Κλιματική αλλαγή, ενεργειακή ασφάλεια και διεθνείς σχέσεις ισχύος

Η Σύνοδος της Γλασκόβης τελείωσε. Τα αποτελέσματα για την επιβολή ενός νέου μοντέλου παραγωγής ενέργειας και κατάργησης των βρόμικων μορφών που χρησιμοποιούνται τώρα (κάρβουνο, πετρέλαιο και φυσικό αέριο) είναι θετικά μεν, αλλά πόρρω απέχουν από το να επιτύχουν το ποθούμενο αποτέλεσμα για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά μόλις 1,5 βαθμούς Κελσίου από την προ-βιομηχανική εποχή.

Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι για πολλούς επιστήμονες το σημείο της ιστορίας το οποίο προοιωνίζεται μεγάλες φυσικές καταστροφές και κατά συνέπεια μεγάλες ανθρώπινες απώλειες και μετακινήσεις πληθυσμών. Αν κάτι τέτοιο είναι μια ασφαλής πρόβλεψη για το μέλλον, 30-50 χρόνια από τώρα, τότε η Σύνοδος της Γλασκόβης ήταν μια αποτυχία. Η όλη προσπάθεια βασίζεται στην υπόθεσή πως η επιστήμη έχει, ή πολύ σύντομα θα έχει, τις απαντήσεις για την παραγωγή πράσινης βιώσιμης ενέργειας.

Πιστεύουν πράγματι οι κυβερνήσεις πως έφτασε η ώρα να αλλάξουν ριζικά ένα ολόκληρο τεχνολογικό παράδειγμα τριών αιώνων για να αποφύγουν τη φυσική τους εξόντωση; Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται από τις πράξεις τους. Πιστεύουν πως υπάρχουν πειστικές επιστημονικές απαντήσεις για τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια; Ούτε αυτό φαίνεται. Η ανθρωπότητα σχεδιάζει μια αλλαγή κολοσσιαίων διαστάσεων, αυτοσχεδιάζοντας και ελπίζοντας πως θα έχουμε περισσότερο χρόνο να προσαρμόσουμε τη ζωή μας σ’ έναν πλανήτη σχεδόν εχθρικό για την επιβίωση του είδους.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αμφιταλάντευσης για το όλο εγχείρημα είναι η σχέση της αλλαγής αυτής με την παραγωγή ενέργειας από πυρηνικά εργοστάσια. Άλλες χώρες εξορκίζουν το μοντέλο αυτό κι άλλες προχωρούν σε έρευνες. Ο άνθρωπος κινδυνεύει, ίσως όχι τόσο γρήγορα, αλλά κινδυνεύει γιατί αγνόησε το περιβάλλον στο οποίο ζει. Η ακόρεστη δίψα του να επιβληθεί στη φύση, δημιούργησε τη δική του ανασφάλεια. Η αναζήτηση της απόλυτης ασφάλειας οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη ανασφάλεια.

Για την μετάβαση στο μονοπάτι της αρετής τεράστιος είναι ο ρόλος της ενεργειακής ασφάλειας. Ο όρος είναι περισσότερο αφηρημένη ιδέα, παρά πολιτική ή σχεδιασμός. Η ενεργειακή ασφάλεια έχει οριστεί από τον ΟΗΕ (2005) ως «η συνεχής διαθεσιμότητα ενέργειας σε διάφορες μορφές, σε ικανές ποσότητες και σε προσιτές τιμές». Ο ορισμός αυτός έχει ξεπεραστεί με προσθήκες για διαθεσιμότητα πράσινης ενέργειας, βιώσιμη ανάπτυξη, κατάργηση των υδρογονανθράκων, παγκοσμιοποίηση.

Η ενεργειακή ασφάλεια

Αυτό που υπεισέρχεται ως καίριο συνεπακόλουθο της ενεργειακής ασφάλειας είναι η εξωτερική πολιτική των χωρών που άλλες εξαρτώνται ενεργειακά και άλλες υπερπαράγουν ενέργεια. Μπορεί η ενεργειακή ασφάλεια να εναρμονισθεί με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια για ολόκληρο τον πλανήτη, όταν άλλες χώρες είναι εξαθλιωμένες, άλλες έχουν ικανοποιητικό επίπεδο ζωής και κάποιες είναι πλούσιες; Πώς θα εξασφαλιστεί η ανάπτυξη των φτωχών, όταν αναγκαία συνθήκη είναι η ενεργειακή ασφάλεια με την κλασσική της έννοια;

Οι ΗΠΑ θεωρούν πως η Κίνα τις ανταγωνίζεται ως εχθρική δύναμη. Πώς θα αναπτυχθούν οι αφρικανικές, λατινοαμερικανικές και ασιατικές οικονομίες όταν η ανάπτυξη της Κίνας έχει λάβει τη μορφή θανάσιμου ανταγωνισμού για τα πρωτεία στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα; Μπορούν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη να αφήσουν περιθώρια για πράσινη ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες;

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι διεθνείς σχέσεις ιδεολογικοποιήθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα, αλλά ταυτόχρονα κατασκευάστηκαν υπερεθνικοί οργανισμοί συνεργασίας (ΟΗΕ, Διεθνής Οργάνωση Εμπορίου, ΕΟΚ-ΕΕ, Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, οργανισμοί για το περιβάλλον) και ΜΚΟ οι οποίες επεκτάθηκαν σε διάφορους τομείς από την τροφοδοσία περιοχών σε κατάσταση λιμού, ή ιατρική βοήθεια σε περιοχές με μεταδοτικές ασθένειες.

Τα εθνικά κράτη μείωσαν την κυριαρχία τους για να εξυπηρετήσουν τη διεθνή κοινότητα με γνώμονα, όμως, πάντοτε πως εξυπηρετούσαν και τα ίδια συμφέροντα στις περιπτώσεις που δρούσαν συλλογικά. Η έννοια του “γενικού καλού” έγινε κυρίαρχο αντικείμενο της διεθνούς προσοχής. Τα μέτρα που αποφασίστηκαν από την Σύνοδο του Κυότο έως τη Γλασκώβη ήταν συμβουλευτικού ή παραδειγματικού χαρακτήρα για την αλλαγή πορείας της ανθρωπότητας στο πως διαχειρίζεται το γήινο περιβάλλον. Δεν είχαν την ισχύ νόμων με θεσμούς επιβολής κυρώσεων στους απείθαρχους. Από το Κυότο έως τη Γλασκόβη οι επιστημονικές μελέτες, όμως, επιβεβαίωσαν το πρόβλημα της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσής του πλανήτη και έγινε επίσημο το πρόβλημα ο πλανήτης να καταστήσει δύσκολη την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.

Σχέσεις ισχύος μεταξύ κρατών

Και η ύπαρξη πυρηνικών όπλων παρουσιάζει το ίδιο πρόβλημα, αλλά οι ΗΠΑ θα δαπανήσουν ένα τρισ. για τον εκμοντερνισμό του πυρηνικού οπλοστασίου τους, ενώ η Κίνα το διπλασιάζει. Παρά την απειλή που κρύβουν τα πυρηνικά, αυξάνονται όπως αυξάνονται και οι τρόποι χρήσης τους. Η θανάσιμη απειλή για την επιβίωση του πλανήτη δεν είναι αρκετή να ξεπεράσει κλασικές μορφές των διεθνών σχέσεων, δηλαδή σχέσεις ισχύος.

Το ερώτημα λοιπόν τίθεται. Θα μπορέσει η κλιματική αλλαγή να διαφοροποιήσει τη συμπεριφορά των παικτών στη διεθνή σκηνή ώστε να προλάβουμε ή να ελαχιστοποιήσουμε το κακό που προξενούμε στο περιβάλλον; Η ελπιδοφόρος απάντηση είναι πως αυτό μπορεί να γίνει γιατί η σωτηρία του περιβάλλοντος δεν παραχωρεί, εμφανώς τουλάχιστον, μέρος της κυριαρχίας και της ισχύος των κρατών που είναι οι κύριοι παίκτες στον διεθνή ανταγωνισμό δυνάμεων. Ίσως αυτή τη φορά το “γενικό καλό”  θα αποδειχθεί μια νέα ισχυρή συνιστώσα στις διεθνείς σχέσεις η οποία θα αλλάξει τη συγκρουσιακή συμπεριφορά τους.

Όπως προανέφερα, η τεχνολογία και οι οικονομικές δυνατότητες κάθε χώρας διαφέρουν καθοριστικά για να πετύχουμε μια βιώσιμη λύση για το περιβάλλον. Η τεχνολογία είναι κτήμα των μεγάλων και ταυτόχρονα και η έρευνα για περισσότερο αποδοτικές λύσεις στο πρόβλημα. Ο πρόεδρος Μπάιντεν όμως στις 27/1/2021 διακήρυξε στην Εκτελεστική Διαταγή για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό: «ότι σκοπεύει να θέσει την κλιματική κρίση στο κέντρο της εξωτερικής του πολιτικής και της ασφάλειας των ΗΠΑ.»

Οι πράσινες πολιτικές

Οι ΗΠΑ μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις πράσινες πολιτικές για να επιβάλλουν τη θέληση τους σε χώρες που δεν είναι σε θέση για διάφορους λόγους να συμβαδίσουν με τα συμφωνηθέντα στη Γλασκόβη. Ήδη επέβαλαν κυρώσεις στο NordStream 2 και δημιούργησαν νέο πρόβλημα ενεργειακής ασφάλειας στην ΕΕ, παίζοντας το αντιρωσικό χαρτί σε ακραία επίπεδα.

Τι θα αντικαταστήσει, όμως, το ρωσικό φυσικό αέριο; Κανείς δεν έχει απαντήσει. Οι Πράσινοι είναι πλέον συνιστώσα της κυβέρνησης στη Γερμανία. Έχουν το υπουργείο Εξωτερικών. Θα επιχειρήσουν να ασκήσουν εξωτερική πολιτική με βάση τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς τους; Η ενεργειακή ασφάλεια γενικά έπαιζε και παίζει καίριο ρόλο στις διεθνείς σχέσεις. Μήπως τώρα η πράσινη ενέργεια θα παίξει στο παλιό παιγνίδι του ανταγωνισμού ισχύος ένα ρόλο που θα καταδικάσει τη σωτηρία του πλανήτη;

Ήδη ο χειμώνας μπαίνει με πολύ άσχημες συνθήκες. Οι τιμές της ενέργειας έχουν εκτοξευθεί. Η “μετάβαση” αποδεικνύεται μια επιπόλαιη επιχείρηση με περισσότερο διαφημιστική υποδομή. Η Ελλάδα αλλάζει προσωρινά ρότα και ετοιμάζεται να ανοίξει καινούργια λιγνιτικά κοιτάσματα και σε αυτό πράττει ορθότατα η κυβέρνηση η οποία μέχρι πρότινος εξοβέλιζε το λιγνίτη.

Πετρέλαιο και πυρηνική ενέργεια

Μένει να δούμε τι θα κάνει η νέα γερμανική κυβέρνηση, η οποία δεν έχει καταλάβει σε ποια δύσκολη θέση βρίσκεται η βιομηχανία και η οικονομία της με τέτοιες τιμές ενέργειας. Οι Πράσινοι στο Σύμφωνο Συνεργασίας με το SPD θέτουν στόχο τα 15 εκατ. ηλεκτρικά αυτοκίνητα και 30% ενέργεια από ΑΠΕ το 2030, αλλά δεν αναφέρονται σε ποσοστά μείωσης εκπομπής ρύπων. Τί θα κάνουν όμως με το πυρηνικό πρόγραμμα Μακρόν, ενώ είναι πολέμιοι της ατομικής ενέργειας και έχουν κλείσει τα ατομικά εργοστάσια στη Γερμανία;

Οι ΗΠΑ απελευθερώνουν στρατηγικά αποθέματα πετρελαίου για να ελέγξουν τον πληθωρισμό, λόγω της αύξησης των τιμών, αλλά ήδη εκεί αυξάνεται και η κατανάλωση (και η τιμή) του κάρβουνου με τη ζήτηση να βρίσκεται στα ύψη. Δηλαδή αύξηση εκπομπών CO2. Η δε Ιαπωνία χρηματοδοτεί παραγωγή ενέργειας από κάρβουνο στο Μπαγκλαντές για λόγους επιρροής στην περιοχή.

Οι προοπτικές επί του εδάφους δεν είναι ευοίωνες για την προσαρμογή των διεθνών σχέσεων στις οικολογικές. Ο χειμώνας θα δείξει κατά πόσον θα πάρουμε τον δρόμο της αρετής και στις διεθνείς σχέσεις για να σωθεί ο πλανήτης. Πρόκειται για αβέβαιο εγχείρημα, αν οι προβλέψεις είναι ακριβείς ως προς το χρόνο και το εύρος της καταστροφής.