Καρότο και μαστίγιο της Ουάσινγκτον για την Τουρκία

Η πώληση και μεταφορά των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία αποτελεί ζήτημα που έχει προκαλέσει έντονη κινητικότητα στο κογκρέσο και τον Λευκό Οίκο. Δύο ημέρες πριν τη σύγκληση της νατοϊκής συνόδου στις Βρυξέλλες, το γραφείο Διαχείρισης και Προϋπολογισμού που υπάγεται απευθείας στον Αμερικανό πρόεδρο έστειλε επιστολή στη Γερουσία ζητώντας τη μη περικοπή των προβλεπόμενων για το 2019 κονδυλίων του υπουργείου Εξωτερικών για τη μεταφορά των F-35 στην Τουρκία.

Η εν λόγω κίνηση εκτιμάται ότι είναι διπλωματικός ελιγμός με σκοπό την πρόσδωση πλεονεκτήματος στον Αμερικανό πρόεδρο Τραμπ για τη διεξαγωγή συνομιλιών με τον Τούρκο ομόλογο του τόσο σε διμερές όσο και νατοϊκό επίπεδο. Η αλληλουχία των γεγονότων έχει ως ακολούθως:

Tο Κογκρέσο έχει ψηφίσει το νομοσχέδιο 5515 για τον αμυντικό προϋπολογισμό οικονομικού έτους 2019. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο προβλέπει τη σύνταξη έκθεσης για την αποτίμηση των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας και το πάγωμα της παράδοσης αμερικανικού στρατιωτικού οπλισμού στην Τουρκία. Παράλληλα, η επιτροπή Πιστώσεων της αμερικανικής Γερουσίας εισήγαγε προς συζήτηση στις 21 Ιουνίου 2018 το νομοσχέδιο 3108 που εστιάζει στη διάθεση κονδυλίων προς το αμερικανικό υπουργείο εξωτερικών για τις «Ξένες Επιχειρήσεις και Σχετικά Προγράμματα Οικονομικού Έτους 2019».

Το νομοσχέδιο προβλέπει μεταξύ άλλων την αύξηση της χρηματοδότησης κατά 29%, δηλαδή περίπου 12,1 δισ. δολάρια περισσότερα από τα ποσά που αιτήθηκε ο Αμερικανός πρόεδρος για το οικονομικό έτος 2019. Επί των προβλεπόμενων πιστώσεων του νομοσχεδίου του υπουργείου εξωτερικών, ο επικεφαλής του Γραφείου Διαχείρισης και Προϋπολογισμού στο Λευκό Οίκο, Μίκ Μάλβεϊνυ, έστειλε επιστολή στο προεδρείο της επιτροπής Πιστώσεων της Γερουσίας αφενός επιδοκιμάζοντας προβλέψεις, όπως την αύξηση της οικονομικής βοήθειας προς το Ισραήλ και την Ιορδανία.

Αφετέρου ζητά την τροποποίηση τμημάτων του νομοσχεδίου με κυριότερη την άρση του περιορισμού των κονδυλίων που δύναται να διατεθούν για τη μεταφορά των μαχητικών αεροσκαφών F-35 προς την Τουρκία. Συγκεκριμένα, στην επιστολή διατυπώνεται η αντίρρηση της αμερικανικής διακυβέρνησης στο παράρτημα 7046 (δ) (3) του νομοσχεδίου.

Το συγκεκριμένο παράρτημα προβλέπει ότι κανένα από τα χρηματικά κεφάλαια που διατίθενται με το νομοσχέδιο 3108 καθώς και με προηγούμενες νομοθετικές Πράξεις προς το υπουργείο Εξωτερικών δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για τη μεταφορά ή διευκόλυνση της μεταφοράς αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία είτε για τη διάθεση αμυντικών υλικών ή υπηρεσιών που σχετίζονται με τα αεροσκάφη πέμπτης γενιάς.

Το παράρτημα επιτάσσει την απαγόρευση κονδυλίων για τη μεταφορά των F-35 στην Τουρκία έως ότου ο αρμόδιος υπουργός βεβαιώσει τις επιτροπές εξωτερικών, ενόπλων δυνάμεων (armed services committee) και πιστώσεων (appropriations committee) του Κογκρέσου ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας δεν πρόκειται να αγοράσει το ρωσικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας S-400 ή/και να αποδεχθεί την παράδοση του εν λόγω συστήματος.

Ο Λευκός Οίκος αντιστέκεται

Η αντίρρηση του Λευκού Οίκου στις ανωτέρω προβλέψεις του παραρτήματος 7046 (δ) (3) εδράζεται στο ότι η Τουρκία αποτελεί σημαντική νατοϊκή σύμμαχο και μέλος του διεθνούς κονσόρτιουμ συμπαραγωγής των F-35 από το 2002. Η επιστολή επίσης αποσαφηνίζει ότι παρότι η διακυβέρνηση Τραμπ συμμερίζεται τις ανησυχίες του Κογκρέσου για τις πρόσφατες τουρκικές ενέργειες, η ίδια ωστόσο αντιτίθεται στο λεκτικό που προληπτικά περιορίζει τη δυνατότητα της να συνεργαστεί με την Τουρκία προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι όποιες ανησυχίες.

Αξίζει να επισημανθεί ότι η επιστολή δεν διατυπώνει ουδεμία αντίρρηση ως προς τις παραγράφους δ (1) και (2) του παραρτήματος 7046 του νομοσχεδίου οι οποίες καταδικάζουν την παράνομη κράτηση Αμερικανών πολιτών σε φυλακές της Τουρκίας και απαγορεύουν τόσο την πώληση στρατιωτικού υλικού όσο και την παροχή αμυντικών υπηρεσιών στη Διεύθυνση Προστασίας της Τουρκικής Προεδρίας (TPPD) σε εφαρμογή του αμερικανικού Νόμου για έλεγχο των εξαγωγών όπλων.

Η τελευταία απαγόρευση προβλέπεται να είναι σε πλήρη ισχύ έως ότου ο υπουργός Εξωτερικών αναφέρει στις αρμόδιες επιτροπές του Κογκρέσου ότι τα μέλη της Διεύθυνσης Προστασίας της τουρκικής προεδρίας που κατονομάζονται στο κατηγορητήριο της 17ης Ιουλίου 2017 από το Ανώτατο Δικαστήριο της Περιφέρειας Κολούμπια έχουν επιστρέψει στις ΗΠΑ προκειμένου να δικαστούν για τα αδικήματα που έχουν διαπράξει επί αμερικανικού εδάφους.

Η σημασία της επιστολής

Το εύλογο ερώτημα το οποίο ανακύπτει είναι το εξής: Ποια η βαρύτητα της επιστολής του επικεφαλής του γραφείου Διαχείρισης και Προϋπολογισμού που υπάγεται στο εκτελεστικό γραφείο του Αμερικανού προέδρου για την άρση της δέσμευσης κονδυλίων του υπουργείου εξωτερικών σχετικών με τη μεταφορά των F-35 στην Τουρκία;

Καταρχάς αξίζει να επισημανθεί ότι η επιστολή δεν ακυρώνει τις προβλέψεις του ψηφισθέντος από το Κογκρέσο νομοσχεδίου 5515 για τον αμυντικό προϋπολογισμό οικονομικού έτους 2019. Ο νέος αμυντικός προϋπολογισμός επιτάσσει τη σύνταξη έκθεσης με αντικείμενο την κατάσταση των αμερικανό-τουρκικών σχέσεων από τον Αμερικανό υπουργό Άμυνας σε διαβούλευση με τον υπουργό Εξωτερικών εντός 60 ημερών μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του Νόμου.

Σημειωτέον δε ότι η έκθεση οφείλει να αποτιμήσει τη στρατιωτική και διπλωματική παρουσία των ΗΠΑ στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων όλων των στρατιωτικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται στην αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ. Επιπρόσθετα, η έκθεση πρέπει να αξιολογήσει τις επιπτώσεις στις διμερείς σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας που δύναται να προκύψουν από την απόκτηση του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από την Άγκυρα.

Κατά δεύτερον, η επιστολή δεν ακυρώνει την προβλεπόμενη απαγόρευση στον υπουργό Άμυνας της πώλησης ή παράδοσης οπλικών συστημάτων στην Τουρκία που υπόκεινται στον έλεγχο του Κογκρέσου σύμφωνα με το άρθρο 36 του νόμου περί ελέγχου των εξαγωγών όπλων (22 U.S.C. 2778), τουλάχιστο μέχρι να αποτιμηθεί η έκθεση από τις αρμόδιες επιτροπές του Κογκρέσου.

Υπεροχή Κογκρέσου

Κυριότερο όλων ωστόσο είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με το αμερικανικό Σύνταγμα η νομοθετική δύναμη του Κογκρέσου ξεπερνά αυτή του Αμερικανού προέδρου. Και τούτο διότι σύμφωνα με την προβλεπόμενη από το σύνταγμα διαδικασία, οιοδήποτε νομοσχέδιο προκειμένου να έχει ισχύ Νόμου απαιτεί σαφώς την έγκριση και υπογραφή του Αμερικανού προέδρου. Στην περίπτωση ωστόσο που το νομοσχέδιο δεν υπογραφεί από τον πρόεδρο, τότε αυτό πρέπει να επιστρέψει στο Σώμα που συστάθηκε, είτε πρόκειται για την βουλή είτε την γερουσία, συνοδευόμενο από τις προεδρικές αντιρρήσεις ζητώντας επανεξέταση.

Εν προκειμένω, με την επιστολή που απέστειλε το γραφείο Διαχείρισης και Προϋπολογισμού του προέδρου στην ηγεσία της επιτροπής Πιστώσεων της Γερουσίας ζητά την επανεξέταση από την τελεταία του νομοσχεδίου 3108 που αφορά τον προϋπολογισμό του υπουργείου εξωτερικών ως προς άρση του περιορισμού των κονδυλίων που δύναται να διατεθούν για τη μεταφορά των μαχητικών αεροσκαφών F-35 προς την Τουρκία.

Το προεδρικό αίτημα δύναται να απορριφθεί καθώς σύμφωνα με το αμερικανικό Σύνταγμα, εάν έπειτα από την επανεξέταση του νομοσχεδίου και των προεδρικών αντιρρήσεων όπως αυτές εκφράζονται στην επιστολή, τα 2/3 της αμερικανικής βουλής συμφωνήσουν να προχωρήσει το νομοσχέδιο τότε αυτό αποστέλλεται συνοδευόμενο από τις αντιρρήσεις του προέδρου στην γερουσία η οποία έχει τον τελευταίο και καθοριστικό λόγο. Και τούτο διότι εάν το νομοσχέδιο εγκριθεί από την Γερουσία, τότε αυτό καθίσταται Νόμος.

Καρότο και μαστίγιο

Είναι ξεκάθαρο ότι με την επιστολή του γραφείου Διαχείρισης και Προϋπολογισμού που απευθείας υπάγεται στον Αμερικανό πρόεδρο, η πρακτική που ακολουθείται έναντι της Τουρκίας συνοψίζεται εν πολλοίς σε αυτή του καρότου και του μαστίγιου. Από την μία μεριά το Κογκρέσο κρατάει το μαστίγιο της αναστολής της μεταφοράς των μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία και της επιβολής κυρώσεων κατ’ εφαρμογή του Νόμου περί Ανάσχεσης Αντιπάλων των ΗΠΑ μέσω Κυρώσεων (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act).

Από την άλλη μεριά, η διακυβέρνηση Τραμπ εμφανίζεται να κρατάει το καρότο της προσέγγισης ώστε μέσω του διαλόγου να πεισθεί η Τουρκία ότι είναι προς συμφέρον της η πρόσδεση στο άρμα της Δύσης και η συνέχιση της στρατηγικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ τόσο σε διμερές όσο και νατοϊκό επίπεδο.

Η de facto τοποθέτηση της Άγκυρας στο «ψυγείο» όπως αυτή αποτυπώθηκε στην πρόσφατη νατοϊκή σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών αποτελεί αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα και εντάσσεται στα πολλαπλά μηνύματα των νατοϊκών συμμάχων και δη των ΗΠΑ προς την Τουρκία. Παρότι η Τουρκία αρχικά ανέμενε στο πλαίσιο της νατοϊκής συνόδου κορυφής να οριστικοποιηθούν οι λεπτομέρειες που αφορούν την εκ περιτροπής ανάληψη από την ίδια της διοίκησης της Δύναμης Ταχείας Επέμβασης Υψηλής Ετοιμότητας (VJTF), αυτό δεν κατέστη εφικτό.

Ως γνωστόν, η εν λόγω Δύναμη Ταχείας Επέμβασης συμφωνήθηκε κατά την νατοϊκή σύνοδο της Ουαλίας που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο 2014 να λειτουργήσει με εκ περιτροπής διοίκηση από τις Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Πολωνία, Ισπανία, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο το 2021 με σκοπό τη στρατιωτική επέμβαση για την αντιμετώπιση κρίσεων εντός μίας εβδομάδας.

Οι τουρκικές επιδιώξεις

Στο ίδιο μήκος κύματος, η πρόταση της Τουρκίας να φιλοξενήσει στην Κωνσταντινούπολη το αρχηγείο της «Πρωτοβουλίας Ετοιμότητας του ΝΑΤΟ» (NRF), μίας στρατιωτικής δύναμης που θα αποτελείται από 30 τάγματα, 30 πολεμικά πλοία και 30 μοίρες πολεμικών αεροσκαφών, με δυνατότητα ανάπτυξης εντός 30 ημερών δεν βρήκε ευήκοα νατοϊκά ώτα. Όπως επίσης δεν βρήκε θετική ανταπόκριση η πρόταση της για μετατροπή της 3ης έδρας στρατού στην Κωνσταντινούπολη σε αρχηγείο επαφής της συγκεκριμένης δύναμης.

Το μόνο που κατάφερε η Τουρκία ήταν να λάβει διαβεβαιώσεις οι οποίες περιλαμβάνονται στο κοινό ανακοινωθέν της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας περί αναγνώρισης της δύσκολης κατάστασης ασφάλειας που καλείται να αντιμετωπίσει. Στο κοινό ανακοινωθέν επίσης διατυπώθηκε η νατοϊκή αλληλεγγύη μέσω της αριθμητικής αύξησης της Δύναμης Αντίδρασης του ΝΑΤΟ και της Κοινής Επιχειρησιακής Ομάδας Υψηλής Ετοιμότητας (VJTF) που δύναται να αναπτυχθεί τάχιστα προς στήριξη της Τουρκίας οποτεδήποτε αυτό κριθεί απαραίτητο.

Στο πλαίσιο των νατοϊκών συζητήσεων, ετέθη μάλιστα εμφατικά το ζήτημα της απόκτησης του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 όπου αποσαφηνίστηκε ως μη αποδεκτή η απόκτηση του καθότι καταστρατηγεί τη διαλειτουργικότητα της συμμαχίας. Αντ’ αυτού προκρίθηκε ως άκρως συμφέρουσα για την τουρκική άμυνα και αποδεκτή από το ΝΑΤΟ, η απόκτηση από την Άγκυρα του αντιπυραυλικού συστήματος μεγάλης εμβέλειας του γαλλοϊταλικού ομίλου Eurosam με τον οποίο η τουρκική πλευρά έχει υπογράψει σχετική συμφωνία.

Σε κάθε περίπτωση οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν προδήλως καταστήσει ευκρινές προς την Τουρκία ότι η απομάκρυνση της από τους δυτικούς θεσμούς δεν θα αποτελέσει μία διαδικασία χωρίς κόστος. Προ των πυλών για την Τουρκία, το καρότο ή το μαστίγιο της Δύσης…