Με “δούρειο ίππο” το πολιτικό Ισλάμ

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συχνά χαιρετάει τους οπαδούς του με τέσσερα δάχτυλα, διπλώνοντας στο εσωτερικό της παλάμης τον αντίχειρα. Είναι ο χαιρετισμός “ραμπιά”, τον οποίο χρησιμοποιούν οι οπαδοί της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Ο Ερντογάν είχε υποστηρίξει ολόθερμα την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Αδελφότητας στην Αίγυπτο, τον Ιούνιο του 2012.

Είχε η προηγηθεί η ανάληψη της εξουσίας στην Τυνησία, την χώρα όπου ξεκίνησε η Αραβική Άνοιξη, από το ισλαμικό κόμμα Ενάχτα. Ταυτοχρόνως η Τουρκία πόνταρε πολλά στην ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ στην Συρία, από έναν ετερόκλητο αντιπολιτευτικό συνασπισμό, όπου κυριαρχούσαν οι ισλαμιστές. Το όνειρο του Ερντογάν, η αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γίνονταν πραγματικότητα. Η Τουρκία με μοχλό το πολιτικό Ισλάμ θα άλλαζε τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, αποκτώντας διευρυμένη επιρροή στην Μέση Ανατολή.

Αραβική Άνοιξη και τουρκική απογοήτευση

Το όνειρο όμως δεν κράτησε πολύ. Ο αιγυπτιακός στρατός ανέτρεψε τους Αδελφούς Μουσουλμάνους με ένα αιματηρό πραξικόπημα το καλοκαίρι του 2013. Από τότε οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας επιδεινώθηκαν και το πολιτικό Ισλάμ στην μεγαλύτερη χώρα του αραβικού κόσμου είναι υπό διωγμό.

Η ισλαμική αντιπολίτευση στην Συρία έδειξε σύντομα το απεχθές, τζιχαντιστικό της πρόσωπο, που σόκαρε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ παραμένει στην εξουσία, ενώ οι οργανώσεις που στήριξε η Τουρκία έχουν ηττηθεί στα πεδία των μαχών.

Οι ισλαμιστές έχασαν επίσης τις εκλογές στην Τυνησία από μία συμμαχία κοσμικών πολιτικών και αξιωματούχων του προηγούμενου καθεστώτος. Το Ενάχτα δεν μοιάζει να επωφελείται από το πρόσφατο κύμα οργής που συγκλόνισε την χώρα. Το συμπέρασμα είναι πως η Τουρκία πόνταρε πολλά στο πολιτικό Ισλάμ, οι εξελίξεις όμως έδειξαν ότι υπερεκτίμησε την δυναμική του.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Τουρκία βγήκε εντελώς χαμένη στην περιοχή. Έχει άριστες σχέσεις με το Ιράν, παρόλο που στον εμφύλιο της Συρίας οι δύο χώρες στήριξαν διαφορετικά στρατόπεδα. Διατηρεί την στρατιωτική της βάση στο Κατάρ, στηρίζοντας τον εμίρη στην αντιπαράθεση του με τον Αιγύπτιο στρατάρχη Φατάχ αλ Σίσι και τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας.

Η Τουρκία και το Σουδάν

Η μεγαλύτερη όμως επιτυχία για την Τουρκία ήρθε μετά την ιστορική επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στο Σουδάν, στα τέλη του περασμένου Δεκέμβρη. Η Τουρκία απέκτησε μία νέα στρατιωτική βάση στην νήσο Suakan του Σουδάν. Το Suakan δεν είναι μία νησίδα στην μέση του πουθενά, άνευ γεωστρατηγικής σημασίας, όπως περίπου ισχυρίστηκε η κεμαλική αντιπολίτευση. Την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν η έδρα του οθωμανικού στόλου της Ερυθράς Θάλασσας.

Δεν δόθηκε η δέουσα σημασία στην ιστορική επίσκεψη του Τούρκου προέδρου σε μία χώρα που αποτελεί παραδοσιακά την σύνδεση του αραβικού κόσμου με την Αφρική. Δεν αποτέλεσε έκπληξη πως η πλειονότητα των αραβικών ΜΜΕ αντέδρασαν με οργή στην επίσκεψη Ερντογάν και στο “νεοοθωμανικό” του όραμα.

Είναι γνωστό πως οι Άραβες έχουν τις χειρότερες αναμνήσεις από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο παππούς του σημερινού βασιλιά της Ιορδανίας πολέμησε τα Οθωμανικά στρατεύματα στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, μαζί με τον θρυλικό “Λόρενς της Αραβίας”.

Δεν είναι μόνο αυτοί οι λόγοι που η επίσκεψη Ερντογάν προκάλεσε την επιδείνωση των σχέσεων του Σουδάν με την πλειονότητα των αραβικών κρατών. Οι Άραβες θεωρούν πως ο Τούρκος πρόεδρος και ο Σουδανός ομόλογος του, ο στρατηγός Ομάρ Μπασίρ, παίζουν από κοινού επικίνδυνα παιχνίδια με το πολιτικό Ισλάμ.

Ο Ερντογάν περιχαρής επανάλαβε τον χαιρετισμό “ραμπιά”, έχοντας στο πλάι του τον Μπασίρ, μία κίνηση υψηλότατου συμβολισμού. Το Σουδάν είναι ιστορικά μία χώρα βαρύνουσας σημασίας για την εξέλιξη του πολιτικού Ισλάμ. Υπό την ηγεσία ενός χαρισματικού θεολόγου, του Μουχάμαντ Μάχντι, ένας στρατός αυτοχθόνων είχε καταφέρει το 1880 να νικήσει τα αποικιοκρατικά στρατεύματα για πρώτη φορά στην ιστορία. Μέχρι το 1889 το Σουδάν αποκαλούνταν το “ισλαμικό κράτος του Μάχντι”.

Η ταραγμένη πορεία του Σουδάν

Μετά από ένα πείραμα εκκοσμικευμένου αραβικού σοσιαλισμού, το Σουδάν από την δεκαετία του ’70 άρχισε να στρέφεται απροκάλυπτα όλα και περισσότερο στον ισλαμισμό. Οι Σουδανοί Αδελφοί Μουσουλμάνοι έσπευσαν να καλύψουν το κενό που άφησε στην χώρα η παρακμή των σοσιαλιστικών και των κομμουνιστικών θεωριών.

Ο χαρισματικός επικεφαλής τους ο Χασάν αλ Τουραμπί, ένας αστός διανοούμενος με σπουδές στην Σορβόννη και το Λονδίνο, έγινε ο πνευματικός καθοδηγητής του πραξικοπήματος του στρατηγού Μπασίρ το 1989. Από το 1999 οι σχέσεις μεταξύ των δύο συνοδοιπόρων άρχισαν να γίνονται εχθρικές. Υπήρξε μία ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ Μπασίρ και Τουραμπί που θύμισε σε κάποιο βαθμό την αντιπαράθεση μεταξύ του Στάλιν και του Τρότσκι στην ΕΣΣΔ!

Για τον στρατηγό Μπασίρ ο ισλαμισμός έπρεπε πρώτα “να οικοδομηθεί σε μία χώρα”, δηλαδή προείχε η βιωσιμότητα του στρατιωτικού καθεστώτος του. Για τον ιδεολόγο Τουραμπί το Σουδάν θα ήταν το κέντρο μίας “παγκόσμιας ισλαμικής επανάστασης” με στόχο την ανατροπή των διεφθαρμένων καθεστώτων των αραβικών χωρών. Ο Μπασίρ για να κατευνάσει τις ανησυχίες των Αράβων αναγκάστηκε να θέσει τον Τουραμπί στο περιθώριο.

Ο Τουραμπί πέθανε τελικώς το 2016 από φυσικά αίτια, με τον Μπασίρ να εκφράζει “τα ειλικρινή του συλλυπητήρια” στην οικογένεια του. Μπορεί η παγκόσμια ισλαμική επανάσταση που οραματίζονταν ο Τουραμπί να μην πραγματοποιήθηκε αλλά ακόμα και σήμερα το στρατιωτικό καθεστώς του Σουδάν ομνύει στο πολιτικό Ισλάμ. Το Σουδάν είναι πρότυπο “πραιτωριανού ισλαμικού κράτους”, σύμφωνα με έναν εύστοχο ορισμό του μελετητή του πολιτικού Ισλάμ Hrair Dekmejian.

Ο επικεφαλής του στρατιωτικού καθεστώτος της Αιγύπτου, στρατάρχης Σίσι, γνωρίζει πως το Σουδάν στηρίζει από το 1990 τις οργανώσεις της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στον αραβικό κόσμο. Πως η χώρα στο παρελθόν έχει φιλοξενήσει τους μεγάλους “αστέρες” της παγκόσμιας τρομοκρατίας, από τον Κάρλος μέχρι τον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Τα ελεγχόμενα από το στρατιωτικό καθεστώς μέσα ενημέρωσης της Αιγύπτου προειδοποίησαν πως “η Αίγυπτος δεν θα σιωπήσει όταν μία τουρκική στρατιωτική βάση δημιουργείται 200 χιλιόμετρα από τα σύνορα της”.

Η αντίδραση των αραβικών κρατών

Δεν είναι όμως μόνο η Αίγυπτος. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξαπέλυσαν τις προηγούμενες μέρες μία σειρά σκληρών ρητορικών επιθέσεων εναντίον της Τουρκίας. Κορυφαία όλων η αναφορά του υπουργού εξωτερικών των Εμιράτων ότι “οι Οθωμανοί στρατιώτες ήταν λήσταρχοι των ιερών τόπων της Μεδίνας”. Είναι απίθανο τα Εμιράτα να προχώρησαν σε μία φραστική επίθεση τέτοιας έντασης εναντίον της Τουρκίας, χωρίς να έχουν το πράσινο φως του μεγαλύτερου συμμάχου τους, του βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας.

Όλο και περισσότερο τα αραβικά μέσα ενημέρωσης αναφέρονται σε συγκρότηση ενός “άξονα” μεταξύ Αιγύπτου και Σαουδικής Αραβίας έναντι των βλέψεων της Τουρκίας. Οι δύο αραβικές χώρες υποβάθμισαν εκκωφαντικά την πρόσφατη διπλωματική πρωτοβουλία του Ερντογάν για την αναγνώριση της ανατολικής Ιερουσαλήμ, ως πρωτεύουσας των Παλαιστινίων. Ριάντ και Κάιρο θεωρούν πως ο Ερντογάν χρησιμοποιεί το παλαιστινιακό ζήτημα σαν “σημαία ευκαιρίας” για εμφανιστεί ως ο ηγέτης των μουσουλμάνων όλου του κόσμου.

Για τους επικεφαλής των αραβικών καθεστώτων ο Ερντογάν μοιάζει ίσως πιο επικίνδυνος από τους “άθεους κομμουνιστές” και τους “αποστάτες” του σιιτικού Ιράν. Αυτό γιατί ο Ερντογάν είναι σουνίτης μουσουλμάνος, όπως και η πλειονότητα του αραβικού πληθυσμού. Πιστεύουν πως ο Τούρκος πρόεδρος δεν έχει εγκαταλείψει την φιλοδοξία του να ηγεμονεύσει στην Μέση Ανατολή, χρησιμοποιώντας τις οργανώσεις του πολιτικού Ισλάμ ως “δούρειο ίππο” των νεοοθωμανικών οραμάτων του. Η Χαμάς και η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις οργανώσεων που στηρίζει ο Τούρκος πρόεδρος.

Ο Ερντογάν δεν έχει χρόνο να αντιπαρατεθεί με τους Άραβες την συγκεκριμένη στιγμή. Προτεραιότητά του είναι η ανάσχεση των Κούρδων στο Αφρίν της Συρίας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, προετοιμάζεται για στρατιωτική επιχείρηση εναντίον των Κούρδων στο Αφρίν. Θα προχωρήσει σε εισβολή μόνο αν έχει την έγκριση της Μόσχας, κάτι που δεν μοιάζει σίγουρο. Ασχέτως των εξελίξεων στο Αφρίν της Συρίας είναι σίγουρο πως η αντιπαράθεση του Ερντογάν με τα αραβικά κράτη θα έχει συνέχεια.