπει να επισημαίνει, απειλώντας με αντίποινα, χωρίς να διευκρινίζει τί είδους θα είναι.

Το κρίσιμο ζήτημα είναι εάν μετά την ένταξη στην Ατλαντική Συμμαχία, στη φινλανδική επικράτεια θα εγκατασταθούν αμερικανικές βάσεις και πυρηνικά όπλα. Εάν όχι, όλα δείχνουν ότι η Μόσχα θα ανεχθεί την ένταξη, περιοριζόμενη σε οικονομικά, ενεργειακά και διπλωματικά αντίμετρα. Εάν, όμως, εγκατασταθούν βάσεις και πυρηνικά, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη ρωσική αντίδραση, αφού το ΝΑΤΟ θα έχει λόγω γειτνίασης τη θεωρητική δυνατότητα ακόμα και ενός πρώτου πυρηνικού πλήγματος πριν προλάβει η Μόσχα να ανταποδώσει τουλάχιστον σε πλήρη κλίμακα.

Ας σημειωθεί ότι η σουηδική κυβέρνηση δήλωσε ότι ναι μεν επιδιώκει την ένταξη, αλλά είναι αντίθετη στην εγκατάσταση βάσεων και πυρηνικών. Αυτή η δήλωση, βέβαια, δεν έχει νομική ισχύ και ως εκ τούτου δεν αποτελεί εγγύηση, αφού μπορεί οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον να παραβιαστεί. Δεν ήταν το ίδιο ρητή και κατηγορηματική η σχετική δήλωση από την φινλανδική κυβέρνηση.

Η ανάνηψη του ΝΑΤΟ

Ο Γενς Στόλτενμπεργκ που παραμένει για λίγο ακόμα γενικός γραμματέας, λόγω της κρίσης, δήλωσε ότι το NATO «βρίσκεται εν μέσω θεμελιακής μεταμόρφωσης». Και δεν έχει άδικο. Είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού ότι στην Ευρώπη φυσάνε άνεμοι ενός νέου Ψυχρού Πολέμου ως συνέπεια του πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ουκρανία. Με την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας, πάντως, η Βαλτική Θάλασσα θα μετατραπεί σε νατοϊκή θάλασσα, εκτός από τα χωρικά ύδατα της Ρωσίας στον θύλακο του Καλλίνινγκραντ και στην Αγία Πετρούπολη.

Ενδεικτικό του κλίματος είναι ότι ακόμα και στη γνωστή για την παραδοσιακή ουδετερότητά της Ελβετία για πρώτη φορά διεξάγεται δημόσια συζήτηση για το ενδεχόμενο να προσεγγίσει την Ατλαντική Συμμαχία. Ένα χρόνο νωρίτερα, είχε αγοράσει αμερικανικά μαχητικά πέμπτης γενιάς F-35A. Στην Ευρώπη, οι μόνες χώρες που παραμένουν εκτός ΝΑΤΟ είναι, εκτός από την Ελβετία και την επίσης μεταπολεμικά ουδέτερη Αυστρία, η Μολδαβία (που αρχίζει να φλερτάρει με την ιδέα της ένταξης αλλά φοβάται τη Ρωσία), η Σερβία (που έχει ιστορικούς δεσμούς με τη Ρωσία), η Βοσνία-Ερζεγοβίνη (είναι τρικέφαλο κράτος-μη κράτος) και το μη αναγνωρισμένο (ούτε από όλες τις δυτικές χώρες) Κοσσυφοπέδιο, το οποίο είχε αποσχιστεί από τη Σερβία στη δεκαετία του 1990 με τη συμφωνία του Ντέιτον στον απόηχο των νατοϊκών βομβαρδισμών.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Αυστρίας Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ απέκλεισε το ενδεχόμενο ένταξης της χώρας του στο ΝΑΤΟ, διευκρινίζοντας, όμως, ότι «η στρατιωτική ουδετερότητα δεν συνεπάγεται και πολιτική ουδετερότητα». Η περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς στη Σκανδιναβία είναι ένα ανέλπιστο δώρο που έκανε στη Δύση ο Ρώσος πρόεδρος με την εισβολή στην Ουκρανία. Ο φόβος, εξάλλου, συσπειρώνει κι αυτό επιβεβαιώνεται στην περίπτωσή μας.

Η περαιτέρω διαδικασία και η ουσία

Το πολεμικό κλίμα, λοιπόν, ωθεί όλα σχεδόν τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ να επισπεύσουν όσο είναι δυνατόν την προβλεπόμενη διαδικασία ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας. Οι πρώτες ένταξη χώρες καλούνται να δεσμευτούν να τηρήσουν το Άρθρο 5 –την ρήτρα συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ που εγγυάται ότι μια επίθεση σε οποιονδήποτε σύμμαχο θα αντιμετωπιστεί με κοινή απάντηση από όλους. Πρέπει, επίσης, να δεσμευτούν για τις οικονομικές υποχρεώσεις τους στον προϋπολογισμό του ΝΑΤΟ, ο οποίος ανέρχεται σε περίπου 2,5 δισ. δολάρια.

Η υποψήφια χώρα ενημερώνεται για το ρόλο της στον αμυντικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ και αμέσως μετά ακολουθεί η διαχείριση των διαβαθμισμένων πληροφοριών. Στη συνέχεια, το προσωπικό του ΝΑΤΟ συντάσσει έκθεση που ενημερώνει τις χώρες-μέλη για το αποτέλεσμα των συνομιλιών.

Όπως προαναφέρθηκε είναι κοινή η πολιτική βούληση για ένταξη με fast track διαδικασίες, αλλά υπάρχει προς το παρόν το τουρκικό ανάχωμα, αφού η Άγκυρα απειλεί ρητά ότι θα εμποδίσει την έγκριση και επικύρωση των πρωτοκόλλων προσχώρησης των δύο χωρών από τα Κοινοβούλια των κρατών-μελών. Στη σχετική δήλωσή του, ο Ερντογάν είχε κάνει αναφορά και στην Ελλάδα: «Τους ανοίξαμε το δρόμο, οι ΗΠΑ τους έφτιαξαν βάση και τώρα η τρομοκρατική οργάνωση FETO ταξιδεύει στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας»!

Μεταξύ άλλων, η Άγκυρα ζητάει από τις δύο σκανδιναβικές χώρες να χαρακτηρίσουν τρομοκράτες μέλη του κουρδικού PKK και του δικτύου Γκιουλέν και να τα παραδώσουν στην Τουρκία.  Η υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας χαρακτήρισε «παραπληροφόρηση» τις κατηγορίες της Τουρκίας, υπενθυμίζοντας ότι  «η σουηδική κυβέρνηση του Ούλοφ Πάλμε ήταν η πρώτη μετά την Τουρκία που κατέταξε το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση ήδη από το 1984». Από την άλλη πλευρά, όμως, οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να παραδίδουν στην Τουρκία Κούρδους, οι οποίοι βρίσκονται νομίμως στο έδαφός τους και δεν έχουν διαπράξει το παραμικρό αδίκημα. Το ίδιοι ισχύει και για γκιουλενιστές.

Ο κατάλογος των τουρκικών όρων

Η Άγκυρα, επίσης, απαιτεί όλες οι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ να καταργήσουν κάθε είδους εμπάργκο σε οπλικά συστήματα και εξαρτήματα αναγκαία για την τουρκική πολεμική βιομηχανία. Υπενθυμίζουμε ότι το μερικό εμπάργκο έχει επιβληθεί στην Τουρκία κυρίως λόγω της προμήθειας των ρωσικών S-400 και ευρύτερα λόγω του γεωπολιτικού εναγκαλισμού της με τη Ρωσία.

Εξίσου κρίσιμη είναι η απαίτηση της Άγκυρας να εγκριθεί η πώληση 40 νέων F-16 Viper και η αναβάθμιση άλλων 80 τουρκικών F-16. Και μάλιστα, το καθεστώς Ερντογάν απαιτεί τα χρήματα που έχουν καταβληθεί στις ΗΠΑ για την τουρκική συμμετοχή στο πρόγραμμα παραγωγής των F-35 να χρησιμοποιηθούν για την αγορά και αναβάθμιση των F-16.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει συμφωνήσει για την πώληση και αναβάθμιση των F-16, αλλά απαιτείται και η έγκριση του Κογκρέσου. Αν και οι Αμερικανοί νομοθέτες αναμένεται να δεχθούν πιέσεις από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δεν είναι βέβαιο ότι θα εγκρίνουν τη συμφωνία. Η Άγκυρα, εξάλλου, κάνει ό,τι μπορεί για να τους εξοργίσει. Τελευταίο δείγμα οι τουρκικές αντιδράσεις-δηλώσεις για την ομιλία του Έλληνα πρωθυπουργού στο Κογκρέσο.

Η Τουρκία θα ήθελε πολύ να επιστρέψει στο πρόγραμμα των F-35, αλλά το αμερικανικό Πεντάγωνο έχει σηκώσει απαγορευτικό, επειδή η συνύπαρξη του υπερσύγχρονου αμερικανικού μαχητικού με το επίσης υπερσύγχρονο ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 θα οδηγήσει στη διαρροή αμερικανικών τεχνολογικών μυστικών προς τη ρωσική πλευρά.

Τέλος, η Τουρκία απαιτεί να έχει ελεύθερα τα χέρια στη βόρεια Συρία για να επιτεθεί στις εκεί κουρδικές δυνάμεις. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, στην Ουάσιγκτον παίζεται σκληρό διπλωματικό πόκερ. Οι ΗΠΑ, όπως και οι άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ βιάζονται να εντάξουν την Φινλανδία και τη Σουηδία στη Συμμαχία, αλλά για να προχωρήσει η διαδικασία πρέπει να αρθεί η τουρκική επιφύλαξη.

Ο Ερντογάν θεωρεί ότι του δίνεται η χρυσή ευκαιρία να αποκομίσει ανταλλάγματα σε πολλά επίπεδα, ακριβώς επειδή έχει συνείδηση του πόσο βιάζεται η Δύση. Ταυτόχρονα, πουλάει και εξυπηρέτηση στον Πούτιν. Προφανώς, στις δυτικές πρωτεύουσες επικρατεί δυσφορία για το ανατολίτικο παζάρι της Άγκυρας, αλλά από την άλλη δεν έχουν εναλλακτικές επιλογές. Όλα δείχνουν πώς το παζάρι έχει παρασκηνιακά αρχίσει, αλλά προς το παρόν δεν μπορούν να γίνουν προβλέψεις.

Το σκληρό παζάρι συνεχίζεται

Οι ΗΠΑ πιθανότατα θα δώσουν κάποια ανταλλάγματα στην Τουρκία, αλλά και για λόγους κύρους και για λόγους θεσμικούς (Κογκρέσο) δεν μπορούν να ικανοποιήσουν πλήρως τις τουρκικές απαιτήσεις. Η άρση των κυρώσεων CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions), oι οποίες έβγαλαν την Τουρκία από το πρόγραμμα ανάπτυξης των F-35, όπως προαναφέραμε, θεωρείται αδύνατη. Εκτός κι αν η Άγκυρα συμφωνήσει να αφήσει τους S-400 εκτός λειτουργίας, αλλά και με αμερικανική επιτήρηση.

Η στάση του Ερντογάν απασχολεί σχεδόν όλα τα δυτικά μέσα, τα οποίο κάνουν λόγο για «μπλόφα» και «ανατολίτικο παζάρι». Έγκριτος Γερμανός δημοσιογράφος που καλύπτει θέματα της Ατλαντικής Συμμαχίας, περιέγραψε την Τουρκία ως «μόνιμη πηγή διχόνοιας στο ΝΑΤΟ». Μπλοφάρει, ή δεν μπλοφάρει, πάντως, δυτικοί αναλυτές υπολογίζουν ότι από αυτό το παζάρι η Τουρκία θα βγει με κάποια κέρδη, από αυτό το παζάρι α λα Kapalıçarşı. Το τι θα της κοστίσει αυτός ο εκβιασμός είναι κάτι που φανεί στη συνέχεια.

Πιθανότερο είναι οι Αμερικανοί και γενικότερα οι δυτικοί να κάνουν παραχωρήσεις στην Άγκυρα αναφορικά με τους Κούρδους ακτιβιστές στην Ευρώπη, αλλά και με τον κουρδικό παράγοντα στη βόρεια Συρία. Ο Ερντογάν κατηγορεί τη Σουηδία και τη Φινλανδία ότι δεν έλαβαν αποφασιστικά μέτρα κατά των Κούρδων ακτιβιστών στο έδαφός τους. Επικρίνει επίσης τους Αμερικανούς, επειδή υποστηρίζουν το κουρδικό YPG στη βόρειο Συρία, στον πόλεμο εναντίον του ISIS.

Ο σύμβουλος του Ερντογάν, ο γνωστός μας Ιμπραχίμ Καλίν, συνομιλεί όλο αυτό το διάστημα με δεκάδες Ευρωπαίους αξιωματούχους, μεταφέροντας το ξεκάθαρο μήνυμα του Ερντογάν: «Υπογραμμίζουμε ότι αν δεν εκπληρωθούν οι προσδοκίες της Τουρκίας, η πρόοδος αυτής της διαδικασίας (δηλαδή η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας) δεν θα είναι δυνατή». Με άλλα λόγια, λέει ότι η Άγκυρα είναι αποφασισμένη να φθάσει στα άκρα.