Καρότο και μαστίγιο από ΗΠΑ για Τουρκία

Η κατάληψη του Αφρίν στην Συρία από την Τουρκία του Ερντογάν πραγματοποιήθηκε στις 18 Μαίου. Συνέπεσε με την 103η επέτειο της εκστρατείας της Καλλίπολης, μίας σημαντικής μάχης μεταξύ των στρατευμάτων της Αντάντ και των Οθωμανών. Στην μάχη αυτή αναδείχτηκε η στρατηγική ευφυΐα του Κεμάλ Ατατούρκ, του μετέπειτα ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο Τούρκος πρόεδρος, που ως γνωστόν φιλοδοξεί να υποσκελίσει τον Ατατούρκ, δεν υπήρχε περίπτωση να μην αξιοποιούσε την συγκεκριμένη ημερολογιακή σύμπτωση.

Το Κουρδικό διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση του Ερντογάν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές στην γείτονα. Ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να αποκομίσει εκλογικά κέρδη από την στρατιωτική κατάληψη του Αφρίν. Απειλεί διαρκώς ότι οι επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού θα επεκταθούν στις υπόλοιπες κουρδικές περιοχές της Συρίας, κάνοντας ειδική αναφορά στην πόλη Μάνμπιτζ. Οι δηλώσεις αυτές είναι καθαρά για εσωτερική κατανάλωση, μιας και ο Τούρκος πρόεδρος γνωρίζει πως μία επίθεση στη Μάνμπιτζ είναι αδύνατη.

Σε αντίθεση με το Αφρίν, στην Μάνμπιτζ υπάρχει ισχυρή παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων. Οι Κούρδοι μαχητές του YPG πολέμησαν τους τζιχαντιστές του ISIS μαζί με Αμερικανούς πεζοναύτες, όταν η Άγκυρα βοηθούσε υπογείως το Ισλαμικό Κράτος. Σύμμαχος της Ουάσιγκτον στην Συρία ήταν το συριακό παρακλάδι μίας “τρομοκρατικής οργάνωσης”, όχι ο δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ. Το γεγονός αυτό προκάλεσε οργή σε όλη την Τουρκία.

Το αφήγημα του Ερντογάν παρουσιάζει την Τουρκία “περικυκλωμένη” από εχθρούς και σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι δυτικές κυβερνήσεις. Σύμφωνα με τον Ερντογάν οι ΗΠΑ ήταν πίσω από την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Υποστηρίζουν τους Κούρδους στην Συρία για να επιτύχουν τον διαμελισμό της Τουρκίας, όπως είχε κάνει παλαιότερα η Αντάντ με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ακόμα και για την επιδείνωση της τουρκικής οικονομίας υπεύθυνη είναι η Δύση σύμφωνα με τον Τούρκο πρόεδρο.

Συμφωνία Ουάσιγκτον και Άγκυρας

Ο Ερντογάν παραβλέπει τα προβλήματα της τουρκικής οικονομίας και αποδίδει την υποτίμηση τη λίρας σε οικονομικό πόλεμο. Παρά την σφοδρή αντιαμερικανική ρητορική της τουρκικής κυβέρνησης, οι ΗΠΑ αποφεύγουν να συγκρουστούν ευθέως με την Τουρκία. Την Δευτέρα πραγματοποιήθηκε κανονικά η συνάντηση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεχμέτ Τσαβούσογλου, με τον Αμερικανό ομόλογο του Μάικ Πομπέο.

Η Τουρκία είχε διαύλους επικοινωνίας με τον προκάτοχο του Πόμπεο, τον Ρεξ Τίλερσον. Όταν ο Τίλερσον είχε επισκεφτεί την Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο, είχε μία μαραθώνια συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο Ερντογάν. Οι συνομιλίες έγιναν υπό άκρα μυστικότητα. Ρόλο διερμηνέα είχε αναλάβει ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών. Σε δηλώσεις του ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, φάνηκε να κατανοεί ορισμένες ανησυχίες της Άγκυρας για τον ρόλο των Κούρδων του YPG στην Συρία. Όμως, ο Τίλερσον απομακρύνθηκε μέσω twitter από τον Τραμπ, έναν μήνα μετά την επίσκεψη του στην Τουρκία.

Η αιφνίδια αποπομπή του Τίλερσον και η αντικατάσταση του από τον Πομπέο, προβλημάτισε ιδιαίτερα την Άγκυρα. Ο Πομπέο κινούνταν σε άλλο μήκος κύματος από τον προκάτοχο του. Στο παρελθόν είχε χαρακτηρίσει την Τουρκία “ισλαμική δικτατορία“. Ο Τσαβούσογλου είχε ακυρώσει την τότε προγραμματισμένη επίσκεψη του στην Ουάσιγκτον, δηλώνοντας πως πρέπει ο Πόμπεο να “σεβαστεί την Τουρκία“. Η συνάντηση των δύο υπουργών αναμενόταν με μεγάλο ενδιαφέρον, με δεδομένη την κακή χημεία στις σχέσεις των δύο ανδρών.

Σύμφωνα με τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ της γείτονος η συνάντηση ήταν ένας “διπλωματικός θρίαμβος” για την Τουρκία. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε έναν Οδικό Χάρτη για την Συρία, οι λεπτομέρειες του οποίου παραμένουν άγνωστες. Λίγες όμως ώρες μετά την συνάντηση των δύο υπουργών, ανακοινώθηκε η αποχώρηση των τελευταίων δυνάμεων του YPG που στάθμευαν στην Μάνμπιτζ. Επίσης πραγματοποιήθηκαν αεροπορικές επιδρομές της τουρκικής αεροπορίας, έναντι θέσεων του PKK στο Ιράκ. Δεν μοιάζει τυχαίο που ακολούθησαν αμέσως μετά την συνάντηση Πομπέο-Τσαβούσογλου.

Ο Ερντογάν μπορεί βάσιμα να ισχυριστεί στο εσωτερικό του, ότι η Τουρκία έχει διευρυμένη επιρροή στην Συρία χάρη στις διπλωματικές του πρωτοβουλίες. Ήταν η συμμαχία με τους Ρώσους που επέτρεψε την κατάληψη του Αφρίν από τον τουρκικό στρατό. Κατόρθωσε να πείσει τους Αμερικανούς να απομακρύνουν τους Κούρδους “τρομοκράτες” από το Μάνμπιτζ. Ο Τσαβούσογλου δήλωσε πως το μοντέλο της Μάνμπιτζ πρέπει να εφαρμοστεί και στις υπόλοιπες πόλεις της Συρίας που ελέγχουν οι Κούρδοι.

Ο απομονωτισμός του Τραμπ εις βάρος των Κούρδων

Μετά την απομάκρυνση Τίλερσον οι ΗΠΑ ακολουθούν πολιτική απομονωτισμού σε μία σειρά ζητημάτων. Με την επιβολή δασμών εγκαταλείπουν εν μέρει το ελεύθερο εμπόριο, τον θεμέλιο λίθο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Οι ΗΠΑ αποχώρησαν μονομερώς από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, παρόλο που υποστηριζόταν από τις υπόλοιπες χώρες του ΝΑΤΟ. Ο Τραμπ εξαπέλυσε νέες επιθέσεις εναντίον του Μεξικού για το μεταναστευτικό ζήτημα, οι οποίες είχαν περιοριστεί επί θητείας του Τίλερσον.

Ο Τραμπ είχε υποσχεθεί προεκλογικά πως οι ΗΠΑ δεν θα είναι πλέον ο “χωροφύλακας” της Μέσης Ανατολής. Σε ομιλία του στο Οχάιο τον περασμένο Μάρτιο, ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε πως επιδιώκει την αποχώρηση των Αμερικανών από την Συρία. Υπάρχει ένα σημαντικό ενεργειακό δεδομένο που εξηγεί τον απομονωτισμό του Αμερικανού μεγιστάνα. Οι ΗΠΑ στρέφονται στο σχιστολιθικό αέριο, επομένως δεν εξαρτώνται από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, όπως τις προηγούμενες δεκαετίες.

Ενδεικτική είναι η στάση που κράτησε η Ουάσιγκτον στην σύγκρουση των Κούρδων του Ιράκ με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης. Για τον Κούρδο ηγέτη Μασούντ Μπαρζανί είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου για ανεξάρτητο κουρδικό κράτος, με πρωτεύουσα το Κιρκούκ. Υπολόγιζε πως θα είχε την υποστήριξη της Ουάσιγκτον. Το Κιρκούκ είχε τα σημαντικότερα πετρελαικά αποθέματα του Ιράκ και οι μαχητές του Μπαρζανί είχαν συμβάλλει στην εξουδετέρωση των τζιχαντιστών. Τον περασμένο Οκτώβριο ο Μπαρζανί διαπίστωσε πως έκανε λανθασμένους υπολογισμούς.

Τα πετρέλαια του Κιρκούκ πέρασαν στον έλεγχο του Ιράκ, μετά από μία αστραπιαία στρατιωτική επιχείρηση του ιρακινού στρατού εις βάρος των δυνάμεων του Μπαρζανί. Την επιχείρηση οργάνωσε από το παρασκήνιο το σιιτικό Ιράν και είχε την υποστήριξη της Τουρκίας. Η Ουάσιγκτον εγκατέλειψε τους Κούρδους του Ιράκ, παρόλο που σε αντίθεση με τους ομοεθνείς τους στην Συρία, υπήρξαν ιστορικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ. Στην Μάνμπιτζ οι Κούρδοι αποσύρθηκαν αναίμακτα, αλλά σίγουρα έπειτα από τις συστάσεις των ΗΠΑ.

Τα αγκάθια παραμένουν

Η κυβέρνηση Τραμπ δεν επιδιώκει ενεργή στρατιωτική εμπλοκή στην Μέση Ανατολή, όπως έδειξαν και τα περιορισμένα αεροπορικά πλήγματα που πραγματοποίησε έναντι του καθεστώτος Άσαντ. Ο Αμερικανός πρόεδρος αφήνει ως “τοποτηρητές” των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή το Ισραήλ, την Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο. Όμως σχετικό ρόλο δεν μπορεί να αναλάβει η Τουρκία, λόγω των σχέσεων της με το Ιράν και την Ρωσία.

Ο Οδικός Χάρτης Πομπέο-Τσαβούσογλου απέδειξε πως οι ΗΠΑ θέλουν να κρατήσουν την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο. Αυτό θύμισε με τις νέες δηλώσεις του ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Γουές Μίτσελ. Δήλωσε πως η αμερικανική κυβέρνηση “δουλεύει για κρατήσει την Τουρκία σε δυτική στρατηγική τροχιά“. Αλλά προειδοποίησε ταυτόχρονα την Άγκυρα, ότι η Ουάσιγκτον έχει ορισμένες “κόκκινες γραμμές”.

Συγκεκριμένα ανέφερε την προμήθεια του ρωσικών πυραύλων S-400, που διαπραγματεύεται η τουρκική κυβέρνηση με την Μόσχα. Ο Μίτσελ προειδοποίησε την Άγκυρα ότι η αγορά των S-400 “θα έχει συνέπειες“. Ανέφερε την αμερικανική νομοθεσία CAATSA, η οποία προβλέπει την επιβολή κυρώσεων. Για την Ουάσιγκτον είναι αδιανόητο ένας νατοϊκός εταίρος να αγοράζει υπερσύγχρονο στρατιωτικό εξοπλισμό από την Ρωσία, μία χώρα που έχει χαρακτηριστεί από τον Αμερικανό πρόεδρο ως “απειλή“.

Η Τουρκία θεωρεί πως μπορεί να εκβιάζει την Δύση χωρίς να υφίσταται τις συνέπειες. Βλέπει πως αυτή η τακτική της αποδίδει κέρδη, για παράδειγμα στην περίπτωση του Μάνμπιτζ. Το βασικό ερώτημα είναι μέχρι πότε θα ανέχονται οι ΗΠΑ τους εκβιασμούς της Άγκυρας. Με την παρέμβαση του ο Μίτσελ σημείωσε πως η υπομονή των ΗΠΑ εξαντλείται. Οι ΗΠΑ δεν θέλουν η Τουρκία να απομακρυνθεί από το δυτικό στρατόπεδο, όχι όμως έναντι οποιουδήποτε τιμήματος.