Κλιμακώνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία – Θα διαβούν Δύση-Ρωσία τον Ρουβίκωνα;

Υπό την πίεση της ρωσικής ήττας σε Χάρκοβο και Χερσώνα το 2022 ο Πούτιν πείστηκε ότι είναι επιβεβλημένοι οι βομβαρδισμοί στόχων που συνδέονται με τις στρατιωτικές δυνατότητες του Κιέβου. Από τότε, οι Ρώσοι άρχισαν να καταστρέφουν κυρίως τις μονάδες παραγωγής και το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος και έχουν ήδη καταστρέψει – σύμφωνα με επίσημες ουκρανικές πηγές – αρκετά πάνω από το 50%. Εδώ και μήνες οι Ουκρανοί υφίστανται παρατεταμένες διακοπές ρεύματος για πολλές ώρες ημερησίως.

Εάν το δίκτυο δεν έχει καταρρεύσει ολοσχερώς αυτό οφείλεται αφενός στους πυρηνικούς σταθμούς, που δεν αγγίζονται, αφετέρου στις μαζικές εισαγωγές ρεύματος από τις γειτονικές χώρες στα δυτικά. Ο χειμώνας, όμως, έρχεται και η καθημερινή επιβίωση θα καταστεί εξαιρετικά δύσκολη για τον μέσο Ουκρανό, γεγονός που αναμένεται –εκτός των άλλων πρακτικών προβλημάτων– να πυροδοτήσει ένα ακόμα ρεύμα μετανάστευσης προς τη Δύση.

Είναι προφανές πως η ήδη συντελούμενη σταδιακή κλιμάκωση είναι πολύ δύσκολο να ανασχεθεί. Η προεδρία Μπάιντεν δεν έχει ακόμα δώσει την άδεια να πλήττονται στόχοι βαθιά στη ρωσική επικράτεια με αμερικανικούς πυραύλους, αλλά το φάσμα της ουκρανικής ήττας έχει πολλαπλασιάσει τις σχετικές πιέσεις προς τον Λευκό Οίκο από το δυτικό “κόμμα του πολέμου”. Έχω σε προηγούμενο άρθρο ασχοληθεί με τον διάτρητο ισχυρισμό του εν λόγω “κόμματος” ότι ο Πούτιν μπλοφάρει και δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά ό,τι και να συμβεί.

Η Ρωσία ήδη αλλάζει το πυρηνικό δόγμα της, αλλά είναι προφανές ότι θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά μόνο εάν απειληθεί υπαρξιακά. Το τι σημαίνει, όμως, “υπαρξιακή απειλή”, είναι κάτι που θα αποφασίσει το Κρεμλίνο κι όχι η Δύση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν υπάρχει μία ξεκάθαρη κόκκινη γραμμή, αλλά μία γκρίζα ζώνη, εντός της οποίας είναι η πραγματική κόκκινη γραμμή, η διάβαση της οποίας θα καταστήσει υποχρεωτική κίνηση για τη ρωσική ηγεσία τη χρήση των τακτικών πυρηνικών. Αυτό που θεωρείται δεδομένο πως συνιστά τέτοια κόκκινη γραμμή είναι η επέμβαση ΝΑΤΟϊκού στρατού στην Ουκρανία.

Τα πλήγματα βαθιά στη Ρωσία

Η εκτίμησή μου είναι ότι εάν η Ουάσινγκτον δώσει την άδεια για πλήγματα βαθιά στη ρωσική επικράτεια με δυτικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, το Κρεμλίνο σε πρώτη φάση θα υπερβεί τις μέχρι τώρα αναστολές του και θα εξαπολύσει μαζική πυραυλική και αεροπορική επίθεση εναντίον όλων των ουκρανικών στόχων που μέχρι τώρα είναι στο απυρόβλητο: Κυβερνητικά κτίρια στο Κίεβο, στρατιωτικά επιτελεία κι όλες τις κρίσιμες υποδομές (γέφυρες, σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο κλπ). Μόνο εάν αυτά τα μαζικά πλήγματα δεν αποτρέψουν νέες πολύνεκρες ουκρανικές επιθέσεις, θα καταφύγει σε μία πυρηνική επίδειξη δύναμης πριν χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα στο πεδίο.

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η αυτοσυγκράτηση του Κρεμλίνου και η συνεχιζόμενη άρνηση του Λευκού Οίκου να δώσει την άδεια για πλήγματα βαθιά στη Ρωσία οφείλεται σε άτυπη συμφωνία των δύο για να αποφευχθεί μία ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση τις δύο πλευρές. Εάν υπάρχει άτυπη συμφωνία είναι εμφανές πως κλυδωνίζεται. Οι Δυτικοί έχουν κάνει πολλά βήματα, που στην αρχή και οι ίδιοι θεωρούσαν κόκκινες γραμμές για τους εαυτούς τους. Έχουν δώσει στην Ουκρανία ολοένα και περισσότερα σύγχρονα οπλικά συστήματα, με τελευταία τα μαχητικά F-16 και τώρα συζητούν για πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, ικανούς να πλήξουν και τη Μόσχα.

Το “κόμμα του πολέμου” στη Δύση προβάλει το επιχείρημα ότι είναι άδικο η Ουκρανία να μην μπορεί να πλήξει στόχους βαθιά στη Ρωσία, όταν η Ρωσία βομβαρδίζει στόχους σ’ όλη την Ουκρανία. Από ηθικής απόψεως το επιχείρημα είναι σωστό. Το πρόβλημα, όμως, είναι πιο περίπλοκο, επειδή στην πραγματικότητα ο πόλεμος δεν είναι μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Εάν ήταν θα είχε προ πολλού τελειώσει, ή ίσως δεν θα είχε αρχίσει. Πίσω από το Κίεβο βρίσκεται ολόκληρο το ΝΑΤΟ, προσφέροντας αφειδώς χρήματα, οπλικά συστήματα, πυρομαχικά, εκπαίδευση, πληροφορίες, δορυφορική καθοδήγηση και επιβάλλοντας πλήθος κυρώσεων. Το μόνο που δεν κάνει είναι να στείλει μαζικά στρατό να πολεμήσει τους Ρώσους.

Με άλλα λόγια, ο πόλεμος μόνο σε πρώτο επίπεδο είναι μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο είναι μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Εδώ πρόκειται για κάτι υβριδικό κι ασαφές. Δεδομένου ότι π.χ. βάσεις στην Πολωνία λειτουργούν ουσιαστικά σαν –δυτικότερα των συνόρων– βάσεις, που εξυπηρετούν πολλαπλές ανάγκες των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, νομιμοποιείται η Μόσχα να τις πλήξει, θεωρώντας την Πολωνία εμπόλεμη χώρα; Κάτι τέτοιο, όμως, θα μετέτρεπε τον πόλεμο δια αντιπροσώπου (Ουκρανία) σε απευθείας πόλεμο Δύσης-Ρωσίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ειδικά όταν πρόκειται για πυρηνικές δυνάμεις. Είναι ακριβώς αυτό το δεύτερο επίπεδο που καθιστά επιφανειακό το επιχείρημα περί ισοτιμίας των δύο αντιπάλων στο δικαίωμα να πλήττουν στόχους όπου θέλουν στην εχθρική επικράτεια.

Σχετική αυτοσυγκράτηση

Στην πραγματικότητα, Μόσχα και Ουάσινγκτον έχουν επιδείξει μία σχετική αυτοσυγκράτηση για να αποφύγουν την ανεξέλεγκτη κλιμάκωση. Γιατί, όπως προανέφερα, εάν ο έμμεσος πόλεμος Ρωσίας-Δύσης γίνει άμεσος, τότε για το Κρεμλίνο θα καταστεί υποχρεωτική κίνηση η έμπρακτη απειλή χρήσης τακτικών πυρηνικών ή και η μερική χρήση. Κι αυτό, επειδή ο πόλεμος αυτός είναι υπαρξιακός και για τη Ρωσία, με την έννοια ότι δεν έχει περιθώρια να ηττηθεί, εκδιωκόμενη από την Ουκρανία μετά από όσα έχουν συμβεί. Μία ήττα της θα δρομολογούσε ουσιαστικά τη διάλυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Καμία πυρηνική δύναμη, όμως, δεν θα επέτρεπε να της συμβεί κάτι τέτοιο. Το δόγμα όλων προβλέπει χρήση των πυρηνικών όταν αντιμετωπίζει υπαρξιακή απειλή.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Μπάιντεν έχει αποφύγει μέχρι τώρα να δώσει άδεια για πλήγματα βαθιά στη Ρωσία, Εάν θα υπαναχωρήσει θα φανεί προσεχώς. Όλο αυτό το διάστημα, πάντως, η Δύση επιδίδεται σε μία μετρημένη κλιμάκωση. Η διολίσθηση από τα αρχικά όρια, που η ίδια είχε θέσει στον εαυτό της, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συνειδητοποίηση ότι η Ουκρανία έχει περιέλθει σε δυσχερή θέση και πιθανότατα χάνει τον πόλεμο. Επειδή, όμως, οι Δυτικοί έχουν συνείδηση ότι η ήττα της Ουκρανίας θα είναι και δική τους ήττα –και μάλιστα ήττα με στρατηγικού χαρακτήρα πολιτικές επιπτώσεις– εμπλέκονται ολοένα και περισσότερο για να αποτρέψουν τη διαφαινόμενη ήττα.

Είναι ενδεικτικό της ψυχολογικής τους κατάστασης το γεγονός ότι συχνά μετατρέπονται σε θύματα της δικής τους προπαγάνδας. Διαβάζεις σε συστημικά Μίντια από κατά τα άλλα σοβαρούς δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς, διπλωμάτες και στρατιωτικούς ότι η γραμμή του μετώπου έχει ελάχιστα αλλάξει κι ότι σε λίγες ημέρες οι Ουκρανοί κατέλαβαν περισσότερο έδαφος στο Κουρσκ από όσο έχουν καταλάβει οι Ρώσοι στο Ντονμπάς από την αρχή του χρόνου.

Αβάσιμες συγκρίσεις

Πρόκειται για παντελώς αβάσιμες συγκρίσεις. Οι Ρώσοι προχωρούν αργά στο Ντονμπάς, ξηλώνοντας ένα προς ένα τα οχυρωμένα φρούρια που κατασκεύασαν εκεί οι Ουκρανοί από το 2014 μέχρι το 2022. Και όποια χωριά, κωμοπόλεις και πόλεις καταλαμβάνουν, τα ενσωματώνουν πολιτικά και στρατιωτικά. Εκτός αυτών, το Ντονμπάς είναι από τη σοβιετική εποχή μία εξαιρετικά βιομηχανοποιημένη, πυκνοκατοικημένη και πολύ πλούσια σε ορυκτό πλούτο περιοχή. Αντιθέτως, η περιφέρεια του Κουρσκ είναι μία αραιοκατοικημένη, μάλλον φτωχή και σχετικά ανοχύρωτη περιοχή, που φυλασσόταν από συνοριοφύλακες.

Μπορεί η ουκρανική εισβολή να ήταν στο επίπεδο κυρίως του συμβολισμού ένα πλήγμα για τη Μόσχα, αλλά από στρατιωτικής απόψεως είχε εξαρχής δευτερεύουσα σημασία. Για τους Ρώσους το σημαντικό και επείγον είναι να σταθεροποιήσουν το μέτωπο και σε γενικές γραμμές το έχουν επιτύχει. Δεν είναι να εκδιώξουν τους Ουκρανούς. Από μία άποψη τους συμφέρει οι πιο αξιόμαχες ουκρανικές ταξιαρχίες να εμπλέκονται εκεί από το να ενισχύουν την άμυνα στο Ντονμπάς. Με αυτή την έννοια, η επιχείρηση στο Κουρσκ πιθανότατα θα αποδειχθεί μπούμερανγκ για το Κίεβο.

Η ψυχολογική κατάσταση που επικρατεί στο δυτικό “κόμμα του πολέμου” θυμίζει πνιγμένο, που αρπάζεται από τα μαλλιά του! Όσο κι αν ήταν μία ένεση αισιοδοξίας η αναμφισβήτητη τακτική επιτυχία των Ουκρανών στο Κουρσκ, εξαρχής φαινόταν ότι δεν εντασσόταν σε μία στρατηγική. Υπηρέτησε ψυχολογικές σκοπιμότητες (τόνωση του ηθικού, αναζωπύρωση της αισιοδοξίας στη Δύση κλπ), αλλά από στρατιωτικής απόψεως ήταν στον αέρα. Όλα αυτά που γράφτηκαν ότι ο Ζελένσκι ήθελε την περιοχή για να την ανταλλάξει με ουκρανικά εδάφη υπό ρωσική κατοχή ήταν εκτός πραγματικότητας. Επίσης, διαψεύσθηκε και η προσδοκία του Κιέβου πως οι Ρώσοι θα μετέφεραν στο Κουρσκ δυνάμεις από το Ντονμπάς.

Προτεραιότητα των Ρώσων είναι να καταλάβουν το Ποκρόφσκ, το οποίο έχουν ήδη προσεγγίσει, και κάποια ακόμα οχυρά που απομένουν –όπως το Βουλεντάρ νοτιότερα– ώστε στη συνέχεια να έχουν ανοικτό τον δρόμο για να προσεγγίσουν τον ποταμό Δνείπερο. Ας σημειωθεί ότι μετά από την τελευταία σειρά οχυρωμένων ουκρανικών οικισμών εκτείνονται απέραντα αγροκτήματα. Οι Ρώσοι μπορούν στη συνέχεια να κινηθούν προς Βορρά για να αποκόψουν τις άλλες δύο πόλεις-φρούρια, Κραματόρσκ και Σλοβιάνσκ, ή να κινηθούν δυτικά για να αποκόψουν την πόλη Ζαπορίζια που βρίσκεται σήμερα υπό τον έλεγχο των Ουκρανών.

Υπό κατάρρευση η ουκρανική άμυνα

Η διαφαινόμενη κατάρρευση της ουκρανικής άμυνας στα νοτιοανατολικά εκ των πραγμάτων θα φέρει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση τους Ουκρανούς και στο βορειοανατολικό μέτωπο, όπως και στο μέτωπο του Κουρσκ. Είναι ακριβώς αυτή η προοπτική που ωθεί τον Ζελένσκι σε εκκλήσεις και κινήσεις με σκοπό να παρασύρει το ΝΑΤΟ σε άμεση εμπλοκή στον πόλεμο της Ουκρανίας. Δικαιολογημένα από την πλευρά του θεωρεί μία τέτοια εξέλιξη σανίδα σωτηρίας, αδιαφορώντας για τις ενδεχόμενες συνέπειες. Η Δύση, όμως, προς το παρόν τουλάχιστον σταθμίζει τον κίνδυνο μίας ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης, η οποία πιθανόν να μετεξελιχθεί και σε πυρηνική σύγκρουση.

Οι τελευταίες εκατέρωθεν επιθέσεις με πυραύλους και drones, όμως, είναι ενδεικτικές της δυναμικής που έχει αναπτυχθεί προς πολεμική κλιμάκωση. Και βεβαίως το καθεστώς Ζελένσκι πιέζει προς αυτή την κατεύθυνση, συνεπικουρούμενο από το δυτικό “κόμμα του πολέμου”, ενώ πιέσεις δέχεται και ο Πούτιν από το ρωσικό αντίστοιχο να κάνει ό,τι χρειάζεται για να νικήσει κατά κράτος την Ουκρανία. Δεν γνωρίζουμε εάν αυτή η δυναμική κλιμάκωσης θα συνεχιστεί, ή με κάποιον τρόπο Μόσχα και Ουάσινγκτον θα βρουν τρόπο να συνεννοηθούν ατύπως για να μην παρασυρθούν σε ένα σπιράλ που μπορεί να καταστεί ανεξέλεγκτο και τελικώς καταστροφικό.

Πολλά θα παιχτούν μέχρι τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, αλλά και από το ποιος θα εκλεγεί. Επίσης, αργά ή γρήγορα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα υποχρεωθούν να λάβουν υπόψη τους τα ανερχόμενα κόμματα (κυρίως της λεγόμενης Νέας Δεξιάς) που είναι κριτικά απέναντι στο κυρίαρχο αφήγημα ότι πρέπει να δοθούν όσα χρήματα και όπλα χρειάζεται το Κίεβο για να νικήσει τη Ρωσία, ή τουλάχιστον να την υποχρεώσει σε μία συμφωνία, με την οποία θα επιστρέψει κατειλημμένα ουκρανικά εδάφη. Προς το παρόν, οι άρχουσες ελίτ έχουν στη δημόσια σφαίρα περιθωριοποιήσει και “ποινικοποιήσει” πολιτικά αυτού του είδους την κριτική. Αντιθέτως, όμως, οι ψηφοφόροι ολοένα και περισσότερο στρέφονται προς αυτά τα κόμματα, όπως έδειξαν και οι πρόσφατες εκλογές στην ανατολική Γερμανία.