Κινέζοι μισθοφόροι στην Αφρική – Η άλλη όψη της οικονομικής διείσδυσης

Οι κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά από την έναρξη της πρωτοβουλίας Belt & Road (Νέος Δρόμος του Μεταξιού) το 2013. H αυξημένη παρουσία αφορά μέχρι στιγμής σε έργα υποδομής και σε κάποιες στρατιωτικές βάσεις, όπως στο Τζιμπουτί. Μέχρι τότε, η παρουσία της στην Αφρική ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου εμπορικού-οικονομικού χαρακτήρα.

Το 2018, το Πεκίνο διεξήγαγε συνομιλίες με αφρικανικές κυβερνήσεις για συνεργασία στα επίπεδα της άμυνας, της ασφαλείας. Έχει πραγματοποιηθεί και σχετικό φόρουμ Κίνας-Αφρικής. Το Πεκίνο συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στο εμπόριο και επειδή η πειρατεία αυξήθηκε στις ανατολικές και δυτικές αφρικανικές ακτές. Η εξέλιξη αναζωογόνησε την ανάγκη συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στον χώρο της ασφάλειας.

Νεόδμητες κινεζικές εταιρείες αναπτύσσουν μια εξειδικευμένη αγορά, που προσφέρει από συνοδεία VIP προσώπων, έως την παροχή φρουρών επί πλοίων σε διαδρομές υψηλού κινδύνου. Υπάρχουν μόνο μερικές εταιρείες (20 έως 25) με τις απαραίτητες δυνατότητες αυτή τη στιγμή, αλλά οι ενδείξεις για το μέλλον του κινεζικού ιδιωτικού τομέα ασφάλειας είναι ευοίωνες.

H διάκριση μεταξύ μιας ιδιωτικής εταιρείας ασφάλειας (PSC) και μιας ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας (PMC), είναι ασαφής αλλά κατανοητή. Μια ιδιωτική εταιρεία ασφάλειας παρέχει παθητικές υπηρεσίες ασφαλείας, όπως έλεγχο πρόσβασης και προστασία από κλοπή και βία. Μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία προσφέρει υπηρεσίες όπως συμβουλές και εκπαίδευση σε τοπικές δυνάμεις, συλλογή πληροφοριών, διάσωση ομήρων και περιστασιακά αποστολές μάχης. Ωστόσο, η διαφορά είναι θολή όταν μια ιδιωτική εταιρεία ασφάλειας χρησιμοποιεί προληπτικά αμυντικό εξοπλισμό, ή προσφέρει εκπαίδευση ασφαλείας.

Ιδιωτική ασφάλεια στην Κίνα

Στην Κίνα, λόγω της κρατικής γραφειοκρατίας και της νομοθεσίας, είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου. Μόλις οι κινεζικές ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας άρχισαν δουλειές στο εξωτερικό, διάφοροι κρατικοί μηχανισμοί άρχισαν να ανταγωνίζονται για το ποιος θα ασκεί την εποπτεία του κλάδου. Δεδομένης της ζήτησης για ασφάλεια στο Belt & Road άνοιξαν προοπτικές για μεγάλα κέρδη στο εξωτερικό. Ο κλάδος απασχολεί πρώην Κινέζους στρατιωτικούς και αστυνομικούς. Μόνο μεγάλες εταιρείες προσλαμβάνουν έμπειρους εξωτερικούς συμβούλους ασφαλείας, π.χ. τον Erik Prince (πρώην διευθύνων σύμβουλος της αμερικανικής Blackwater και τώρα πρόεδρος του Frontier Services Group).

Αν και το νομικό πλαίσιο για τις ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας στην Κίνα είναι καθορισμένο, δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία για την δραστηριότητά τους στο εξωτερικό. Ο κλάδος στην Κίνα αποτελείτο το 2017 από περίπου 5.800 εταιρείες διαφόρων μεγεθών που απασχολούν περίπου 5.00.000 υπαλλήλους, με ετήσια αύξηση τζίρου περίπου 20%, γεγονός που καθιστά τον κλάδο έναν από τους πιο ακμάζοντες.

Οι κινεζικές εταιρείες ασφάλειας επιδιώκουν ελαχιστοποίηση του κόστους και δεν παρέχουν ποιοτικές υπηρεσίες. Οι μικρότερες εταιρίες δεν πληρώνουν κοινωνική ασφάλιση για τους εργαζομένους και προσφέρουν εξαιρετικά χαμηλούς μισθούς. Σ’ αυτό πρέπει να προστεθεί ο προσωρινός χαρακτήρας της απασχόλησης. Σε μια κορεσμένη αγορά όπου υπάρχει έντονος ανταγωνισμός, πολλές εταιρείες ασφάλειας βλέπουν το Belt & Road (Νέος Δρόμος του Μεταξιού) ως ευκαιρία για προσοδοφόρες συμβάσεις και διεθνή επέκταση.

Η αγορά ασφάλειας στην Αφρική

Η Hua Xin Zhong An (HXZA) είναι μια από τις πρώτες κινεζικές εταιρείες ασφάλειας που παρείχε ένοπλους φρουρούς σε κινεζικά πλοία που εκτελούν πλόες από και προς την Αφρική. Απασχολεί ξένους συμβούλους και εφαρμόζει διεθνή πρότυπα (ISO 28000). Η Haiwei είναι ο άλλος κινεζικός γίγαντας ασφαλείας με πολλές πιστοποιήσεις ποιότητας, που παρέχει ασφάλεια για κινεζικές εταιρείες εφοδιασμού και κατασκευών σε αρκετές αφρικανικές χώρες. Και οι δύο είναι μέλη της ICOCΑ.

Η αγορά χαρακτηρίζεται από ιδιαιτερότητες. Πρώτον, τα μειονεκτήματα των τοπικών δυνάμεων ασφαλείας, δεύτερον, η ριζωμένη εικόνα μισθοφόρων της μετα-αποικιακής περιόδου και τρίτον η ύπαρξη πολλών αφρικανικών ένοπλων ομάδων που προσφέρουν υπηρεσίες σε ξένους και σε κινεζικές εταιρείες. Οι Κινέζοι είναι απρόθυμοι να πληρώσουν για ποιοτική ασφάλεια, γι’ αυτό και συχνά προσλάμβαναν τοπικές πολιτοφυλακές για προστασία. Τις περισσότερες φορές, όμως, αυτό καταλήγει σε τραγωδία, όπως στην περίπτωση των παράνομων ανθρακωρύχων σε κινεζικό ορυχείο στη Ζάμπια.

Παρά την διάχυτη εντύπωση ότι η τρομοκρατία είναι η κύρια αιτία βίαιου θανάτου στην Αφρική, στην πραγματικότητα το έγκλημα προκαλεί τις περισσότερες ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες. Το έγκλημα σε συνδυασμό με τον τζιχαντισμό αποτελεί αυξανόμενη απειλή. Και η ανάπτυξη του εμπορίου, σε συνδυασμό με προβληματικά κράτη, καθιστά δυνατή την επέκταση νέων διεθνών εγκληματικών δικτύων, από την εμπορία ανθρώπων έως τη λεηλασία φυσικών πόρων. Κατά συνέπεια, η Αφρική έχει γίνει μεγάλη αγορά ιδιωτικής ασφάλειας για τοπικές και ξένες εταιρείες.

Αυτόνομοι παίκτες

Εκείνοι που παρέχουν ασφάλεια είναι από τοπικές πολιτοφυλακές, όπως η Koglweogo, έως ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες υψηλού επιπέδου όπως η αμερικανική Academi (πρώην Blackwater). Ο τύπος προστασίας που απαιτείται από εταιρείες (δημόσιες και ιδιωτικές) δεν διαφέρει πολύ από άλλες περιοχές υψηλού κινδύνου. Αυτό απαιτεί εκπαίδευση, δεξιότητες και γνώση της περιοχής που ελάχιστες κινεζικές εταιρείες ασφάλειας διαθέτουν.

Η κινεζική νομοθεσία απαγορεύει στους Κινέζους να μεταφέρουν όπλα εντός και εκτός της Κίνας με μερικές εξαιρέσεις. Ο λόγος είναι η αποτροπή κινεζικών εταιρειών ασφαλείας να γίνουν στρατιωτικές εταιρείες που λειτουργούν εκτός κυβερνητικού ελέγχου. Το Πεκίνο φοβάται μήπως καταλήξουν να γίνουν αυτόνομοι παίκτες, ή να καταλήξουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως προέκταση του κράτους, όπως η ρωσική Wagner. Οι Ρώσοι μισθοφόροι στην Αφρική προσφέρουν υποστήριξη σε συμμαχικές με τη Μόσχα κυβερνήσεις χωρίς να είναι επίσημα μέρος των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, παρέχοντας στη Μόσχα το πρόσχημα άρνησης και την προσφορά στρατιωτικής βοήθειας με άλλο τρόπο.

Μετά την επίθεση στο Blue Radisson Hotel στο Μπαμάκο το 2015, στην οποία σκοτώθηκαν τρία στελέχη της China Railway Corp μαζί με άλλους ξένους, η κινεζική κυβέρνηση καταβάλει προσπάθειες για την προστασία των Κινέζων εργαζομένων στο εξωτερικό, αλλάζοντας την έννοια της διπλωματικής προστασίας. Οι πρόσφατες πειρατικές επιθέσεις στον Κόλπο της Γουινέας και στα ανοικτά της Σομαλίας εναντίον κινεζικών πλοίων έχουν αυξήσει την ανάγκη για ασφάλεια στη θάλασσα. Μόνο τον Αύγουστο 2019, εννέα Κινέζοι και οκτώ Ουκρανοί ναυτικοί απήχθησαν σε επιθέσεις σε δύο εμπορικά πλοία στα ανοικτά των ακτών του Καμερούν. Ο Κόλπος της Γουινέας αντιπροσωπεύει σήμερα το 73% των πειρατειών και το 92% των απαγωγών όμηρων παγκοσμίως.

Κινέζοι μισθοφόροι στην Αφρική

Οι μεγάλες κινεζικές εταιρίες ασφάλειας άρχισαν να επεκτείνονται κατά μήκος του Νέου Δρόμου του Μεταξιού. Η επέκταση της HXZA ξεκίνησε όταν πελάτες της έγιναν δημόσιες κινέζικες εταιρείες στον τομέα των υδρογονανθράκων. Σήμερα η κύρια δραστηριότητά της είναι η ασφάλεια στη θάλασσα, κυρίως στα ανοικτά της ανατολικής Αφρικής. Εάν η HXZA είναι ο γίγαντας της ναυτιλιακής ασφάλειας της Κίνας, η Haiwei Dui είναι ισοδύναμη στην ξηρά. Γνωστή ως Overseas Service Guardian International Co, ιδρύθηκε το 2015 με τη συγχώνευση πολλών εταιρειών ασφάλειας για την προστασία Κινέζων επενδυτών στο εξωτερικό. Σήμερα η Haiwei διαθέτει 18 θυγατρικές στο εξωτερικό (η πρώτη ήταν στην Τανζανία), 11 βάσεις θαλάσσιων συνοδών, περίπου 2.000 υπαλλήλους με παρουσία σε 51 χώρες.

Μία από τις κύριες προκλήσεις για τις κινεζικές εταιρείες ασφάλειας στην Αφρική είναι να παρέχουν στο προσωπικό τους τις απαραίτητες τοπικές γνώσεις και δεξιότητες. Οι Κινέζοι πελάτες εξακολουθούν να είναι απρόθυμοι να πληρώσουν για ποιοτική ασφάλεια, αλλά εταιρείες όπως η HXZA, η Haiwei ή η Frontier Services Group διαθέτουν διεθνή πιστοποιητικά, όπως το Επίπεδο Στενής Προστασίας III.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι ο κινεζικός στρατός (και συνεπώς η δεξαμενή άντλησης) δεν έχει την εμπειρία Ρώσων και Δυτικών, παρόλο που συμμετέχει σε αποστολές του ΟΗΕ εδώ και χρόνια. Η ένταξη Κινέζων σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, με διαφορετικές ανάγκες και ευαισθησίες είναι πρόβλημα. Εμπόδιο είναι και η γλώσσα, ειδικά στη γαλλόφωνη Αφρική. Το πρόβλημα για τις κινέζικες εταιρείας ασφαλείας είναι ότι τα καλύτερα στελέχη τους καταλήγουν να αναζητούν καλύτερες συνθήκες σε άλλες εταιρείες του κλάδου.

Προς το παρόν, οι κινεζικές εταιρείες λειτουργούν ημιαυτόνομα, προσανατολισμένες σε εξειδικευμένες αγορές, όπως η αντιμετώπιση αεροπειρατών, η προστασία εγκαταστάσεων και η ασφάλεια στη θάλασσα. Δεν ενεργούν ως προέκταση του κράτους, σε αντίθεση με ρωσικές εταιρείες παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών. Ο κλάδος, όμως, διατηρεί στενούς δεσμούς με τον κινεζικό Στρατό και την Αστυνομία. Οι περισσότεροι από τους ιδρυτές και διευθυντές ήταν αστυνομικοί ή στρατιωτικοί και στην Κίνα δημόσιος και ιδιωτικός τομέας είναι αλληλένδετοι. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι κινεζικές εταιρείες ασφάλειας στην Αφρική λειτουργούν με εντολή του Πεκίνου ή προς το συμφέρον του.

Όχι νέα αποικιακή δύναμη

Η οικονομική επέκταση της Κίνας στην Αφρική έθεσε τους πολίτες και τα συμφέροντά της στο ίδιο προσκήνιο με εκείνα των Αμερικανών και των Ευρωπαίων. Στην Αφρική οι κινεζικές εταιρείες θα αντιμετωπίσουν από εκβιασμούς έως τζιχαντιστικές επιθέσεις. Τα μαθήματα που αντλεί το Πεκίνο από τις κινέζικες εταιρείες ασφάλειας μπορεί να είναι υψίστης σημασίας.

Η εμπειρία της Κίνας στην Αφρική τα τελευταία χρόνια έδειξε ότι, ενώ η ανάπτυξη είναι απαραίτητη, δεν αρκεί για σταθεροποίηση και απέχει πολύ από το να είναι πανάκεια. Οι κινεζικές εταιρείες λειτουργούν σε προβληματικές περιοχές και οι εταιρείες ασφάλειας συμβάλλουν στην κάλυψη του ελλείμματος ασφάλειας. Εάν, όμως, αυτό δεν γίνει σωστά, θα προσελκύσουν τοπικές ένοπλες ομάδες με ανεπιθύμητες συνέπειες.

Στο Ιράκ, η ταχεία επέκταση της ιδιωτικής ασφάλειας, σε συνδυασμό με την έλλειψη  νομικού πλαισίου, οδήγησε σε κυκεώνα αδιαφανών συμβάσεων, ανεξέλεγκτης βίας, διαφθοράς και διακίνησης όπλων που έθεσε σε κίνδυνο την ανοικοδόμηση και απαξίωσε κυβερνήσεις και εταιρείες. Δεδομένου ότι οι περισσότερες αφρικανικές χώρες διαθέτουν σύστημα αδειοδότησης και ελέγχου των υπηρεσιών ασφαλείας, είναι σημαντικό να ενσωματωθούν καλές πρακτικές για να αποφευχθούν επεισόδια όπως στο παρελθόν.

Η Κίνα επιθυμεί να διατηρήσει διακριτική στρατιωτική παρουσία στην Αφρική και να μη φανεί σαν νέα αποικιακή δύναμη. Οι εταιρείες ασφαλείας είναι το εργαλείο που χρειάζεται για την υπεράσπιση των πολιτών και των περιουσιακών στοιχείων της, χωρίς στρατιωτικές επεμβάσεις που, προς το παρόν, είναι και έξω από τις δυνατότητες της. Ωστόσο, η αύξηση της στρατιωτικής βοήθειας σε αφρικανικές χώρες και της κινέζικης ιδιωτικής ασφάλειας είναι πειρασμός για το Πεκίνο να απομακρυνθεί από την αρχή της μη επέμβασης.