Κίνδυνος πυρηνικής σύγκρουσης με αφορμή τη Μέση Ανατολή

Ακόμα και στη ζωή μιας “Κασσάνδρας”, υπάρχουν στιγμές ικανοποίησης, αν και δύσκολα μπορεί η ικανοποίηση της επιβεβαίωσης να αντισταθμίσει τη συνείδηση μιας ζοφερής πραγματικότητας. Γι’ αυτό και ήταν ανάμεικτα τα αισθήματά μου, όταν, λίγο πριν πέσουν οι πύραυλοι στη Συρία, πήρα ένα μέιλ από τον Τζέιμς Γκαλμπρέιθ με τον τίτλο “Είχες δίκηο” και μια μόνο φράση μέσα “Το είδες να έρχεται. Εγώ δεν το είδα. Τζέιμς”.

Αναφερόταν σε μια συζήτηση που είχαμε πρόσφατα, στη ρωσική πρωτεύουσα, παρακολουθώντας και οι δύο το ετήσιο Οικονομικό Φόρουμ της Μόσχας. Του έλεγα γιατί κατά τη γνώμη μου είναι πιθανή η επανάληψη των πολέμων στη Μέση Ανατολή και εκείνος με άκουγε, ευγενής μεν, δύσπιστος δε. Όπως και πολλοί άλλοι διεθνώς, έβλεπε τον Τραμπ να διορίζει τραπεζίτες της Goldman Sachs και στρατηγούς στην κυβέρνησή του. Δεν μπορούσε, όμως, να πιστέψει πόσο σύντομα και πόσο μεγαλοπρεπής θα ήταν η διάψευση των προεκλογικών “υποσχέσεων”.

Ο επικίνδυνος μηχανισμός της ψευδαίσθησης

Δεν είναι η μοναδική φορά που μου συμβαίνει αυτό. Από τότε που καλύπτω δημοσιογραφικά, ή προσπαθώ να αναλύσω διεθνή ζητήματα, σχεδόν πάντα το ίδιο συμβαίνει, από την διάλυση της ΕΣΣΔ μέχρι τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία και τη Μέση Ανατολή. Πολύ καλά πληροφορημένα πρόσωπα λαθεύουν συστηματικά στις υποθέσεις τους. Με άλλα λόγια, πρώτον πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι πολύ λιγότερο μεταβαλλόμενος από όσο πραγματικά είναι. Δεύτερον, πιστεύουν ότι είναι βασικά καλός και δεν μπορεί να γίνει χειρότερος.

Δεν θα συζητήσουμε εδώ τους βαθείς ψυχολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται, ιδίως σε περιόδους επικείμενων καταστροφών. Τους υποδεικνύει πρώτη φορά ο Όμηρος, κεντρικός και όχι δευτερεύων χαρακτήρας του οποίου είναι η Κασσάνδρα. Σημασία έχει ότι τέτοιου τύπου ψευδαισθήσεις είναι σχεδόν αναγκαίες προϋποθέσεις για να σημειωθούν μεγάλοι πόλεμοι ή καταστροφές. Για τον απλούστατο λόγο ότι, αν πολλοί άνθρωποι συνειδητοποιήσουν τον κίνδυνο, κάνουν κάτι για να τον αποτρέψουν.

Αυτό έγινε στη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εμποδίζοντας έναν τρίτο. Δεν έγινε, όμως, στις αρχές του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ίσως, λοιπόν, όπως ακούγεται τώρα, να είναι μια απλή παρεξήγηση, μια “παρένθεση” ο βομβαρδισμός στη Συρία. Ίσως “τα βρούνε” εύκολα Αμερικανοί και Ρώσοι. Ποιος μπορεί να ξέρει; Πρέπει, όμως, να θυμάται κανείς ότι η Γιάλτα έγινε μετά και όχι πριν τον πόλεμο.

Ένα δράμα παίχτηκε στον Λευκό Οίκο. Σύμφωνα με μια εκδοχή η Συρία ζητήθηκε από τον Τραμπ ως αντάλλαγμα της συμφωνίας που θα επικύρωνε την αποδοχή του από το “βαθύ κράτος” ως προέδρου των ΗΠΑ. Η απομάκρυνση του “στρατηγού” του Στηβ Μπάνον, ήταν ένα ακόμα τίμημα που ζήτησε το βαθύ κράτος για να συμφιλιωθεί με τον Τραμπ.

Δεν θα ισχυριστούμε ασφαλώς ότι ο Τραμπ είναι Χίτλερ. Είναι, όμως, αξιοσημείωτο ότι και κατά την άνοδο του Εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία, ο Χίτλερ ήρθε πολύ σύντομα σε σύγκρουση με τους “ιδεολόγους” του, τους SA. Του ήταν χρήσιμοι για να πάρει την εξουσία, αλλά τους σκότωσε για να μπορέσει να προχωρήσει στον ιστορικό του συμβιβασμό με το μεγάλο γερμανικό κεφάλαιο και να βάλει τη χώρα στον δρόμο που θα την οδηγούσε στην “επιχείρηση Μπαρμπαρόσα”.

Η συμφιλίωση αυτή, όμως, δεν έγινε σε οποιαδήποτε βάση. Έγινε στη βάση του γνωστού, δημοσιευμένου προγράμματος “καθεστώτων προς αλλαγή” των Αμερικανών νεοσυντηρητικών. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, περιελάμβανε την αλλαγή καθεστώτος στις βασικότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, μέχρι και την επίθεση στη Βόρειο Κορέα. Τα ίχνη τέτοιων ιδεών συναντάμε και πολύ νωρίτερα, στις επεξεργασίες Αμερικανών και Ισραηλινών στρατηγιστών, αλλά και στη βασική ιδέα που υφέρπει στο βιβλίο του Σάμιουελ Χάντιγκτον για τη “σύγκρουση των πολιτισμών”.

Αυτό το πρόγραμμα εγκαινίασε ο Μπους υιός με τη σειρά πολέμων που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου. Ο Ομπάμα κατηγορήθηκε πάρα πολύ για τους πολέμους επί της θητείας του και είναι γεγονός ότι τους συνέχισε. Στην πραγματικότητα, όμως, η Ιστορία θα του αναγνωρίσει ότι σταμάτησε τα πιο επικίνδυνα από τα σχέδια των νεοσυντηρητικών, όπως μια νέα εισβολή αλά Ιράκ στη Συρία και ένας (πιθανώς πυρηνικός) πόλεμος κατά του Ιράν. Και στην Ουκρανία, δεν αποδέχθηκε τις πλέον πολεμοχαρείς εισηγήσεις. Αυτός ήταν και ο λόγος της δραματικής σύγκρουσης, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του, με τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου.

Τώρα, μετά την αποχώρησή του από τον Λευκό Οίκο, οι ίδιες δυνάμεις επανέρχονται δριμύτερες. Επιχειρούν ταυτόχρονα να λύσουν και δύο άλλα πολύ σοβαρά και επικίνδυνα ζητήματα, όπως τα αντιλαμβάνονται στην Ουάσιγκτον. Πρώτον, την παρουσία της Ρωσίας στο κέντρο της Μέσης Ανατολής. Δεύτερον, την παρουσία του προέδρου Πούτιν στο Κρεμλίνο!

Ήδη, αρχίζοντας να ξαναθέτει θέμα Άσαντ, η Ουάσιγκτον κόβει κάθε δίαυλο συμφωνίας με τη Μόσχα. Τυχόν συμφωνία του Πούτιν σε μια τέτοια απαίτηση θα έπληττε αποφασιστικά το παγκόσμιο κύρος της Ρωσίας. Επίσης, θα έπληττε τον πυρήνα της πολιτικής υποστήριξης που διαθέτει ο πρόεδρός της, ακριβώς γιατί η κοινή γνώμη της χώρας του εκτιμά ότι αποκατέστησε την αξιοπρέπεια και την ισχύ της.

Φυσικά, τίποτα δεν είναι ακόμα ανεπίστρεπτο. Ελπίζει κανείς ότι και στο κατεστημένο των ΗΠΑ και στην ηγεσία των ενόπλων τους δυνάμεων, όπως και στην ηγεσία του Ισραήλ, υπάρχουν δυνάμεις λογικής και θα κινητοποιηθούν, όπως κινητοποιήθηκαν και στο παρελθόν. Η επικρατούσα εκτίμηση, άλλωστε, για τον Αμερικανό υπουργό ‘Αμυνας κ. Ματίς είναι ότι πρόκειται για εξαιρετικά σώφρονα στρατιωτικό. Μπορεί να γίνει έτσι, μπορεί όμως και ανάποδα. Δεν παύει εντούτοις η κατάσταση να είναι θεμελιωδώς ασταθής και τρομερά επικίνδυνη με δεδομένο ότι μιλάμε για άμεση εμπλοκή δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων.

Από τον Κένεντι στον Τραμπ

Φύσει αισιόδοξος, όπως οι περισσότεροι Αμερικανοί, ο Γκαλμπρέιθ μου διηγήθηκε πως ο Τζων Κέννεντι ήθελε, μετά την κρίση της Κούβας, να στείλει πρέσβη στη Μόσχα τον πατέρα του (από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους του 20ου αιώνα) για να φτιάξει τις νέες σχέσεις με τη Ρωσία, αν όχι μια νέα παγκόσμια αρχιτεκτονική. Ο πατήρ Γκαλμπρέιθ δεν πολυήθελε, αλλά “θα δεχόταν αν επέμενε ο Πρόεδρος”, πιστεύει ο γιος του. Και τι έγινε τελικά; τον ρωτάω. Σκότωσαν τον Κέννεντι, μου απαντάει.

“Βαθύ κράτος” υπήρχε τότε, υπάρχει και τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διαφορά είναι ότι σήμερα δεν υπάρχει αντιπολεμικό κίνημα, δεν υπάρχει τάξη διανοουμένων και δεν υπάρχει η φιλελεύθερη Αμερική του Κένεντι. Ελπίζει κανείς μόνο αυτή η διαφορά να μην είναι η διαφορά της ειρήνης και του πολέμου. Για την ιστορία και ο έτερος των πρωταγωνιστών της κρίσης της Κούβας, ο Νικήτα Χρουστσώφ, απομακρύνθηκε κι αυτός από τη θέση του, ειρηνικά αυτή τη φορά, ένα χρόνο μετά.

Οι ρωσικές αυταπάτες για τον Τραμπ

Το ίδιο σε μεγάλο βαθμό συνέβη και με πολλούς Ρώσους που ήλπιζαν σε μια βελτίωση των σχέσεων με την Ουάσιγκτον με την εκλογή Τραμπ. Μια πολύ δημοφιλής εφημερίδα της Μόσχας, η “Μοσκόφσκι Κομσομόλετς” είχε φτάσει να συγκρίνει την είσοδο του (ιδιοκτήτη καζίνο στο επάγγελμα) Ντόναλντ Τραμπ με την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων από τα Σοβιέτ του Λένιν και του Τρότσκι!

Είχαν αρχίσει βέβαια να ψυχανεμίζονται και στη Μόσχα ότι κάτι είχε πάει τελείως στραβά, όταν ήρθαν οι πύραυλοι στη Συρία για να διαλύσουν τις αυταπάτες. Έτσι οδηγούμαστε σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κλιμάκωση της έντασης μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων που επιχειρούν τώρα στον ίδιο χώρο και κατ΄αντιπαράθεση.

Γκλάζιεφ: Από την Ουκρανία στους κύκλους Κοντράτιεφ

Ορισμένοι πάντως στην ηγεσία του Κρεμλίνου είναι από καιρό πεπεισμένοι για τον “πόλεμο που έρχεται”. Ένας από αυτούς είναι ο Σεργκέι Γκλάζιεφ, σύμβουλος του προέδρου Πούτιν, επικεφαλής της “κρατικιστικής” πτέρυγας του Κρεμλίνου και ψυχή του Οικονομικού Φόρουμ που οργανώθηκε στο πανεπιστήμιο Λομονόσωφ (το ρωσικό “Χάρβαρντ”), με θέμα φέτος “Μια νέα Εκβιομηχάνιση”. Όταν βλέπω αυτό το σύνθημα μου θυμίζει κάπως τα συνθήματα των πάλαι ποτέ πεντάχρονων σχεδίων. Μου χαρίζει, μάλιστα, το βιβλίο του που αναφέρεται σε αυτό ακριβώς το θέμα, στο θέμα του επερχόμενου πολέμου.

Με τον Γκλάζιεφ δεν συζητάμε για τη Μέση Ανατολή. Συζητάμε, όμως, για την Ουκρανία, τους ηγέτες της οποίας “ναζιστές” τους ανεβάζει, “ναζιστές” τους κατεβάζει. Πιστεύει ότι η Ρωσία δέχεται επίθεση από τη Δύση. Θέλει να την καταβάλλει, προτού επιχειρήσει να νικήσει την Κίνα. Η δική του ανάλυση, όμως, διαφέρει, γιατί στηρίζεται στη μεγάλη οικονομολογική παιδεία του, αφού είναι διαπρεπής μελετητής των μακρών οικονομικών κύκλων του Κοντράτιεφ. Είναι αυτός που επιχειρεί να συντάξει μια εναλλακτική –προς τους κυρίαρχους πάντα φιλελεύθερους κύκλους– οικονομική στρατηγική για τη χώρα του.

Ο ένας μετά τον άλλο παρελαύνουν οι ομιλητές από το βήμα του συνεδρίου, καυτηριάζοντας την εμμονικά αντιπληθωριστική πολιτική της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας. Ένας, μάλιστα, ζητάει εθνικοποιήσεις, προτού σπεύσει να καθησυχάσει το ακροατήριο “με αποζημίωση”. Αλλά δεν είμαστε πια στην ΕΣΣΔ, όπου η ηγεσία αποφασίζει με πολύ μεγάλο βαθμό αυτονομίας την οικονομική πολιτική. Οι κοινωνικές δυνάμεις που θα είχαν συμφέρον από μια τέτοια αλλαγή υποδείγματος δεν είναι πολιτικά και οργανωτικά διαρθρωμένες, δεν υπάρχει το αντίστοιχο ενός σοσιαλιστικού ή σοσιαλδημοκρατικού κινήματος στη Ρωσία.

Ο Γκλάζιεφ μοιράζεται μαζί μας την εξαιρετικά μεγάλη απαισιοδοξία του για το τι μέλλει γενέσθαι με τη δυτική οικονομία. Μας λέει ότι η κρίση δεν έχει ξεπεραστεί, τονίζοντας ότι απλώς εκτονώθηκε με την έκδοση χρήματος, ο όγκος του οποίου, όμως, έχει πολλαπλασιαστεί επικίνδυνα σε σχέση με τον όγκο των παραγόμενων αξιών. Κατά την άποψή του, ό,τι και να κάνει η ΕΕ θα πάει από το κακό στο χειρότερο. Προτού απαριθμήσει τα πολύ σοβαρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που θα είχε η ελληνική ναυτιλία, η γεωργία, ο χρηματοπιστωτικός τομέας, ο τουρισμός, στο περιβάλλον της Ευρασιατικής ‘Ενωσης, μας τονίζει ότι μιλάει υπό την προσωπική του ιδιότητα και όχι ως εκπρόσωπος της Ρωσίας. Η Ευρασιατική Ένωση είναι, άλλωστε, το παιδί του, αφού αυτός είναι ο αρχιτέκτονας της μετασοβιετικής ολοκλήρωσης.

Ρωσοκινεζική σχέση: το κλειδί της παγκόσμιας κατάστασης

Ούτε οι Ρώσοι, ούτε οι Κινέζοι εκφράζουν ποτέ τον παραμικρό σκεπτικισμό, την παραμικρή αμφιβολία για τη σταθερότητα της μεταξύ τους σχέσης. Κάνουν σχεδόν σαν ερωτευμένοι που φοβούνται μήπως, λέγοντας κάτι άκομψο, διαταράξουν ή ανησυχήσουν το ταίρι τους. Εδώ στο Λομονόσωφ, οι Κινέζοι είναι η πιο πολυπληθής αντιπροσωπεία και το χαμόγελο καλύπτει όλο το πρόσωπό τους όταν απευθύνονται στους Ρώσους. Ο καχύποπτος, βέβαια, παρατηρητής θα αναρωτηθεί κατά πόσον το πρώτο πράγμα που σκέφτονται -χωρίς φυσικά να το λένε ούτε στη Μόσχα ούτε στο Πεκίνο- είναι με ποιόν από τους δυο θέλουν να τα “φτιάξουν” οι Αμερικανοί για να χτυπήσουν τον άλλο.

Όχι ότι θα είναι εύκολο για τις ΗΠΑ να το κάνουν. Όπως μας είπε σε μια συνέντευξη, στην αρχή της προεδρίας Μπους, ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του πατρός Μπους Μάρτιν Σκόουκροφτ, “πρέπει να έχουμε με τους Ρώσους και τους Κινέζους καλύτερες σχέσεις από ότι αυτοί μεταξύ τους”. Και το είχαν πετύχει, προτού η μονομέρεια των νεοσυντηρητικών επεμβάσεων καταστρέψει τη σταθερότητα της ηγεμονίας τους. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, η παγκόσμια κατάσταση θα εξαρτηθεί αναμφισβήτητα από τη σταθερότητα της σχέσης Μόσχας και Πεκίνου.

Πολύ νωρίς για μια νέα οικονομική τάξη!

Περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον να ακούσω τι θα ειπωθεί στη συνεδρία για τη “νέα διεθνή οικονομική τάξη”, όπου συμμετέχουν και αρκετοί ξένοι, Κινέζοι, Ιάπωνες, Γερμανοί. Αρκετοί από το αριστερό Λίνκε, αλλά και ο Χόρστ Τέλτσικ, επικεφαλής της διάσκεψης του Μονάχου για την ασφάλεια και πρώην σύμβουλος του καγκελαρίου Κολ. Θα αποδειχθεί η πιο απογοητευτική από τις συνεδρίες. Αν οι ομιλητές καυτηριάζουν τα προβλήματα της οικονομίας-καζίνο, ελάχιστες είναι οι ιδέες για το τι μπορεί να την αντικαταστήσει. Ίσως, να επιφυλάσσονται, περιμένοντας να ακούσουν τις πρωτοβουλίες Τραμπ. Γεγονός, όμως, είναι ότι δεν αποκομίζει κανείς την αίσθηση έστω του περιγράμματος μιας εναλλακτικής πρότασης.

Ο πρώην εκτελεστικός διευθυντής του ΔΝΤ Ιάπωνας Νταϊσούκε Κοτεγκάβα λέει ότι πρέπει να πάμε στον “παραγωγικό καπιταλισμό” από τον “χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό”. Εύκολο να το λες, αλλά πως θα το κάνεις αυτό; Ποια νέα τεχνολογική επανάσταση θα επιτρέψει κάτι τέτοιο; Ποιος και με ποιον τρόπο θα περιορίσει την ισχύ των χρηματοπιστωτικών τεράτων που διογκώθηκαν επί 25 χρόνια. Αντέχει ο πλανήτης μιαν περαιτέρω σημαντική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων; Τί μεταβολές πρέπει να υποστεί όχι μόνο το παραγωγικό, αλλά επίσης το καταναλωτικό και το πολιτιστικό υπόδειγμα;

Τα προβλήματα μοιάζουν πολύ σοβαρότερα και από τις ιδέες που κυκλοφορούν και από τις υπαρκτές πολιτικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να τις ενστερνισθούν. Ελπίζει κανείς, βέβαια, ότι η εκτίμηση αυτή είναι λάθος. Γιατί αν είναι σωστή, θα αργήσουμε πολύ να σταματήσουμε να βλέπουμε τις επικίνδυνες, αρνητικές έως καταστροφικές ειδήσεις που μας έρχονται καθημερινά από τις τέσσερις γωνιές του πλανήτη.