Μαύρη τρύπα παραμένει η Λιβύη – Πολιτικοί, πολιτοφυλακές και πετρέλαιο

Το να επιστρέψει η Λιβύη στην ομαλότητα φαίνεται άπιαστο όνειρο, αφού άπιαστο όνειρο κατάντησαν και οι εκλογές. Η χώρα συνεχίζει να έχει δύο ανταγωνιστικές κυβερνήσεις και εν ενεργεία πρωθυπουργούς. Τον χειμώνα του 2022, ένας συνασπισμός βουλευτών στη Βουλή των Αντιπροσώπων της Λιβύης με έδρα το Τομπρούκ (ένα από τα δύο αντίπαλα κέντρα εξουσίας) προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το αδιέξοδο που δημιουργήθηκε από τη μη διεξαγωγή εκλογών το Δεκέμβριο 2021.

Σε μια σύνοδο γεμάτη παρατυπίες, η Βουλή όρισε τον Φάθι Μπασάγκα, πρώην υπουργό Εσωτερικών της κυβέρνησης στην Τρίπολη, ως πρωθυπουργό της νέας κυβέρνησης Εθνικής Σταθερότητας. Στόχος ήταν να αμφισβητήσει τον Αμπντούλ Χαμίντ αλ-Ντμπεϊμπά, που διορίστηκε προσωρινός πρωθυπουργός τον Φεβρουάριο 2021 και να αποτρέψει την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με έδρα την Τρίπολη να κυβερνήσει. Ο Ντμπεϊμπά δεν έχει καμία πρόθεση να παραιτηθεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει διέξοδος στη διχασμένη χώρα με τις δυο παράλληλες κυβερνήσεις.

Μετά την εθνική εκεχειρία που υπογράφηκε τον Οκτώβριο 2020 η Λιβύη γνώρισε σχετική ειρήνη. Μια πολιτική διευθέτηση τον Μάρτιο 2021 οδήγησε στην ανάληψη της εξουσίας από τον Ντμπεϊμπά. Του ανατέθηκε να ηγηθεί της χώρας μέχρι τις εκλογές, τον Δεκέμβριο 2021, αλλά οι οποίες έχουν αναβληθεί επ’ αόριστον. Τον Μάρτιο 2022, το Κοινοβούλιο στο Τομπρούκ (ανατολική Λιβύη) ψήφισε την παράλληλη κυβέρνηση Μπασάγκα, αλλά ο Ντμπέιμπα αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία, ενώ πολλές χώρες τον αναγνωρίζουν σα νόμιμο πρωθυπουργό.

Οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε πολιτικό αδιέξοδο. Μια συνάντηση στη Γενεύη τον Ιούνιο μεταξύ του προέδρου της Βουλής Σάλεχ και του προέδρου του Ύπατου Συμβουλίου του Κράτους Καλίντα αλ-Μίσρι απέτυχε να καταλήξει σε συμφωνία για το συνταγματικό πλαίσιο διεξαγωγής εκλογών. Ο Μπασάγκα για να διοριστεί πρωθυπουργός άλλαξε στρατόπεδο, πολεμούσε εναντίον του Χάφταρ.

O Μπασάγκα είχε προσπαθήσει να αρπάξει την εξουσία και στο παρελθόν, αλλά είχε υποχωρήσει λόγω της αντιπαλότητάς του με ισχυρές πολιτοφυλακές της Τρίπολης. Αυτή τη φορά εξασφάλισε την υποστήριξη μιας εξ αυτών. Η διαβόητη ταξιαρχία Nawasi συγκρούστηκε για λογαριασμό του στους δρόμους της Τρίπολης με τους ένοπλους του Ντμπεϊμπά, αλλά δεν τα κατάφερε. Έτσι, τον Μάιο, ο Μπασάγκα εγκατέλειψε την Τρίπολη, όταν το αρχηγείο της ταξιαρχίας που τον στήριξε δέχτηκε επίθεση.

Οι πολιτοφυλακές αυξάνουν την ισχύ τους

Οι πολιτοφυλακές έχουν πλέον καταστεί ισχυροί παίκτες στο παιχνίδι της εξουσίας. Στο πλαίσιο αυτό, σχηματίζουν ρευστές μεταξύ τους συμμαχίες. Η ισχυρότερη συμμαχία επιλέγει τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση. Αυτά συμβαίνουν φανερά, υπό το βλέμμα των σχεδόν τριών εκατομμυρίων εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, οι οποίοι όμως δεν καλούνται να ψηφίσουν. Οι ηγέτες των ενόπλων ομάδων ασκούν εμμέσως πλην σαφώς πολιτική εξουσία. Οι γνωστές πολιτικές προσωπικότητες αντί να υπαγορεύουν τους κανόνες του παιχνιδιού, μάλλον άγονται από τους ένοπλους υποστηρικτές τους. Οι πολιτοφυλακές δεν είναι πλέον απλώς ένοπλες ομάδες. Ο ρόλος τους είναι πιο περίπλοκος και ολοένα πιο πολιτικός.

Ωστόσο, ο λιβυκός λαός δεν πρέπει να υποτιμάται. Την 1η Ιουλίου 2022, αρκετές πόλεις έγιναν το σκηνικό βίαιων διαδηλώσεων. Στο Τομπρούκ, που συνήθως είναι ήσυχο λόγω του ελέγχου που ασκεί ο Χάφταρ, διαδηλωτές πυρπόλησαν το Κοινοβούλιο, αφού έσπασαν τις πύλες, χρησιμοποιώντας μπουλντόζες. Απαίτησαν τη διάλυση όλων των πολιτικών φορέων, πρωτίστως της Βουλής και την απομάκρυνση του προέδρου της, του 83χρονου Σάλεχ. Η Βουλή είναι ο τελευταίος νόμιμα εκλεγμένος πολιτικός θεσμός που έχει η Λιβύη. Ωστόσο, ακόμη και η εντολή της είναι πλέον αμφισβητήσιμη, εν μέρει επειδή οι εκπρόσωποι που διορίστηκαν το 2014 επιλέχθηκαν μόνο από το 18% των ψηφοφόρων.

Η πλέον πρόσφατη εξέλιξη αφορά την ηγεσία της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου, που διευθυνόταν από τον Μάιο του 2014 από τον τεχνοκράτη Μουσταφά Σανάλα. Η σχέση του με την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά και ειδικά με τον υπουργό Πετρελαίου Μοχάμεντ Οούν, δεν ήταν ποτέ καλή και επιδεινώθηκε τους τελευταίους μήνες. Νέος επικεφαλής ορίστηκε στις 14 Ιουλίου ο πρώην τραπεζίτης Φαρχάτ Μπενγκντάρα. Αφού εξασφάλισε την επανέναρξη της παραγωγής πετρελαίου, στόχο έχει να διπλασιάσει τον ρυθμό άντλησης, να πάει από το 1.200.000 στα 3.000.000 βαρέλια την ημέρα.

Η περίπτωση Μπενγκντάρα

Με καταγωγή από τη Βεγγάζη, το προπύργιο του Χάφταρ, ο Μπενγκντάρα θεωρείται ότι ήταν κοντά στο Χάφταρ, αλλά και στα Εμιράτα, όπου ήταν διευθυντής της Al Masraf Bank. Ο διορισμός του λέγεται ότι είναι αποτέλεσμα μυστικής συμφωνίας μεταξύ του πρωθυπουργού Ντμπεϊμπά και του Χάφταρ, ο οποίος θέλει να διατηρήσει το μερίδιο της ανατολικής Λιβύης από τα αυξημένα έσοδα, λόγω υψηλών τιμών.

Στο καθεστώς Καντάφι, ο Μπενγκντάρα ήταν ένας από τους ισχυρούς άνδρες της Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης. Υποδιοικητής το 2000-2006, στη συνέχεια ενθρονίστηκε από τον Σεΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι επικεφαλής (2006-2011). Λίγες εβδομάδες μετά την εξέγερση κατά του Καντάφι, ο Μπενγκντάρα πήγε στην Τουρκία, που εκείνη την εποχή χρησίμευε σαν “θησαυροφυλάκιο” του καθεστώτος Καντάφι.

Προκειμένου να αλλάξει την εικόνα του “κανταφικού”, ο Μπενγκντάρα προσέγγισε τους ισλαμιστές. Το 2011, μάλιστα, εξήρε τον ρόλο τους στην κατάρρευση του καθεστώτος. Ο ίδιος δηλώνει σε κάθε ευκαιρία ότι δεν έχει πολιτική ατζέντα. Επιστρέφοντας στις δραστηριότητές του από τις 14 Ιουλίου, έχει επαναλάβει ότι η «Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου θα παραμείνει έξω από κάθε προσωπικό και πολιτικό ανταγωνισμό». Ας σημειωθεί ότι ο Μπενγκντάρα ανέλαβε την Εταιρεία Πετρελαίου, όταν ένοπλοι του πρωθυπουργού Ντμπεϊμπά υποχρέωσαν δια της βίας τον προηγούμενο επικεφαλής, Μουσταφά Σαναλά, να εγκαταλείψει τη θέση του.

Συμφωνία Χάφταρ-Ντμπεϊμπά

Για να αποφύγει οποιαδήποτε αντιπαράθεση με τις φυλές, ο Μπενγκντάρα έπαιξε το χαρτί της “κοινωνικής ευθύνης”. Δηλώνει έτοιμος να συζητήσει τα αιτήματα των φυλών σε ό,τι αφορά την υγεία, το περιβάλλον και τις αγροτικές υπηρεσίες. Πρώην μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου Πετρελαίου, ο Μπενγκντάρα προσπαθεί να αναβιώσει το σχέδιο που είχε εκπονήσει ο Σουκρί Γκανέμ, πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Πετρελαίου (2006-2009), ο οποίος πέθανε το 2012.

Ο Μπενγκντάρα βασίζεται σε διεθνείς εταίρους. Μετά την επανέναρξη της παραγωγής, εξετάζει με ξένες εταιρείες, τη δυνατότητα αύξησης της παραγωγής και εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτό το βλέπουν θετικά και κάποιοι αντίπαλοί του, επειδή θέλουν περισσότερα έσοδα για τους εαυτούς τους. Άσπονδοι εχθροί, λοιπόν, συμπράττουν, εκπροσωπώντας και έξωθεν πάτρονες.

Θεωρητικά, η εκμετάλλευση των μεγαλύτερων αποθεμάτων υδρογονανθράκων της Αφρικής βρίσκεται υπό έλεγχο, αλλά ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τρίπολη Ρίτσαρντ Νόρλαντ δήλωσε ότι ανησυχεί βαθιά για πιθανή κλιμάκωση των εντάσεων, ζητώντας η Εταιρεία Πετρελαίου να μείνει εκτός. Στο παιχνίδι ελέγχου του πετρελαίου συμμετέχουν και οι δύο πρωθυπουργοί. Είναι ενδεικτική η παρασκηνιακή συμφωνία των εχθρών Ντμπεϊμπά και Χάφταρ για αντικατάσταση του μέχρι πρότινος επικεφαλής της Εταιρείας Πετρελαίου, Σανάλα. Έτσι, με το διορισμό του Μπενγκντάρα, δυνάμεις και φυλές πιστές στον Χάφταρ  τερμάτισαν τον πολύμηνο αποκλεισμό των εξαγωγών πετρελαίου, ο οποίος είχε κοστίσει περισσότερα από τρία δισ. δολάρια.

Μισράτα και Τρίπολη

Η Μισράτα είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη, οικονομικός κόμβος και το μεγαλύτερο λιμάνι που έχει η Λιβύη. Ως εκ τούτων θεωρείται σημαντική πηγή ισχύος. Η πόλη πρωτοστάτησε στην επανάσταση που έριξε τον Καντάφι και στη συνέχεια πέρασε στον έλεγχο της κυβέρνησης της Τρίπολης. Έκτοτε οι ντόπιες πολιτοφυλακές έγιναν πολέμιοι του Χάφταρ. Μεταξύ αυτών και τα άξια τέκνα της Μισράτα, οι δύο πρωθυπουργοί Ντμπεϊμπά και Μπασάγκα.

Η πρόσφατη συμμαχία του Μπασάγκα με τον Χάφταρ και τη Βουλή του Τομπρούκ προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, και στη Μισράτα πολλοί τον θεωρούν προδότη. Αλλά τώρα που το έτερο τέκνο της Μισράτα, ο Ντμπεϊμπά, κάνει μυστικές συμφωνίες με τον Χάφταρ, αναπτύσσονται θεωρίες συνωμοσίας. Όταν ο Μπασάγκα προσπάθησε να πάει στην κατοικία του στα περίχωρα της Μισράτα προκλήθηκαν βίαιες συμπλοκές (με ένα νεκρό) μεταξύ των ενόπλων που χρηματοδοτεί ο Ντμπεϊμπά και άλλων ενόπλων του Μπασάγκα, ο οποίος τελικά ετράπη σε φυγή. Το Μάιο είχαν προκληθεί συγκρούσεις όταν ο Μπασάγκα είχε προσπαθήσει να μεταβεί στην Τρίπολη. Το αποτέλεσμα είναι ότι έκανε βάση της κυβέρνησής του την Σύρτη.

Βίαιες συγκρούσεις και σποραδικές μάχες έγιναν επί δύο ημέρες και στην Τρίπολη μεταξύ των Ειδικών Δυνάμεων Αποτροπής και της Προεδρικής Φρουράς, όταν οι μεν κατηγόρησαν τους δε για απαγωγές. Ο Ντμπεϊμπά έστειλε τον υπουργό Εσωτερικών σπίτι του μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα. Ο προσωρινός αντικαταστάτης του, είπε ότι θα προσπαθήσει οι μάχες να μην επαναληφθούν, τονίζοντας ότι η Τρίπολη δεν έχει δει ποτέ τόσο εκτεταμένες μάχες σε περιόδους ειρήνης.

Όλα αυτά χωρίς προοπτική διεξαγωγής εκλογών, με τις πολιτοφυλακές να αποκτούν πολιτική ισχύ, με το λαό να “βράζει” και τις διάφορες ελίτ (πολιτικές, φυλετικές, επιχειρηματικές) να δίνουν άλλες μάχες για εξουσία και χρήμα. Πηγές κοντά στον Μπασάγκα λένε ότι είναι αποφασισμένος να πάει στην Τρίπολη το επόμενο διάστημα. Αυτό έχει εγείρει ανησυχίες για επανέναρξη των συγκρούσεων σε πλήρη κλίμακα.

Δεν προβλέπει τυχαία ο Αμερικανός πρεσβευτής στη Λιβύη Ρίτσαρντ Νόρλαντ ότι «οι συγκρούσεις στη Μισράτα καταδεικνύουν την επικίνδυνη προοπτική ότι η πρόσφατη βία θα κλιμακωθεί… Οι αυξημένες εντάσεις καταδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για τους πολιτικούς ηγέτες της Λιβύης να υιοθετήσουν αμέσως μια συμφωνημένη πορεία προς τις εκλογές που μπορούν να εγκαταστήσουν μια πραγματικά νόμιμη, ενοποιημένη κυβέρνηση για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα όλων των Λιβύων». Αυτοί ίσως τελικώς τα βρουν, αλλά το να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα όλων των Λιβύων είναι μάλλον ανέκδοτο. Οι συμμαχίες είναι λυκοφιλίες και ως εκ τούτου είναι θνησιγενείς, όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη. Και η διεθνής κοινότητα έχει το βλέμμα της στραμμένο αλλού, παρότι η Δύση έχει ζωτική ανάγκη το λιβυκό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Η Λιβύη, η Ελλάδα και η Τουρκία

Η Ελλάδα έχει δυστυχώς περιορισμένη παρουσία στη Λιβύη. Ο διευθυντής του Εμπορικού, Βιομηχανικού και Γεωργικού Επιμελητηρίου της Τρίπολης συναντήθηκε προ ημερών με τον Έλληνα διπλωματικό αντιπρόσωπο στη Λιβύη για να ρυθμίσουν την επίσκεψη λιβυκής επιχειρηματικής αντιπροσωπείας στην Αθήνα. Ας σημειωθεί ότι κάποτε στη Λιβύη υπήρχε ισχυρή ελληνική επιχειρηματική παρουσία. Αλλά έστω κι αυτή η επίσκεψη είναι ένα πρώτο βήμα.

Σε αντίθεση με την ελληνική, η τουρκική παρουσία και επιρροή είναι πολυσχιδής και ισχυρότατη. Έτσι, ο Αρχηγός του Ανωτάτου Συμβουλίου του Κράτους, Καλέντ αλ-Μίσρι επισκέφθηκε πριν μερικές μέρες την Άγκυρα και συναντήθηκε με τους Τσαβούσογλου και Ακάρ. Είναι κοινό μυστικό ότι πολλά κλειδιά για τις πολιτικές εξελίξεις στη Λιβύη τα κρατάει ο Ερντογάν.