Καταλονία: το πρώτο υβριδικό πραξικόπημα;

του Κώστα Γρίβα  – 

Μια από τις πιο συζητημένες μορφές πολέμου των τελευταίων ετών είναι αυτή του «υβριδικού πολέμου» (hybrid warfare), που θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Ρώσους στην Κριμαία και την οποία το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει ως μια καινοφανή στρατηγική απειλή, ιδιαίτερα για περιοχές όπως αυτή των Βαλτικών Δημοκρατιών.

Ο υβριδικός πόλεμος είναι μια μεθοδολογία που συνδυάζει συμβατική πολεμική ισχύ εν παραλλήλω με ασύμμετρες πολεμικές ικανότητες, προπαγάνδα, πολιτικές πιέσεις και απειλές, κυβερνοπόλεμο κ.λπ. και κινείται στη γκρίζα ζώνη μεταξύ ειρήνης και πολέμου, επιδιώκοντας να εμποδίσει τους στόχους του να καταφύγουν σε βίαια μέσα για την άμυνά τους.

Για παράδειγμα, οι υβριδικές πολεμικές μεθοδολογίες από πλευράς της Ρωσίας, που δεν θα έχουν «περάσει το κατώφλι» του κανονικού πολέμου, θεωρείται ότι μπορεί να αδρανοποιήσουν την πυρηνική αποτροπή από πλευράς του ΝΑΤΟ, καθιστώντας τις Βαλτικές Δημοκρατίες ανυπεράσπιστες στη ρωσική ασύμμετρη ισχύ.

Εν παραλλήλω, η φιλοσοφία του υβριδικού πολέμου αποσκοπεί να στρέψει την πολεμική δράση του αντιπάλου εις βάρος του αξιοποιώντας επικοινωνιακές τεχνικές και εμφανίζοντας τον αμυνόμενο ως επιτιθέμενο.

Θύτης σε ρόλο θύματος

Εάν λοιπόν ο υβριδικός πόλεμος είναι ένας πόλεμος που επιχειρεί να κρυφτεί στην ειρήνη, στην Καταλονία έχουμε ένα ανοιχτό πραξικόπημα που επιχειρεί να κρυφτεί μέσα στις δημοκρατικές διαδικασίες, προσπαθώντας ταυτοχρόνως να παρουσιάσει τους θύτες ως θύματα.

Συγκεκριμένα, οι Καταλανοί εθνικιστές έχουν επιλέξει να διεξάγουν έναν «ειρηνικό» «εθνικοαπελευθερωτικό» αγώνα, αξιοποιώντας τις δημοκρατικές δομές που τους προσέφερε το ίδιο το ισπανικό κράτος. Έτσι, εμφανίζουν στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη την ισπανική κυβέρνηση και δικαιοσύνη να επιτίθενται σε ένα νόμιμα εκλεγμένο τοπικό κοινοβούλιο, το οποίο αποφάσισε πλειοψηφικά να αποσχιστεί η Καταλονία από την Ισπανία.

Στην πραγματικότητα, το καταλανικό κοινοβούλιο είχε την ίδια αρμοδιότητα να πάρει μια παρόμοια απόφαση με αυτήν που θα είχε το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αγρινίου να ανακηρύξει την ανεξαρτησία του Νομού Αιτωλοακαρνανίας από την Ελλάδα. Αυτό όμως ουδόλως δείχνει να προβληματίζει μια ανεγκέφαλη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, η οποία καθοδηγείται από παβλοφικά αντανακλαστικά και στερεοτυπικές αντιλήψεις. Έτσι, το ισπανικό κράτος παρουσιάζεται ως επιτιθέμενο και αντιδημοκρατικό και οι Καταλανοί εθνικιστές, οι οποίοι επιχειρούν κατάλυση του Συντάγματος, δηλαδή του θεμέλιου της δημοκρατίας, προβάλλονται ως αμυνόμενοι και δημοκρατικοί.

“Ειρηνική” κατάλυση του Συντάγματος

Επιπροσθέτως, οι ηγέτες του καταλανικού εθνικισμού εμφανίζονται ως διωκόμενοι «για τις ιδέες τους», τη στιγμή που η αναιμική αντίδραση της ισπανικής δικαιοσύνης στρέφεται ενάντια στις πράξεις και όχι τις ιδέες τους, που άλλωστε ήταν γνωστές εδώ και χρόνια, κάτι όμως που δεν γίνεται εύκολο αντιληπτό από την κοινή γνώμη γιατί η προσπάθεια κατάλυσης του Συντάγματος δεν έγινε δια των όπλων αλλά «ειρηνικά» και δια «δημοκρατικών διαδικασιών».

Και όμως, η απόπειρα κατάλυσης της Δημοκρατίας και του ακρωτηριασμού μιας χώρας είναι καταδικαστέα και τιμωρείται το ίδιο ανεξαρτήτως με τον τρόπο με τον οποίο επιχειρείται. Ο Συνταγματάρχης Τεχέρο, που διεξήγαγε το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Ισπανία στις 23 Φεβρουαρίου του 1981, εισβάλλοντας επικεφαλής ενόπλων χωροφυλάκων στο κοινοβούλιο της χώρας, δεν έμεινε δεκαπέντε χρόνια στη φυλακή για… παράνομη οπλοφορία και οπλοχρησία αλλά για προσπάθεια κατάλυσης της συνταγματικής τάξης, όπως ακριβώς κάνουν σήμερα οι Καταλανοί εθνικιστές.

Καταπιεσμένο έθνος ή προνομιούχα περιοχή;

Βέβαια, εδώ μπορεί να προκύψει η αντίρρηση ότι όλα αυτά είναι νομικισμοί και οι ηγέτες της Καταλονίας ηγούνται ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που στοχεύει στην απελευθέρωση ενός λαού που καταπιέζεται από τους Ισπανούς, άρα νομιμοποιούνται ηθικώς να κάνουν ότι κάνουν. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ουδόλως ισχύει και αποτελεί ένα ακόμη μέρος της προσπάθειας του καταλανικού εθνικισμού να κάνει το άσπρο μαύρο.

Γιατί κανένα είδος καταπίεσης δεν ασκήθηκε στην καταλανική ταυτότητα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ισπανία και μετά. Αντιθέτως, η Καταλονία απολαμβάνει πλήθους ειδικών προνομίων. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι δεν υπάρχει, και ποτέ δεν υπήρξε, ένα καταλανικό έθνος το οποίο διαβιεί χωρίς τη θέλησή του σε μια χώρα Ισπανών. Αναλυτικότερα, το πρόπλασμα του σημερινού ισπανικού έθνους διαμορφώθηκε από το σύνολο των χριστιανικών πληθυσμών που πολεμούσαν τους Μουσουλμάνους Άραβες στα χρόνια της «Επανακατάκτησης» (Reconquista) της ιβηρικής χερσονήσου. Μέρος αυτών των πληθυσμών ήταν και οι κάτοικοι της Καταλονίας.

Δεν υπάρχουν λοιπόν Ισπανοί και Καταλανοί με τον τρόπο που υπάρχουν Άγγλοι και Ιρλανδοί ή Άγγλοι και Σκωτσέζοι, αλλά οι Καταλανοί, μαζί με τους Ανδαλουσιανούς, τους Γαλικιανούς, τους Καστιγιάνους και όλους τους άλλους τοπικούς ιβηρικούς πληθυσμούς διαμόρφωσαν εν συνόλω το ισπανικό έθνος. Φυσικά, αυτή η διαδικασία ενοποίησης κράτησε αιώνες και εμπεριείχε και συγκρούσεις και κεντρόφυγες τάσεις, όμως το γεγονός παραμένει ότι δεν υπάρχουν Ισπανοί και Καταλανοί αλλά οι Καταλανοί είναι ένα συστατικό στοιχείο της ευρύτερης ισπανικής εθνικής ταυτότητας. Το μόνο που διαφοροποιεί την περιοχή της Καταλονίας από την υπόλοιπη Ισπανία είναι η γλώσσα και τίποτε άλλο.

Θεωρίας ανωτερότητας φυλής

Για την ακρίβεια, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας, ο οποίος αποτελεί και τον υπαρξιακό πυρήνα του νεόκοπου καταλανικού εθνικισμού. Και αυτός είναι ότι η Καταλονία είναι πιο πλούσια από τις υπόλοιπες περιοχές της Ισπανία, χάρη στα προνόμια που κατά καιρούς είχε. Το γεγονός αυτό στις προηγούμενες δεκαετίες οδήγησε πληθυσμούς από φτωχότερες περιοχές της Ισπανίας στην Καταλονία προς αναζήτηση εργασίας.

Αυτό με τη σειρά του επέφερε την ανάπτυξη ρατσιστικών συμπεριφορών και αντιλήψεων σε ένα κομμάτι της καταλανικής αστικής τάξης που θεώρησε ότι απειλείται η καταλανική φυλετική ταυτότητα από κατώτερους πληθυσμούς του πιο «σκούρου» ισπανικού νότου. Κάτι τέτοιο υποστηρίζει ξεκάθαρα ο Jordi Pujol, ένας από τους πατέρες του σύγχρονου καταλανικού εθνικισμού και πρόεδρος για χρόνια της καταλανικής κυβέρνησης, σε ένα δοκίμιο του το 1958, που έκανε λόγο για την εγγενή κατωτερότητα του «Ανδαλουσιανού Ανθρώπου» και κινδυνολογούσε για το πως η μαζική είσοδος «νοτίων» στην Καταλονία θα απειλούσε την καταλανική φυλετική καθαρότητα.

Πάνω σε αυτό το ρατσιστικό υπόβαθρο αναπτύχθηκε ο σύγχρονος καταλανικός εθνικισμός (ότι πολιτικό πρόσημο και αν πήρε στη συνέχεια), ο οποίος συνδυάστηκε με τον πλούτο της σημερινής Καταλονίας και με μια λογική του «η Ισπανία μας κλέβει», δηλαδή ότι η πιο πλούσια Καταλονία πληρώνει φόρους που καταλήγουν στις πιο φτωχές περιοχές της Ισπανίας.

Εθνική απελευθέρωση ή εθνική εκκαθάριση;

Βέβαια, αυτές οι αντιλήψεις δεν βρίσκουν σύμφωνους όλους τους Καταλανούς. Αντιθέτως, όπως έδειξε η μεγάλη διαδήλωση υπέρ της ενότητας της Ισπανίας που διεξήχθη στη Βαρκελώνη στις 29 Οκτωβρίου, ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού της περιοχής, που με βάση τις δημοσκοπήσεις αντιπροσωπεύει περίπου το 50%, δεν θέλει την ανεξαρτησία.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, δεν υπάρχει κάποια εθνική ισπανική ταυτότητα διακριτή της καταλανικής, με τον τρόπο που υπάρχει μια αγγλική που διαφοροποιείται της σκωτσέζικης, τυχόν απόσχιση της Καταλονίας από τον ισπανικό εθνικό κορμό θα οδηγούσε στην αναγκαστική επιβολή μιας εθνικής ταυτότητας σε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται εθνικά ως Ισπανοί και η καταλανικότητα για αυτούς αποτελεί τοπική ταυτότητα, με τον ίδιο περίπου τρόπο που ένας Μακεδόνας εθνικά αυτοπροσδιορίζεται ως Έλληνας.

Άρα, στην «απελευθερωμένη» Καταλονία θα διεξαχθεί ένα ιδιόρρυθμο είδος εθνοκάθαρσης, που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα αποτελούσε επικών διαστάσεων παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για μια Ευρώπη που αντιμετωπίζει τον αυτοπροσδιορισμό ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, ακόμη και όταν αναφέρεται στο φύλο.

Απόσχιση με… κρατική χορηγία

Άρα, αυτή η ιδιόρρυθμη μεθοδολογία υβριδικού «εθνικοαπελευθερωτικού» αγώνα αποτελούσε ουσιαστικά μονόδρομο για τους Καταλανούς εθνικιστές, γιατί έπρεπε να καμουφλάρουν το ρατσιστικό και ταξικό υπόβαθρο της προσπάθειας τους να αποσχιστούν από την Ισπανία εμφανίζοντας τους εαυτούς τους ως θύματα, ώστε να μην στρέψουν εναντίον τους την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Έτσι, αντί για βίαιες ενέργειες επένδυσαν στην κοινοβουλευτική λειτουργία και στο δημοψήφισμα – παρωδία, προκαλώντας την αναπόφευκτη αντίδραση της ισπανικής δικαιοσύνης έτσι ώστε να κεφαλαιοποιήσουν αντι – ισπανικά στερεότυπα στην Ευρώπη και προβάλλοντας την Ισπανική Δημοκρατία ως απόγονους του Φράνκο.

Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και όσοι διαφωνούν πλήρως με τις παραπάνω αντιλήψεις αναφορικά με τον καταλανικό εθνικισμό, το γεγονός παραμένει ότι για πρώτη φορά στην Ιστορία, έχουμε ένα αποσχιστικό κίνημα το οποίο δεν δείχνει να θέλει να κάνει την παραμικρή θυσία για να επιτύχει τον σκοπό του και αντιθέτως φαίνεται πως θεωρεί δικαίωμά του να αποκοπεί από τη χώρα στην οποία ανήκει, χωρίς αυτή να νομιμοποιείται να αντιδράσει.

Υπό μια έννοια λοιπόν μιλάμε για ένα αποσχιστικό κίνημα που διεκδικεί μια άτυπη κρατική χορηγία για να επιτύχει τους σκοπούς του. Αν πράγματι, αυτή η προσπάθεια γίνει ανεκτή, και πολύ περισσότερο αποδεκτή, από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τότε στην εσωτερική γεωπολιτική ταυτότητα της Ευρώπης θα έχει ενταχθεί ένας καινοφανής παράγοντας διαμόρφωσης των κρατικών και διακρατικών εξελίξεων, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου για το μέλλον κάθε ευρωπαϊκού έθνους.