Μακρύ χέρι του Ερντογάν στην Αφρική η Μουσουλμανική Αδελφότητα

Ήταν 30 Ιουνίου του 2013, όταν η Αίγυπτος άλλαζε πολιτική σελίδα με την επανάσταση που οδήγησε στην ανατροπή του Μοχάμεντ Μόρσι εκλεγμένου προέδρου από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και την ανάδειξη του Φατάχ Σίσι ως νέου προέδρου και ισχυρού άνδρα που θα αποκαθιστούσε τον περιφερειακό και αφρικανικό ρόλο της Αιγύπτου. Σύνθημα της νέας ηγεσίας η δημιουργία ενός σύγχρονου ανεπτυγμένου και πολιτισμένου κράτους που θα διέπετο από τις αρχές της δημοκρατίας και της ελευθερίας ενάντια στην καταπίεση και την διάκριση από οποιαδήποτε μορφή θρησκευτικού και στρατιωτικού φανατισμού.

Το νέο πολιτικό σκηνικό της Αιγύπτου προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια του Ερντογάν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον εναγκαλισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και την αποδοχή της ως μία διεθνή οργάνωση ισλαμικού χαρακτήρα από το τουρκικό κράτος. Δεν ήταν λίγες οι φορές άλλωστε που η Κωνσταντινούπολη φιλοξένησε πολλές συναντήσεις της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που είχαν ως κύριο σκοπό την ανατροπή του Σίσι.

Παρότι ο Ερντογάν ήθελε να παρουσιάσει στην Δύση μία μετριοπαθή και πολιτισμένη πλευρά του Ισλάμ, επηρεασμένος από τα τεκταινόμενα στην Αίγυπτο, έδωσε την συγκατάθεσή του σε Τούρκους ισλαμιστές που ανήκαν στον πολιτικό του κύκλο να μεταφράσουν κείμενα του Hassan al- Banna, ιδρυτή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας όπως επίσης κείμενα του Sayyid Qutb, γνωστού αναλυτή για τις φονταμενταλιστικές του απόψεις περί Ισλάμ.

Επιπροσθέτως, υπάρχουν πολλές αναφορές που καταδεικνύουν τον υποστηρικτικό ρόλο της Τουρκίας στην Μουσουλμανική Αδελφότητα με την παροχή όπλων και ακτιβιστών συμπεριλαμβανομένου και του Τούρκου αξιωματικού πληροφοριών Irshad Hoz που συνελήφθη στην Αίγυπτο. Επιπλέον, η Τουρκία δέχθηκε επί του εδάφους της έναν μεγάλο αριθμό υποστηρικτών της Αδελφότητας σε συντονισμό με την Hamas στην Γάζα και το κράτος του Κατάρ

Η ύπαρξη της Αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας αποκαλύφθηκε στο Σουδάν στα μέσα Φεβρουαρίου του 2020. Στα σχέδια της ήταν η πραγματοποίηση τρομοκρατικών επιχειρήσεων στην πρωτεύουσα του Σουδάν το Χαρτούμ και στο Κάιρο, Ένα από τα μέλη της παραδέχθηκε πως είχε εισέλθει στο Σουδάν με πλαστό συριακό διαβατήριο το οποίο του εδόθη από την τουρκική κυβέρνηση, Οι περισσότεροι από τους φυγάδες ήταν κοινοβουλευτικοί της κυβέρνησης Μόρσι όπως οι Gamal Hanafi, Yasser Hasanein και Abdul Hadi Shalabi.

Σύμφωνα με τις αρχές του Σουδάν, σχεδόν όλα τα μέλη της Αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας εισχώρησαν στο έδαφός του από την Τουρκία. Οι εγκέφαλοι των επιχειρήσεων ήταν οι Abdul Malik al- Halouji ο οποίος απεβίωσε στην Τουρκία τον περασμένο Νοέμβριο και ο Μοχάμεντ αλ Μπουχάρι (Mohammad al- Buhairi) ο Αιγύπτιος συντονιστής των επιχειρήσεων της Αδελφότητας στη Αφρική,

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα στο Σουδάν

Ο 77χρονος Buhairi θεωρείται ως μία φυσιογνωμία άρρηκτα συνδεδεμένη με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, Καταζητείται από τις αιγυπτιακές αρχές από την εποχή του Νάσερ. Εισήλθε στο Σουδάν στα τέλη του 1990 και κατόπιν επέστρεψε για ένα μικρό χρονικό διάστημα στην Αίγυπτο μετά την αποπομπή του Μουμπάρακ για να καταλήξει και πάλι στο Χαρτούμ το 2013.

Κατηγορείται για τη φυγάδευση πολλών μελών της αιγυπτιακής μουσουλμανικής αδελφότητας στην Σομαλία, στο Σουδάν και στην Τουρκία. Του αποδόθηκαν επίσης κατηγορίες για την σύσταση θυλάκων της Αδελφότητας στην Αίγυπτο το Σουδάν και την Λιβύη. Το δίκτυο Buhairi βοήθησε μέλη του έκπτωτου σουδανικού καθεστώτος του Όμαρ αλ Μπασίρ να εγκατασταθούν στην Τουρκία μετά την ανατροπή του ιδίου από την εξουσία τον Απρίλιο του 2019.

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα είχε ενεργό δράση στο Σουδάν από το 1949 προασπιζόμενη ένα ισλαμικό καθεστώς του οποίου η διακυβέρνηση βασίζονταν στις αρχές της Σαρία (Ισλαμικός Νόμος). Σαράντα χρόνια αργότερα ένωσε τις δυνάμεις της με το καθεστώς του Ομάρ αλ Μπασίρ ο οποίος κυβερνούσε με την υποστήριξη του Εθνικού Ισλαμικού Μετώπου, φιλικά προσκείμενο στις αρχές της Αδελφότητας. Στόχος ήταν η ισλαμοποίηση της κοινωνίας του Σουδάν και η ενσωμάτωση των ιδεών της Αδελφότητας στην κυβέρνηση, τα σχολεία ακόμα και στο νομοθετικό σύστημα.

Όλα αυτά άλλαξαν μετά την ανατροπή του Ομάρ αλ Μπασίρ από την εξουσία γεγονός που οδήγησε στην αναζήτηση βοήθειας από τον Ερντογάν, ο οποίος με την σειρά του τους παρείχε άσυλο, χρήματα, εκρηκτικά και όπλα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Τούρκος πρέσβης στο Σουδάν, Irfan Neziroglu είναι ένθερμος υποστηρικτής της Αδελφότητας και δεν είναι λίγοι επίσης εκείνοι που υποστηρίζουν ότι αντίστοιχα ο Τούρκος πρέσβης στην Σενεγάλη Ahmet Kavas διάκειται θετικά στον ριζοσπαστικό τρόπο σκέψης της Al Qaeda.

Δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει τις δηλώσεις του τελευταίου τον Φεβρουάριο του 2013 όταν έγραψε στο Twitter ότι η Al Qaeda δεν είναι μία τρομοκρατική οργάνωση , σχόλιο που ο ίδιος έκανε με αφορμή την τότε επέμβαση των Γάλλων στο Μάλι προκειμένου να ανακόψουν τις ενέργειες των ισλαμιστών μαχητών.

Το ναυάγιο των συμφωνιών με Ερντογάν

Οι κυβερνήτες που διαδέχτηκαν τον Μπασίρ απέλασαν εκατοντάδες μέλη της Αιγυπτιακής Αδελφότητας και έκλεισαν τα γραφεία της τηλεόρασης του Al Jazeera. Η ανάκληση του Σουδανού πρέσβη από το Qatar προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια του Ερντογάν καθώς το πραξικόπημα του 2019 στο Σουδάν έθετε σε κίνδυνο τα μεγαλόπνοα σχέδιά του με την Αδελφότητα στην Βόρεια Αφρική. Οι φιλοδοξίες του Τούρκου προέδρου στο Χαρτούμ κάθε άλλο παρά μικρές ήταν.

Συγκεκριμένα, τον Μαίο του 2011 επί κυβέρνησης Μπασίρ, ο Ερντογάν συνήψε συμφωνίες για συνεργασία των δύο χωρών σε θέματα στρατιωτικής εκπαίδευσης, πληροφοριών, επικοινωνίας, τεχνολογικής έρευνας. Τον Δεκέμβριο του 2017 ο Τούρκος Πρόεδρος επισκέφθηκε το Σουδάν συστήνοντας το λεγόμενο Συμβούλιο Υψηλής Στρατηγικής Συνεργασίας (High Level Strategic Cooperation Council) το οποίο οδήγησε στην υπογραφή 12 επιπρόσθετων συμφωνιών συμπεριλαμβανομένων αυτή της ενοικίασης στην Τουρκία του Σουδανικού νησιού Suakin.

Το τελευταίο ήταν ένα πρώην οθωμανικό λιμάνι το οποίο είχε εγκαταλειφθεί για έναν ολόκληρο αιώνα. Ο Ερντογάν ήλπιζε να το ανακαινίσει και να δημιουργήσει μία στρατιωτική βάση που θα φιλοξενούσε τουρκικά πλοία και αξιωματικούς. Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν εξανεμίστηκαν μετά τον Απρίλιο του 2019 με την πτώση του Bashir, γεγονός που έστρεψε το ενδιαφέρον του Τούρκου Προέδρου στην αντιπολίτευση η οποία απαρτίζονταν από μέλη της Αδελφότητας. Όπως συνέβη στην Αίγυπτο και στην Συρία, κύρια επιδίωξή του σε περίπτωση που δεν θα μπορούσε να έχει διαύλους επικοινωνίας με το νέο καθεστώς, ήταν να το ανατρέψει διασπώντας την χώρα σε κομμάτια.

Τουρκία και και Αίγυπτος

Οι δεσμοί του Ερντογάν με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα σε Αίγυπτο και Λιβύη είναι οι πλέον φανεροί. Επί κυβέρνησης Μόρσι, ο Τούρκος Πρόεδρος υποσχέθηκε να τριπλασιάσει τις τουρκικές επενδύσεις σε 5 δισεκατομμύρια δολάρια, θεωρώντας το Κάιρο και την Άγκυρα ως άξονες της δημοκρατίας. Από την πλευρά τους, οι αιγυπτιακές Αρχές κατηγόρησαν ευθέως τον Ερντογάν για την υποκίνηση των έντονων διαμαρτυριών που έγιναν στο Κάιρο τον Αύγουστο του 2013 και οδήγησαν στον θάνατο 43 αστυνομικών και περίπου 1000 οπαδών της Αδελφότητας.

Ως επακόλουθο, οι σχέσεις των δύο κρατών οδηγήθηκαν σε τέλμα. Μετά την πτώση του Μόρσι διεκόπησαν οι διπλωματικές σχέσεις και ακυρώθηκαν συνεργασίες σε θέματα ασφάλειας. Η κυβέρνηση Σίσι χαρακτήρισε την Μουσουλμανική Αδελφότητα και το κόμμα του Ερντογάν ως δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος που έχουν ως μόνο σκοπό την δημιουργία αστάθειας και αναταραχών στον αραβικό κόσμο. Από την πλευρά του ο Τούρκος Πρόεδρος στο άκουσμα του θανάτου του Μόρσι τον χαρακτήρισε ως μάρτυρα και διέταξε προς τιμήν του να τελεστεί προσευχή σε όλα τα τζαμιά της Κωνσταντινούπολης.

Τουρκία και Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Λιβύη

Έχοντας πλέον χάσει τα καθεστώτα στο Κάιρο και στο Χαρτούμ, που κάποτε ήταν υπό την αιγίδα της μουσουλμανικής Αδελφότητας ο Ερντογάν εναπόθεσε τις ελπίδες του στον Fayez al Sarraj πρωθυπουργό της Λιβύης, ο οποίος διατηρούσε στενές επαφές με την Αδελφότητα. Αντίπαλός του ο Χάφταρ που απολαμβάνει τη στήριξη της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Όπως και στο Σουδάν, το Λιβυκό παράρτημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ιδρύθηκε από Αιγύπτιους ιεροκήρυκες το 1949. Μετά από μία μακρά καταδίωξη της από τον Καντάφι επανεμφανίστηκε ως ενεργός παίκτης στην περιοχή το 2011.

Ο Fayez Sarraj υπήρξε και σύμμαχος με το εθνικό κίνημα Wattan με αρχηγό τον Abdulhakin Belhaj σύντροφο του Osama Bin Laden και αυτοπροσδιορισθέντα ως εμίρης του Λιβυκού Ισλαμικού Απελευθερωτικού κινήματος (Libyan Islamic Fighting Group). Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Haftar ο Belhaj κατέσχεσε από την οικία του Καντάφι πάρα πολλά χρήματα, μεγάλες ποσότητες χρυσού και πολλά κοσμήματα. Οι κατηγορίες αυτές στηρίχθηκαν σε υποκλοπή τηλεφωνικής συνομιλίας του Belhaj και του Mahdi al- Herrati, ενός Λίβυου τζιχαντιστή ο οποίος είχε συστήσει μία ομάδα ανταρτών στην Συρία χρηματοδοτούμενη από την Τουρκία.

Είναι άλλωστε γνωστή η παροχή βοήθειας της Τουρκίας προς την Λιβύη με την αποστολή τουρκικών στρατευμάτων, στρατιωτικού εξοπλισμού και χιλιάδων Σύριων μισθοφόρων από την λεγόμενη Faylak -al- Sham την Συριακή Λεγεώνα (Syrian Legion) προσκείμενη στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ο Haftar κατηγορούσε την κεντρική τράπεζα της Λιβύης ότι προμήθευε με χρήματα την Αδελφότητα.

Ρευστή κατάσταση

Ο νομικός σύμβουλος της εν λόγω τράπεζας, ο Mustafa al Manea θεωρούνταν επίσημο μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και απολάμβανε της πλήρους υποστήριξης του Ερντογάν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η συγκεκριμένη τράπεζα κατέθεσε 1,5 δισ. δολ. στην τουρκική Ziraat Bank, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για δραστηριότητες της Αδελφότητας στην Λιβύη.

Σήμερα, η κατάσταση είναι αρκετά ρευστή. Τον Σεπτέμβριο του 2020 ο Σάραζ είχε ανακοινώσει ότι θα ήθελε να εγκαταλείψει τη ηγεσία μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, απόφαση που τελικά αναίρεσε. Αποφάσισε να παραμείνει μέχρι να ολοκληρωθούν οι διεργασίες του συνεχιζόμενου πολιτικού διαλόγου για το μέλλον της χώρας.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στοιχεία, θα μπορουσε κανείς να πει ότι όσο η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θεωρείται ως το τουρκικό ισοδύναμο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας υποστηρίζοντας με τον τρόπο αυτό το δίκτυό της σε συνεργασία με το Κατάρ, η περιοχή της Αφρικής θα κλυδωνίζεται από πολιτικές εντάσεις. Η Λιβύη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο μακριά ο Ερντογάν και οι συνεργάτες του προτίθενται να πάνε προκειμένου να στηρίξουν την Αδελφότητα και τις αρχές που πρεσβεύει καταρρίπτοντας την εικόνα του μετριοπαθους Ισλάμ.