Κι όμως, η “Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή” δεν καταργεί τον πυρηνικό πόλεμο

Σε προηγούμενο άρθρο στο SLpress είχαμε αναφερθεί στη μάλλον λανθασμένη αντίληψη ότι ένας πυρηνικός πόλεμος, ακόμη και μεγάλης κλίμακας, θα σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας δια ενός πυρηνικού χειμώνα. Σήμερα, θα αναφερθούμε σε μια ακόμη παραπλανητική στερεοτυπική αντίληψη, η οποία επιβλήθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μας εμποδίζει να αντιληφθούμε τις πραγματικές διαστάσεις του νέου επικίνδυνου γεωπολιτικού ανταγωνισμού, στον οποίο έχουμε ορμητικά εισέλθει τον τελευταίο καιρό. Η αντίληψη αυτή είναι ότι ο Ψυχρός Πόλεμος παρέμεινε ψυχρός γιατί λειτούργησαν οι διάφορες μεθοδολογίες πυρηνικής αποτροπής και κυρίως η περιβόητη Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή (MAD).

Υποτίθεται ότι αυτή η στρατηγική δικαιώθηκε δια του αποτελέσματος, άρα προκύπτει το αβασάνιστο συμπέρασμα ότι όσο υπάρχει η Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να γίνει. Άρα, μπορούμε ανέμελα να επιλέγουμε πολιτικές και δράσεις, αγνοώντας τα πυρηνικά όπλα, σαν να μην υπήρχαν.

Όμως, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου θα ήταν σίγουρα αυτό που ήταν. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από ένα θεμελιώδες μεθοδολογικό λάθος στη μελέτη της Ιστορίας. Ότι το παρελθόν δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό. Δηλαδή, θεωρείται πως ό,τι συνέβη ήταν αναπόφευκτο να συμβεί και δεν μπορούσε να έχει γίνει κάτι άλλο. Όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Η αντίληψη αυτή εδράζεται πάνω σε ένα νευτώνειο, μηχανιστικό και μονολιθικά αιτιοκρατικό επιστημολογικό παράδειγμα –κατά την έννοια που ο Thomas Khun δίνει σε αυτόν τον όρο– το οποίο αντιλαμβάνεται την ιστορική εξέλιξη ως ένα στενό μονοπάτι αποτελούμενο από μια διαδοχή ιστορικών γεγονότων που βρίσκονται σε μια στενή και άκαμπτη σχέση μεταξύ τους. Σαν ένα μηχανισμό όπου ένα γρανάζι γυρίζει έναν άξονα και αυτός με τη σειρά του ένα άλλο γρανάζι κοκ. Κατά συνέπεια, αν μελετήσεις την Ιστορία με αυτόν τον τρόπο, θα θεωρήσεις ότι τα γεγονότα ήταν αυτά που ήταν, γιατί δεν θα μπορούσαν να είναι κάποια άλλα.

Την γλυτώσαμε από τύχη

Στην πραγματικότητα δεν είμαστε σίγουροι ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στην αποφυγή του πυρηνικού πολέμου στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Ή μάλλον σίγουρα ξέρουμε έναν εξ αυτών. Κι αυτός είναι η καθαρή τύχη. Τουλάχιστον σε τέσσερις περιπτώσεις φθάσαμε πολύ κοντά στο πυρηνικό ατύχημα: Πρώτον στην περίπτωση του υποβρυχίου Β59, στην κρίση των πυραύλων στην Κούβα, με τον λανθασμένο συναγερμό στο σοβιετικό σύστημα αεράμυνας την 26η Σεπτεμβρίου 1983 και με την άσκηση Able Archer το Νοέμβριο 1983. Τρεις ήταν οι άνθρωποι που έσωσαν την κατάσταση. Ο Πλοίαρχος Vasily Archipov, ο Σμήναρχος Stanislav Petrov και ο Πτέραρχος Leonard Perroots αντιστοίχως.

Η άποψη ότι ο πυρηνικός ανταγωνισμός ήταν υπό τον διαρκή έλεγχο του ανθρώπου είναι μια φενάκη, η οποία εδράζεται στον μύθο της νεωτερικότητας πως ο άνθρωπος είναι κύριος της μοίρας του. Εν κατακλείδι, λοιπόν, το ότι δεν έγινε πυρηνικός πόλεμος στο παρελθόν ήταν απλώς μία από τις εναλλακτικές πραγματικότητες που μπορούσαν να προκύψουν και τίποτα δεν μας εξασφαλίζει ότι σήμερα τα πράγματα θα εξελιχθούν διαφορετικά, δηλαδή ότι δεν πρόκειται να συμβεί πυρηνικός πόλεμος μόνο και μόνο επειδή υπάρχει η Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή.

Επιπροσθέτως, όπως δείχνουν νεότερες έρευνες, σε αντίθεση με μια παρελθούσα ακαδημαϊκή ανάγνωση του ψυχροπολεμικού πυρηνικού ανταγωνισμού, ούτε οι Σοβιετικοί ούτε οι Αμερικανοί ένοιωσαν ποτέ άνετα με την πυρηνική σταθερότητα που υποτίθεται ότι προσέφερε η Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή και διαρκώς προσπαθούσαν να το υπερβούν.

Το αδιανόητο δεν είναι και απίθανο

Οι Αμερικανοί πάντοτε αναζητούσαν τρόπους να ξεπεράσουν το δόγμα για την Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή, αναπτύσσοντας ικανότητες που θα τους προσέφεραν τη δυνατότητα να νικήσουν τη Σοβιετική Ένωση σε έναν πυρηνικό πόλεμο κι όχι απλώς να διατηρούν τη “σταθερότητα που υποτίθεται πως αυτό το δόγμα εξασφάλιζε.

Αντιστοίχως και οι Σοβιετικοί φαίνεται πως έκαναν παρόμοιες προσπάθειες. Κυρίως φοβόντουσαν ότι η πυρηνική σταθερότητα ήταν μια χίμαιρα, ότι οι Αμερικανοί διαρκώς αναζητούσαν τρόπους να τους επιτεθούν αιφνιδιαστικά. Η δε γνώση ότι αυτή η κατάσταση δεν μπορούσε να συνεχιστεί επ’ άπειρον και ο φόβος ότι η πυρηνική “σταθερότητα” της Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής είχε ημερομηνία λήξεως ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν τον Ρόναλντ Ρήγκαν και τον Μιχαήλ Γκορμπατσώφ να τερματίσουν με αποφασιστικές ενέργειες τον Ψυχρό Πόλεμο.

Άρα, λοιπόν, ο πυρηνικός πόλεμος δεν ήταν αδιανόητος ούτε στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Πολύ περισσότερο δεν είναι αδιανόητος σήμερα. Αντιθέτως, σήμερα υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που διευκολύνουν την υπό προϋποθέσεις προσφυγή στη χρήση πυρηνικών όπλων σε σχέση με τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Το πιο ανησυχητικό, μάλιστα, είναι ότι αυτοί οι παράγοντες μέχρι στιγμής παραμένουν παραγνωρισμένοι.