Μας συμφέρει η αποχώρηση των Αμερικανών από την Ευρώπη;

Μελλοντικά, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αμερικανικές ηγεσίες να επιλέξουν πολιτική απομονωτισμού και περιχαράκωσης, με παράλληλη σύμπηξη συμμαχίας με τον ευρύτερο αγγλοσαξονικό κόσμο (βλέπε AUKUS, με προσθήκη Νέας Ζηλανδίας και Καναδά). Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ότι μια απαγκίστρωση των ΗΠΑ από την Ευρώπη είναι απίθανη. Τα κοινωνικά, οικονομικά και δημογραφικά στοιχεία δείχνουν ότι στα επόμενα χρόνια η τάση θα ενισχυθεί, ανεξαρτήτως ποιος θα βρεθεί στον Λευκό Οίκο στις 12/2/2025, όπως είχε αναφερθεί και σε παλαιότερο άρθρο.

Από την άλλη πλευρά και οι Ευρωπαίοι αρχίζουν και αμφιβάλουν για την ικανότητα των ΗΠΑ να συνεχίσουν να ηγούνται στην παγκόσμια σκηνή. Το ερώτημα λοιπόν είναι εάν μια αμερικανική αναδίπλωση θα είναι ή όχι προς το συμφέρον των Ευρωπαίων. Άποψη του γράφοντος είναι ότι αυτό θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου. Αρχικά δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι η μεταπολεμική ειρήνη στην Ευρώπη διατηρήθηκε λόγω της παρουσίας των αμερικανικών στρατευμάτων και της απροθυμίας των Σοβιετικών να έρθουν σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ.

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η υψηλή στρατηγική της ΕΣΣΔ ήταν κατά βάση αμυντική, πέραν από το πώς παρουσίαζε τις ενέργειές της η προπαγάνδα. Η δημιουργία υποτακτικών κρατών-μαξιλαριών στην εξωτερική περίμετρο της ΕΣΣΔ κατεύναζε τους φόβους τους για επανάληψη της εισβολής από τα δυτικά, ενώ η αποχώρηση των Βρετανών από την Ινδία και η εγκαθίδρυση κομουνιστικών καθεστώτων στην Κίνα και τη Βόρειο Κορέα εξασφάλιζε τα αχανή και αραιοκατοικημένα σοβιετικά εδάφη στην Κεντρική και Ανατολική Ασία.

Ο ασκός του Αιόλου

Από την πλευρά τους, οι Ευρωπαίοι, γνωρίζοντας ότι ήταν ανίσχυροι στρατιωτικά και πολιτικά-διπλωματικά, αποδέχονταν εκόντες-άκοντες το status quo. Πλέον, ενδεχόμενη ανατροπή του ισχύοντος καθεστώτος, είναι πιθανό να ενεργοποιήσει παλιά, αλλά όχι ξεχασμένα ρήγματα. Τα σημερινά σύνορα των χωρών της ανατολικής Ευρώπης είναι χαραγμένα αυθαίρετα από τον Στάλιν, ο οποίος αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της ασφάλειας της ΕΣΣΔ και όχι στην ευημερία των λαών. Άλλωστε, οι περισσότερες χώρες είχαν συνταχθεί ενεργά με τους Ναζί στην εισβολή τους στη Σοβιετική Ένωση, ή τηρούσαν εχθρική στάση προς το κομουνιστικό καθεστώς στον Μεσοπόλεμο.

Έτσι, η Πολωνία έχασε εδάφη ανατολικά προς όφελος της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας (χοντρικά η Γραμμή Κέρζον) και κέρδισε εδάφη στα δυτικά και βόρεια εις βάρος της Γερμανίας (Γραμμή Όντερ-Νάισε). Ομοίως η ΕΣΣΔ επεκτάθηκε εδαφικά εις βάρος της Ουγγαρίας (Ρουθηνία), της Ρουμανίας (Βεσσαραβία, Βόρεια Βουκοβίνα, Χέρτσα, Φιδονήσι) και Φινλανδίας, ενώ ενσωμάτωσε τις Βαλτικές Χώρες. Τα περισσότερα εδάφη που ενσωμάτωσε η ΕΣΣΔ περιήλθαν στην επικράτεια της Ουκρανίας.

Η παράταση του πολέμου και η φανερή αδυναμία της Ουκρανίας να πετύχει ευνοϊκό γι’ αυτήν αποτέλεσμα, είναι πολύ πιθανό να αναγκάσει την κυβέρνηση Ζελένσκι (ή κάποιου πρόθυμου αντικαταστάτη) να υπογράψει ταπεινωτική ειρήνη με τη Ρωσία, που θα αφορά και την παραχώρηση εδαφών, όπως είχε υποχρεωθεί η τελευταία να υπογράψει στο Μπρεστ Λιτόφσκ. Μετά από δύο χρόνια πολέμου και ποταμούς αίματος, οι παραχωρήσεις που ίσως θα έκανε ο Ρώσος Πρόεδρος στις αρχές, πλέον φαντάζουν αδύνατες.

Εξωτερικές περιπέτειες

Σε αυτή την περίπτωση δεν αποκλείεται να υπάρξει δυναμική αμφισβήτηση της εξουσίας του Ουκρανού Προέδρου, που θα οδηγήσει σε αποσταθεροποίηση της χώρας, με πιθανή έναρξη εμφυλίου πολέμου και τη μετατροπή της σε ακυβέρνητο κράτος. Παρενθετικά να αναφερθεί ότι οι εγχώριες υπηρεσίες ασφαλείας καλά θα κάνουν να λάβουν υπόψη τους το γεγονός ότι μετά το πέρας του πολέμου, όποια κατάληξη και εάν έχει αυτός, θα υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες νεαροί άνδρες γαλουχημένοι στη βία, με μοναδικό προσόν την ικανότητα χειρισμού όπλων και μηδαμινές ηθικές αναστολές, οι οποίοι θα αποτελούν ιδανικό “υλικό” για στρατολόγηση από το οργανωμένο έγκλημα που θα έχει επίσης εύκολη πρόσβαση σε οπλισμό κάθε είδους.

Σε αυτή την περίπτωση και με δεδομένη την θεσμική παράλυση της ΕΕ και την πολιτική ισχυροποίηση αντισυστημικών κομμάτων, μπορεί οι κυβερνήσεις ομόρων κρατών (Πολωνία, Ουγγαρία και Ρουμανία) να επέμβουν στρατιωτικά για να αποσπάσουν ουκρανικά εδάφη που θεωρούν ότι “κλάπηκαν” από αυτούς το 1945, υπό το πρόσχημα της “προστασίας” των ομοεθνών τους. Άλλωστε, όλα τα καθεστώτα, δημοκρατικά ή μη, τείνουν να καταφεύγουν σε εξωτερικές περιπέτειες, όταν κρίνουν ότι μπορούν να πετύχουν αύξηση της δημοτικότητάς τους και πολιτική ισχυροποίηση, διεγείροντας τα εθνικιστικά ένστικτα των λαών, εφόσον εκτιμούν ότι δεν θα υπάρχουν συνέπειες από τη δράση τους.

Ένα κράτος που τα τελευταία χρόνια ισχυροποιείται συστηματικά στον στρατιωτικό και οικονομικό τομέα, με αποτέλεσμα να αποτελεί δυνάμει περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Ευρώπη είναι η Πολωνία. Εάν υπάρχει μία σταθερά στην υψηλή στρατηγική της χώρας, αυτή είναι η εχθρότητα, απέναντι σε Ρωσία και Γερμανία. Γνωρίζει με οδυνηρό τρόπο ότι, όποτε υπήρξε συνεννόηση μεταξύ αυτών των κρατών, η ίδια ακρωτηριάστηκε εδαφικά ή έπαψε να υπάρχει ως κρατική οντότητα. Άρα είναι πιθανό να προσπαθήσει να σχηματίσει συμμαχία π.χ, με Ρουμανία, Σλοβακία, Βαλτικές Χώρες και ίσως Ουγγαρία, η οποία θα δρα ανταγωνιστικά απέναντι και στη Γερμανία και στη Ρωσία. Θα είναι η μεταμοντέρνα αναβίωση του “Συμφώνου της Βαρσοβίας” ως ειρωνεία.

Ο πυρήνας της ιδεολογίας τους θα είναι η προστασία της εθνικής ταυτότητας και των παραδοσιακών αξιών απέναντι στις “παρηκμασμένες δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες” που έχουν “καταληφθεί” από αλλόθρησκους αλλοδαπούς, μαζί με έναν έντονο αντιρωσισμό. Μία τέτοια συμμαχία θα ικανοποιεί τόσο τις ΗΠΑ όσο και τη Βρετανία, οι οποίες, ανέξοδα για τις ίδιες, θα βλέπουν να υλοποιείται η ισορροπία ισχύος στην Ευρώπη και να δημιουργείται μία συμμαχία, που θα εμποδίζει την περαιτέρω επέκταση της Ρωσίας, αποτελώντας παράλληλα φραγμό σε ενίσχυση της γερμανικής επιρροής.

Δυστοπικό σενάριο

Οι χώρες της δυτικής Ευρώπης είναι πολύ διασπασμένες εσωτερικά και ανίσχυρες οικονομικά για να έχουν τη δυνατότητα να επέμβουν και να επιβάλλουν τη θέλησή τους. Μάλλον θα συνταχθούν με τη Γερμανία, αφήνοντας σε γεωπολιτικό κενό τη Γαλλία, ιδίως μετά την πρόσφατη έξωσή της από την Αφρική. Οι σκανδιναβικές χώρες θα συσπειρωθούν σε μία σύγχρονη “Ένωση του Κάλμαρ”, ακολουθώντας τη μοναχική και ιδιότυπη πορεία που είχαν πριν ενταχθούν στην ΕΕ.

Η ΕΕ θα μετατραπεί σε κακέκτυπο της Κοινωνίας των Εθνών, στην οποία θα υπάρχουν θεσμικά όργανα, που δεν θα λαμβάνει κανένας υπόψη του παρά μόνο εάν οι αποφάσεις τους τον συμφέρουν. Οι αξιωματούχοι της θα μοιάζουν με τους αντίστοιχους που περιγράφει ο Καβάφης στο “Περιμένοντας τους Βαρβάρους”. Με ευθύνη των κυβερνήσεων και της γραφειοκρατίας της ΕΕ, οι λαοί έχουν τόσο αποξενωθεί από το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, που πλέον τους προκαλεί απέχθεια. Εάν συνεχιστούν οι ίδιες πολιτικές, τότε η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού θα ενισχυθεί. Σε περίπτωση γενικευμένης αναταραχής και θεσμικής αδυναμίας από πλευράς ΕΕ, οι πολίτες θα απαιτήσουν περιχαράκωση στα εθνικά σύνορα και πιθανόν έξοδο από την Ένωση.

Στα καθ’ ημάς, το πιο πιθανό σενάριο είναι η αναβίωση της τουρκικής επιθετικότητας με νέα ένταση. Με τις ΗΠΑ αδιάφορες ή απρόθυμες να επέμβουν, η Τουρκία –με ή χωρίς Ερντογάν στην εξουσία– θα επαναλάβει τις προσπάθειές της για δορυφοροποίηση της Ελλάδας και / ή την απόσπαση εδαφών. Εννοείται ότι σε αυτό το σενάριο, η ένταση θα είναι σε όλο το μήκος του μετώπου Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος. Σχετικά με την πιθανότητα ελληνοτουρκικού πολέμου πρέπει να ληφθεί υπόψη το αξίωμα: “ένας πόλεμος δεν ξεκινάει όταν κάποιος εισβάλει, αλλά όταν αυτός που δέχεται την εισβολή αποφασίζει να αντισταθεί”.

Το 1938, μετά τη Συμφωνία του Μονάχου, όταν η Γερμανία εισέβαλλε στην Τσεχοσλοβακία δεν έγινε πόλεμος γιατί οι Τσεχοσλοβάκοι δεν αντιστάθηκαν. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 έγινε πόλεμος γιατί οι Έλληνες αντιστάθηκαν στους Ιταλούς. Άρα, το θέμα δεν είναι εάν οι Τούρκοι θα αποφασίσουν να κάνουν πόλεμο, αλλά εάν εμείς θα μείνουμε πιστοί στις παραδόσεις μας, εάν αγαπάμε την ελευθερία περισσότερο από την “Ειρήνη με κάθε κόστος”. Φυσικά στην Ιστορία δεν υπάρχουν νομοτέλειες. Θα ήταν λάθος, όμως, ένα τέτοιο δυστοπικό σενάριο να μην λαμβάνεται υπόψη από τους πολιτικούς ταγούς, εδώ και στην Κύπρο, για την προετοιμασία του Έθνους.