Κινούμενη άμμος το Σαχέλ – Η “Επιχείρηση Μπαρκάνε” και η Ελλάδα

«Η Γαλλία δεν φεύγει από το Μάλι», δήλωσε η Φλοράνς Παρλί, υπουργός Άμυνας, μετά τη συνάντησή της στο Μπαμάκο με τον συνταγματάρχη Σαντιό Καμαρά, τον ομόλογό της στο Μάλι, στις 20 Σεπτεμβρίου. Η Παρλί πραγματοποίησε μια μίνι περιοδεία στο Σαχέλ και από εκεί στο Νίγηρα, μια χώρα που πρόκειται, πλέον, να αποδειχθεί ακρογωνιαίος λίθος της γαλλικής στρατηγικής στην περιοχή, όταν η “τακτική αναδιάταξη” της επιχείρησης Μπαρκάνε ολοκληρωθεί.

Η μερική απόσυρση της Γαλλίας έχει ήδη ξεκινήσει. Θα παραμείνει με αριθμητικά μειωμένη παρουσία και θα συνεχίσει τη στρατηγική του για στοχευμένες επιθέσεις εναντίον τζιχαντιστών. Όμως η τεταμένη σχέση του Παρισιού με το “μεταβατικό καθεστώς” στο Μάλι αφήνει κενά, τα οποία οι τζιχαντιστές έχουν ήδη αρχίσει να εκμεταλλεύονται. Πριν 10 περίπου ημέρες, 16 στρατιώτες του Μάλι σκοτώθηκαν σε μια επίθεση που κατέστρεψε τρία οχήματα. Είχε προηγηθεί επίθεση στην Μπουρκίνα Φάσο με οκτώ στρατιώτες νεκρούς.

Τι γίνεται λοιπόν στο Σαχέλ, πώς εμπλέκεται η Γαλλία και τί θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα σε αυτή την σπαρασσόμενη από πόλεμο περιοχή; Μια γρήγορη απάντηση στο τελευταίο είναι “όχι και πολλά”, καθώς η ίδια η Γαλλία μάλλον απεμπλέκεται, τουλάχιστον στο Μάλι. Ορισμένοι σχολιαστές έκαναν παραλληλισμό με την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν, μετά την οποία οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την εξουσία.

Ενώ οι Γάλλοι στρατιώτες ετοιμάζουν τα σακίδιά τους, η ανακοίνωση ότι η κυβέρνηση του Μάλι και η ρωσική εταιρεία Wagner έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις, έπεσε σαν βόμβα. Η πιθανή άφιξη Ρώσων μισθοφόρων, που είναι ήδη παρόντες στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Λιβύη, προκάλεσε αντιδράσεις. Το Παρίσι και οι Βρυξέλλες θεωρούν ότι η παρουσία τους είναι ασυμβίβαστη με την παρουσία των ευρωπαϊκών στρατευμάτων.

Ένταση στις σχέσεις Γαλλίας-Μάλι

Οι Γάλλοι, που έχουν εκνευριστεί από τις συζητήσεις που διεξάγονται μεταξύ του Μπαμάκο και της Wagner, δεν είδαν με καλό μάτι τις τελευταίες δηλώσεις του δικτάτορα Τσογκουέλ Κοκάλα Μάιγκα, ο οποίος τους κατηγορεί ότι εγκατέλειψαν το Μάλι. Στις σχέσεις τους επικρατεί ένταση, καθώς οι δύο κυβερνήσεις συνεχίζουν να συγκρούονται σε όλο και περισσότερα θέματα.

Στην έδρα του ΟΗΕ, στις 25 Σεπτεμβρίου, ο πρωθυπουργός του Μάλι Μάιγκα χαρακτήρισε την απόφαση του Παρισιού να αναδιοργανώσει τη στρατιωτική του παρουσία στο Σαχέλ σαν “εγκατάλειψη”. Η Παρλί απάντησε λέγοντας ότι πρόκειται για «αναλήθειες, απαράδεκτες και απρεπείς δηλώσεις, που ισοδυναμούν με σκούπισμα των ποδιών στο αίμα των Γάλλων στρατιωτών».

Τον Ιούνιο, ο Μακρόν ανακοίνωσε ότι ορισμένες βάσεις του γαλλικού στρατού θα κλείσουν και ο αριθμός των στρατευμάτων που αναπτύσσονται στην περιοχή θα μειωθεί. Αυτό αποτέλεσε τη θρυαλλίδα  για να ανακοινώσει ο επικεφαλής της κυβέρνησης του Μάλι την ανάγκη ανοίγματος διαύλων για συζήτηση με άλλους εταίρους. Προφανώς, τέτοιες συζητήσεις γινόντουσαν παρασκηνιακά, πριν ειπωθούν δημόσια. Κατόπιν, ο Λαβρόφ επιβεβαίωσε ότι έχουν διεξαχθεί συνομιλίες μεταξύ Μπαμάκο και ρωσικών ιδιωτικών εταιρειών ασφαλείας.

Εκατέρωθεν κατηγορίες

Παρόλο που η απόφαση του Μακρόν έριξε λάδι στη φωτιά, η ένταση υπάρχει εδώ και καιρό. Πριν πάει στον ΟΗΕ, ο πρωθυπουργός του Μάλι είχε λάβει επιστολή από τον Ζοέλ Μεγιέρ, πρέσβη της Γαλλίας στο Μάλι, όπου ο Γάλλος διπλωμάτης διαμαρτυρήθηκε για τις δηλώσεις του πρωθυπουργού του Μάλι στις 16 Σεπτεμβρίου, στις οποίες είχε αναφέρει «δύσκολες σχέσεις με εταίρους».

Στην επιστολή του, που δημοσιεύθηκε, ο Μεγιέρ απορρίπτει τον όρο εγκατάλειψη, τον οποίο είχε χρησιμοποιήσει ο Μάιγκα. «Η Γαλλία, μέσω των δραστηριοτήτων συνεργασίας της και υποστήριξής της προς τις ένοπλες δυνάμεις του Μάλι (επιχείρηση Μπαρκάνε), δεν φεύγει από το Μάλι… Είναι ανακριβές να λέμε ότι η Γαλλία δεν στέκεται πλέον δίπλα στον λαό του Μάλι… Το θέμα της προσαρμογής του μηχανισμού ασφαλείας έχει συζητηθεί επανειλημμένα με τις αρχές του Σαχέλ και συγκεκριμένα με τις αρχές του Μάλι. Οι τελευταίες διαβουλεύσεις πραγματοποιήθηκαν στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της Ντζαμένα τον περασμένο Φεβρουάριο».

Αυτά τα επιχειρήματα προφανώς δεν εμπόδισαν τον πρωθυπουργό του Μάλι να επιμείνει κατά την επίσκεψή του στον ΟΗΕ: «Το Μάλι εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι η αρχή της διαβούλευσης και του διαλόγου, που θα έπρεπε να είναι ο κανόνας μεταξύ εταίρων, δεν τηρήθηκε πριν ληφθεί η απόφαση». Προφανώς ο Μάιγκα διατηρεί σκόπιμα αυτόν τον τόνο. Έγινε πρωθυπουργός με πραξικόπημα και επιδιώκει τη νομιμοποίησή του, χρησιμοποιώντας αντιγαλλική ρητορική. Γνωρίζει ότι αυτό αρέσει ειδικά στους νέους, όπως είδαμε πρόσφατα στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας εναντίον της γαλλικής παρουσίας.

Οι αντιμαχόμενες δυνάμεις στο Σαχέλ

Κατηγορώντας τους Γάλλους ότι αποφάσισαν μονομερώς να αλλάξουν την επιχείρηση Μπαρκάνε, ο Μάιγκα τροφοδοτεί το αντιγαλλικό κλίμα, αφήνοντας αιχμές για νεο-αποικιοκρατική πολιτική. Στις αρχές του 2020, στη σύνοδο κορυφής στο Πάου, ο Μακρόν κάλεσε τους αρχηγούς των κρατών της G5 Sahel να ξεκαθαρίσουν τη θέση τους σχετικά με τη γαλλική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Επίσης, ξεκαθάρισε ότι διαπραγματεύσεις των τοπικών κυβερνήσεων με ένοπλες τζιχαντιστικές ομάδες είναι «ασυμβίβαστες με την παρουσία Γάλλων στρατιωτών στο Μάλι».

Σε έναν πόλεμο που διαρκεί επί δεκαετία, χωρίς να υπάρχει κάποιο απτό αποτέλεσμα ή ορατή διέξοδος, οι επιχειρήσεις της Γαλλίας, όπως η “επιχείρηση Μπαρκάνε”, έχουν καταστεί δημοφιλής στόχος. Ο Μάιγκα και άλλοι Αφρικανοί ηγέτες γνωρίζουν ότι ο αντιιμπεριαλισμός “πουλάει” στην Μαύρη Ήπειρο. Πάντως, οι γαλλικές δυνάμεις που στάθμευαν σε βάσεις σε Τεσαλί, Κιντάλ και Τιμπουκτού στο Μάλι θα αποσυρθούν, αφήνοντας πίσω μικρές δυνάμεις της Πολυδιάστατης Ενιαίας Αποστολής Σταθεροποίησης στο Μάλι του ΟΗΕ (United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali – MINUSMA).

Εδώ αξίζει να δούμε το γενικότερο πλαίσιο των στρατιωτικών δυνάμεων που αναπτύσσονται στο Σαχέλ. Κατά πρώτον είναι οι στρατοί των εκεί χωρών: Το Τσαντ διαθέτει 40-60.000 στρατιώτες, 16 αεροσκάφη και 17 ελικόπτερα. Το Μάλι 21-27.000 στρατιώτες, 16 αεροσκάφη και 8 ελικόπτερα. Ο Νίγηρας 11-25.000 στρατιώτες, 9 αεροσκάφη και 7 ελικόπτερα. Η Μαυριτανία 20.000 στρατιώτες, 15 αεροσκάφη και 4 ελικόπτερα. Η Μπουργίκνα Φάσο 11.500 στρατιώτες, 4 αεροσκάφη και 7 ελικόπτερα.

Στο Σαχέλ υπάρχουν και ξένα στρατεύματα: Στην “Επιχείρηση Τακούμπα” συμμετέχουν 600 στρατιώτες (οι μισοί Γάλλοι). Η Δύναμη FC-G5 Sahel είναι μία μεικτή δύναμη 5.000 ανδρών από τα πέντε κράτη του Σαχέλ. Η “Δύναμη Μπαρκάνε” αποτελείται από 5.000 Γάλλους (θα μείνουν μόνο 2.500 μέχρι το 2022) με 15 αεροσκάφη, 20 ελικόπτερα και 3 drones. H Δύναμη Κρούσης Sabre αποτελείται από 400 μέλη των γαλλικών Ειδικών Δυνάμεων.

Η Εκπαιδευτική Αποστολή της ΕΕ (EUTM) στο Μάλι αποτελείται από 865-1077 εκπαιδευτές από 22 χώρες της ΕΕ (και από την Ελλάδα). Η Πολυδιάστατη Ενιαία Αποστολή Σταθεροποίησης στο Μάλι του ΟΗΕ (MINUSMA) αποτελείται από 13.289 στρατιώτες, αστυνομικούς και πολιτικό προσωπικό. Οι δύο τελευταίες δυνάμεις δεν αναλαμβάνουν πολεμικές επιχειρήσεις αν και ένα στρατιώτης του ΟΗΕ σκοτώθηκε από νάρκη πριν μερικές ημέρες.

Εναντίον αυτών των δυνάμεων δρουν τρεις τζιχαντιστικές οργανώσεις:

• Η JNIM (Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin – Ομάδα για την υποστήριξη του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων) η οποία δραστηριοποιείται σε Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο.
• Το Ισλαμικό Κράτος στην Ευρύτερη Σαχάρα (IS-GS), το οποίο δρα βορείως των συνόρων Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο.
• Η Μπόκο Χαράμ, η οποία από Νιγηρία και Καμερούν διεξάγει επιχειρήσεις και στο Τσάντ και στο Νίγηρα.

Ο ρόλος των Ρώσων στο Σαχέλ

Η μερική απόσυρση των Γάλλων από το Μάλι θα αφήσει εκτεθειμένη την τοπική κυβέρνηση στις επιθέσεις των τζιχαντιστών, τις οποίες είναι αμφίβολο αν μπορούν να περιορίσουν οι μισθοφόροι της Wagner. Εξάλλου η παρουσία της Wagner αρχίζει να εξαπλώνεται και αυτό περιορίζει τις δυνατότητές της να πολεμάει σε πολλά μέτωπα. Από την άλλη το Παρίσι υπόσχεται ότι έστω και με μειωμένη στρατιωτική παρουσία θα συνεχίσει τις στοχευμένες επιθέσεις εναντίον τζιχαντιστών, όπως η “εξουδετέρωση” του Αμπού Ουαλίντ Αλ Σαχράουι, ηγέτη του Ισλαμικού Κράτους στη Μεγάλη Σαχάρα (ISGS).

Ο Μακρόν έχει επίσης διαβεβαιώσει ότι η “επιχείρηση Μπαρκάνε” θα παραμείνει η ραχοκοκαλιά της γαλλικής στρατιωτικής παρουσίας. Το τι σημαίνει αυτό, όμως, κανείς δεν ξέρει. Όπως διαφαίνεται, όμως, μετά την ανάμειξη των Ρώσων, η Γαλλία θα αφήσει την κυβέρνηση του Μάλι να “βγάλει τα κάστανα απ’ τη φωτιά” περιοριζόμενη σε αποστολές εκπαίδευσης, παροχής αρωγής σε θέματα ανθρωπιστικής βοήθειας, περίθαλψης, υποδομών και επιμελητείας.

Αν και το γαλλικό επιτελείο δεν έχει επιβεβαιώσει τη ρωσική παρουσία επί του εδάφους, η Μόσχα έστειλε τέσσερα μαχητικά ελικόπτερα στο Μάλι βάσει υπογραφείσας σύμβασης: δύο Mi-171Sh και δύο M-17V5. Η Ρωσία έχει παράδοση εμπλοκής στην περιοχή από τη σοβιετική εποχή. Αυτή την περίοδο, η Μόσχα αναπτύσσει διπλωματική δράση με τις χώρες του Σαχέλ, κυρίως με την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, γεγονός που την βοηθάει να ριζώσει βαθύτερα στο Μάλι. Κι αυτό, επειδή εκμεταλλεύεται τις αποτυχίες των Δυτικών να εδραιώσουν κάποιου είδους τάξη στην περιοχή μετά την τζιχαντιστική ανάφλεξη του 2012.

Υπό αυτό το πρίσμα, η όποια εμπλοκή της Ελλάδας σε κάποια γαλλική αποστολή στο Σαχέλ, μάλλον θα περιοριστεί σε βοηθητικούς ρόλους. Ασχέτως αν η πρόσφατη ανάρτηση του Στρατηγού Κωσταράκου είναι σωστή, η νέα πραγματικότητα επί του εδάφους, μάλλον βλέπει την Ελλάδα σε πολύ περιορισμένο ή και ελάχιστο ρόλο. Αυτό εξασθενεί τις προσπάθειες κάποιων εντός συνόρων να χρησιμοποιήσουν μια ελληνική παρουσία στο πλευρό των Γάλλων ως επιχείρημα κατά του ελληνογαλλικού συμφώνου.