Κλιμακώνεται ο άτυπος αμερικανικός εμφύλιος

Εάν ο 20ος αιώνας υπήρξε ο αιώνας της ανάδειξης και καθιέρωσης των ΗΠΑ, ως της κυρίαρχης δύναμης με ασυναγώνιστες δυνατότητες διάδοσης και επιβολής των απόψεών της παγκοσμίως, οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου δοκιμάζουν σκληρά όλες τις βεβαιότητες επί των οποίων στηρίχθηκε η αμερικανική ισχύς, εξου και ο άτυπος αμερικανικός εμφύλιος. Στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, μια ολιγομελής ομάδα αποφασισμένων τζιχαντιστών, οδηγώντας τα αεροπλάνα που είχε καταλάβει στους Δίδυμους Πύργους και στο Πεντάγωνο, διέλυσε την βεβαιότητα των Αμερικανών ότι είναι απρόσβλητοι από εξωτερικούς εχθρούς.

Ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα πλήγμα, ισχυρού συμβολισμού, στην καρδιά του αμερικανικού καπιταλισμού. Στα ερείπια του Grand Zero της αμερικανικής οικονομικής πρωτεύουσας ετάφη ένα πάγιο και σταθερό δόγμα όλων των Αμερικανών προέδρων, ως εκείνη την ημέρα, ότι η χώρα τους, ευρισκόμενη  μεταξύ δύο μεγάλων ωκεανών, αποτελεί νησίδα ασφαλείας, προστατευμένη από κάθε εξωτερική απειλή.

Οι συνέπειες εκείνης της επίθεσης είναι λίγο πολύ γνωστές. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ οδήγησε, υπό ένα πνεύμα πρωτοφανούς πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης, στην ψήφιση στις 26 Οκτωβρίου 2001 του αποκληθέντος Patriot Act και μέσω αυτού στην καθιέρωση καθημερινών πρακτικών που ουσιαστικά οδήγησαν στην δραματική περιστολή των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων των πολιτών. Στο όνομα πάντα της ενίσχυσης της εθνικής ασφάλειας.

Οι ευάριθμοι διανοούμενοι στις δύο ακτές της χώρας, περιόρισαν τις αντιδράσεις τους στην υπενθύμιση μιας αποστροφής του 3ου προέδρου των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον, το 1786, «an elective despotism was not the government we fought for». Στο εξωτερικό, η ένοπλη εκδήλωση της αμερικανικής οργής, υπό τις επιδοκιμασίες ή την ανοχή της διεθνούς κοινότητας, μετέτρεψε δύο χώρες (Αφγανιστάν και Ιράκ) σε ερειπιώνες.

Ταυτοχρόνως, οι νέο-συντηρητικοί σύμβουλοι του Μπους του νεότερου, σχεδιάζοντας το “Νέο Αμερικανικό Αιώνα”, με το… αφελές σκεπτικό της διάδοσης των αρχών της φιλελεύθερης δημοκρατίας στον πλανήτη, άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου στον μουσουλμανικό κόσμο. Βυθίσαν όλη την περιοχή από τον ανατολικό Ατλαντικό έως τον Ινδικό Ωκεανό σε μια πρωτοφανή ρευστότητα, και στην ανάδυση στο προσκήνιο εξτρεμιστικών ομάδων, που υπό το πρόσχημα της αντίστασης στους “νέους σταυροφόρους” και στην ταυτοτική ισοπέδωση επιβάλλουν την τυραννία τους σε εκατομμύρια απελπισμένων ανθρώπων.

Μία πληγή που δεν έχει κλείσει

Όπως και την 11η Σεπτεμβρίου 2001, έτσι η εισβολή στο Καπιτώλιο, στις 6 Ιανουαρίου 2021, τραυμάτισε ανεπανόρθωτα την εικόνα της αμερικανικής υπερδύναμης. Η εισβολή των εξαγριωμένων οπαδών του Ντόναλντ Τραμπ στο Καπιτώλιο σηματοδότησε με έναν απολύτως συμβολικό τρόπο το οριστικό τέλος του περίφημου Manifest Destiny. Μιας αντίληψης, που από σύμβολο-πρόταγμα του αμερικανικού ρομαντικού εθνικισμού στην γραφίδα και τον λόγο του δημοσιογράφου John O’ Sullivan το 1845, έγινε έννοια ταυτόσημη του αμερικανικού εξαιρετισμού και πηγή διαρκούς άρδευσης ενός “ηθικού πλεονεκτήματος”. Επέτρεπε στις ΗΠΑ να εμφανίζονται στην παγκόσμια σκηνή ως η μεγάλη ελπίδα κάθε κατατρεγμένου τούτης της Γης.

Η με έντονα οπερετικά στοιχεία –εγγενή στον πυρήνα του φασιστικού εγχειρήματος– απόπειρα αμφισβήτησης και ανατροπής της λαϊκής βούλησης, όπως αυτή είχε αναδυθεί από τις κάλπες της 3ης Νοεμβρίου 2020, άφησε μία ανοιχτή πληγή στην εικόνα της Αμερικανικής Δημοκρατίας. Μία πληγή που δεν κατάφερε να επουλώσει η προεδρία Μπάιντεν, όπως δείχνουν οι τελευταίες εξελίξεις, αφού είναι προφανές ότι σοβεί ένα άτυπος αμερικανικός εμφύλιος. Η ζημία αφορά πρωτίστως στους ίδιους τους Αμερικανούς, αλλά και σε όσους αναγνωρίζουν κι αποδέχονται ως αναγκαία την ενεργό παρουσία και δέσμευση μιας στιβαρής Αμερικής στο παγκόσμιο παίγνιο.

Οι εικόνες από το πολιορκημένο, κατειλημμένο και για λίγες ώρες καταργημένο Κοινοβούλιο έμοιαζαν ως η δραματική κορύφωση της αμερικανικής περιπέτειας, που είχε αρχίσει με την εγκατάσταση στον Λευκό Οίκο ενός “λαθρεπιβάτη” της πολιτικής. Έτσι θεωρούσαν τον Τραμπ, ο οποίος αναδείχθηκε σε εν δυνάμει απρόβλεπτο παράγοντα ανατροπής και κατάλυσης των αρμών που συγκρατούν το οικοδόμημα της αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Όμως, ο άτυπος αμερικανικός εμφύλιος δεν τελείωσε στο Καπιτώλιο, καθώς ο Τραμπ ακόμα απολαμβάνει υψηλής δημοτικότητας στις τάξεις του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Οι οπαδοί του δεν πτοούνται ούτε από τις νέες 37(!) κατηγορίες που αντιμετωπίζει για παρακράτηση απόρρητων εγγράφων, όπως δεν είχαν πτοηθεί για τις αδιαφανείς οικονομικές του δραστηριότητες και άλλες δυσώδεις υποθέσεις.

Κλίμα εμφυλίου

Βοούν τα δημοσιεύματα του αμερικανικού Τύπου και οι σχετικές έρευνες της κοινής γνώμης για το ενδεχόμενο να βρεθούν οι ΗΠΑ ενώπιον ενός νέου εμφυλίου, μία συζήτηση που διεξάγεται στην χώρα από την εκλογή του Τραμπ και την εισβολή στο Καπιτώλιο. Εξήγηση, που προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήματα:

• Τί σημαίνει δημοκρατία, σε συνθήκες ακραίου κοινωνικού πολυκερματισμού και διχαστικής πόλωσης;
• Ποιος είναι ο ρόλος της ηγεσίας και οι επιπτώσεις στο δημοκρατικό παίγνιο της αδιαμεσολάβητης σχέσης ηγέτη-πολίτη σε ένα περιβάλλον επικοινωνιακής αναρχίας;
• Πώς μπορεί σε ένα τέτοιο περιβάλλον να επιβληθεί και να διασφαλισθεί, δίχως φαλκιδεύσεις, η αξίωση για διαρκή έλεγχο των πράξεων του πολιτικού προσωπικού και η απαίτηση για λογοδοσία όσων χειρίζονται δημόσιες υποθέσεις;
• Πώς απαντά η δημοκρατία στις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις μιας άφρονος, εγωϊστικής ολιγαρχίας του πλούτου, παντελώς αδιάφορης για το γενικό καλό;
• Η αξίωση για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο είναι δημοκρατική απαίτηση ή συγκεκαλυμμένος λαϊκισμός, όπως διατείνονται οι ευαγγελιστές ενός ούλτρα φιλελευθερισμού;
• Η εμμονική, μονοσήμαντη προσκόλληση στα προστάγματα της “πολιτικής ορθότητας”, η μετατόπιση της πολιτικής δράσης που αφορά και ασκείται για τους πολλούς και ο περιορισμός της σε υπόθεση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για ευδιάκριτες ομάδες ιδιαίτερων πολιτισμικών-ταυτοτικών χαρακτηριστικών, ενισχύει την κοινωνική συνοχή ή την αποδυναμώνει;
• Πώς θα προστατευθούν οι πολίτες και η δημοκρατία από ένα πολιτικό προσωπικό που επαναπαύεται στα προνόμια που του εξασφαλίζουν οι “αιμομικτικές” σχέσεις του με την ολιγαρχία του πλούτου και ενδιαφέρεται ελάχιστα για την τύχη όσων οδηγούνται στο πολιτικό-οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο;
• Πώς θα αποφευχθεί ο κίνδυνος να κάνει μετάσταση στα παραδοσιακά ΜΜΕ η κυρίαρχη τάση στα social media να μην αποδέχονται τα γεγονότα ως αντικειμενικά στοιχεία που συγκροτούν την πραγματικότητα; Και πώς τα πρώτα θα ξανακερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην αποστολή τους;

Και πάλι ο Τραμπ

Η δημοκρατία ήταν πάντα και μια υπόθεση λελογισμένου ρίσκου, που απαιτεί ενεργούς και συμμέτοχους πολίτες, για να μην επιτρέψει ένα –σχεδιασμένο ή όχι– “ατύχημα” να εξελιχθεί σε ανεπανόρθωτο δυστύχημα. Όπως είχε αποκαλυφθεί έξω και μέσα στο Καπιτώλιο, οι νόμοι δεν είναι αρκετοί, όταν η δημοκρατία αντιμετωπίζει την φασιστική πρόκληση και καλείται να αμυνθεί. Πόσο μάλλον όταν ο “εγκέφαλος” της εισβολής, αντί να περιθωριοποιηθεί πολιτικά, συσπειρώνει ακόμα τους οπαδούς του, ελέγχει σχεδόν απόλυτα το κόμμα του και χαρακτηρίζει ως “πολιτική δίωξη” και “σταλινισμό” τις κατηγορίες που αντιμετωπίζει, δίνοντας και θεσμική πολιτική υπόσταση σ’ αυτό που είναι ο σημερινός άτυπος αμερικανικός εμφύλιος.

Ασχέτως, λοιπόν, το τι θα αποφασίσει η αμερικανική Δικαιοσύνη για τον Τραμπ (αναμένεται να παρουσιαστεί σε δικαστήριο του Μαϊάμι την προσεχή Τρίτη) αποδεικνύεται πως η Αμερικανική Δημοκρατία δεν είναι άτρωτη, ούτε αλώβητη από τον ακραίο λαϊκισμό. Κι αυτό δεν είναι καθόλου καλό μήνυμα για τον υπόλοιπο κόσμο. Πολύ περισσότερο που οι ΗΠΑ παραμένουν κολλημένες στην λάσπη της Ιστορίας, «ασκώντας εξουσία σε έναν αναρχικό χομπσιανό κόσμο», όπως είχε αποφανθεί ο Ρόμπερτ Κέϊγκαν, δύο χρόνια μετά την επιδρομή στους Δίδυμους Πύργους.